Günümüzde yeni mezun veya iş hayatına girecek bireylerin en büyük sorunlarından biri, kariyerlerini nasıl şekillendirecekleridir. Hatta halen iş dünyasında çalışan bireylerin bile kariyerleri ile ilgili kafalarına onlarca soru işaretinin takıldığını biliyoruz.
Kariyer gelişimi, organizasyon kültürü ve liderlik alanlarında önemli çalışmalarıyla tanınan Amerikalı bir organizasyon psikoloğu ve MIT Sloan School of Management'ta uzun yıllar profesör olarak görev yapmış Edgar H. SCHEIN (1928 -….) Kariyer Çıpası teorisi ve organizasyon kültürü üzerine yazdığı eserlerle bu konuda kafalarda oluşan sorulara bazı yaklaşımlar ortaya atmıştır.
Edgar H. SCHEIN’ın 1970’li yıllarda ortaya attığı Kariyer Çıpası (Career Anchor) yaklaşımı, bireylerin kariyerlerinde yönlendikleri, onları en çok motive eden ve kararlarını etkileyen temel değerler, yetenekler ve ihtiyaçlar üzerine kuruludur.
Bu model, insanların kariyer seçimlerinde kendilerine en uygun olan kariyer yolunu bulmalarına yardımcı olur. SCHEIN'a göre, kariyer çıpaları bir kişinin kariyer kararları üzerinde derin bir etkiye sahip olan içsel yönlendiricilerdir.
Kariyer çıpaları, bireylerin iş hayatında karşılaştıkları farklı durumlarda neyi tercih edeceklerine dair bir içsel pusula görevi görür. SCHEIN, bu çIpaların, kişinin kişisel özellikleri, yetenekleri ve değerleri ile şekillendiğini belirtir. Kariyerlerinde başarılı ve tatmin olmuş bireyler genellikle, bu çıpalarla uyumlu bir iş seçerler.
SCHEIN’a göre 8 temel Kariyer Çıpası vardır:
1. Teknik/Yetenek Uzmanlığı:
Kişi, bir konuda derin bir uzmanlık geliştirmeyi hedefler. Teknik bilgi ve beceriler geliştirmek, bu bireyler için ana motivasyon kaynağıdır. Bu kariyer çıpasına sahip insanlar, belirli bir alanda uzmanlaşmak isterler. Örneğin:
Yazılım geliştiriciler: Bir programlama dili ya da teknolojide uzmanlaşmış mühendisler (örneğin, yapay zekâ, veri bilimi gibi alanlarda uzmanlaşanlar).
Cerrahlar: Belirli bir tıbbi alanda (örneğin beyin cerrahisi) derinlemesine uzmanlaşan doktorlar. Bu kişiler için uzmanlık alanlarındaki teknik bilgi ve becerileri geliştirmek en önemli hedeftir.
2. Genel Yönetim:
Liderlik, stratejik karar verme ve organizasyonu yönetme becerileri üzerine kariyer yapmak isteyen kişiler bu çıpa ile yönlendirilir. Bu çıpaya sahip bireyler, liderlik ve organizasyon yönetimine odaklanır. Örneğin:
CEO'lar veya C-level yöneticiler: Şirketlerin genel stratejilerini belirleyen ve yöneten üst düzey yöneticiler.
Proje Yöneticileri: Büyük projeleri yöneten ve farklı ekipleri bir araya getiren yöneticiler.
Bu kişiler stratejik karar verme, takım yönetimi ve organizasyonel büyüme ile motive olurlar.
3. Özerklik/Bağımsızlık:
Kişi, kendi başına çalışma, kendi kurallarını koyma ve işlerini bağımsız olarak yürütme özgürlüğünü önemser. Bağımsız çalışmayı tercih eden bireyler bu çıpaya yönelir. Örneğin:
Freelance çalışanlar: Serbest yazılım geliştiriciler, grafik tasarımcılar, danışmanlar.
Girişimciler: Kendi işlerini başlatan, bağımsız hareket etmek isteyen kişiler.
Bu kişiler, işlerini kendi kurallarına göre yürütmek ister ve esneklik onlar için çok önemlidir.
4. Güvenlik/Denge:
Bu kişiler için iş güvencesi, uzun vadeli istikrar ve hayat ile iş arasında denge kurmak çok önemlidir. İstikrar ve iş-yaşam dengesi bu kişiler için ön plandadır. Örneğin:
Devlet memurları: İş güvenliğinin ve düzenli maaşın önemli olduğu devlet pozisyonlarında çalışan kişiler.
Kurumsal şirket çalışanları: Büyük, uluslararası firmalarda çalışan, sabit iş güvencesi arayan bireyler.
Bu insanlar, riskten kaçınır ve uzun vadeli istikrarı tercih ederler.
5. Girişimcilik/Yaratıcılık:
Kendi işini kurmak, risk almak ve yeni fikirler geliştirmek isteyen kişiler bu çıpa ile motive olurlar. Yenilik ve risk alma bu çıpaya sahip kişiler için önemlidir. Örneğin:
Start-up kurucuları: Yeni iş fikirleri geliştiren ve risk alarak iş kuran girişimciler.
Teknoloji inovasyon liderleri: Yeni ürünler veya iş modelleri geliştiren yaratıcı liderler.
Bu kişiler için iş kurma, büyütme ve yenilik yaratma süreci en büyük motivasyon kaynağıdır.
6. Hizmet/Adanmışlık:
Başkalarına yardım etmek, toplumsal fayda sağlamak veya bir misyon için çalışmak bu kişiler için birincil motivasyon kaynağıdır. Topluma hizmet etmeyi ve başkalarına yardım etmeyi amaçlayan kişiler bu çıpaya sahiptir. Örneğin:
Sosyal sorumluluk projelerinde çalışanlar: Eğitim, sağlık veya çevre alanında çalışan sivil toplum kuruluşu çalışanları.
Sağlık personeli: Hemşireler, doktorlar ve sosyal hizmet uzmanları gibi başkalarına yardım etme odaklı mesleklerde çalışanlar.
Bu kişiler, başkalarının hayatlarını iyileştirme amacı güder.
7. Meydan Okuma:
Zorlukları aşmak, karmaşık problemleri çözmek ve sürekli öğrenme fırsatları aramak bu kişileri motive eder. Karmaşık sorunları çözmeyi ve sürekli yeni zorluklarla başa çıkmayı seven bireyler. Örneğin:
Danışmanlar ve stratejistler: Şirketlerin zorlu problemlerini çözmek için analitik çözümler üreten danışmanlar.
Araştırma bilim insanları: Bilimsel alanda sürekli yeni sorulara cevap arayan araştırmacılar.
Bu kişiler için en büyük motivasyon, sürekli öğrenmek ve kendilerini aşmaktır.
8. Yaşam Tarzı:
Kişinin iş ve özel yaşam dengesine büyük önem verdiği bir kariyer yaklaşımıdır. İş, kişinin yaşam tarzını desteklemeli ve bireyin yaşam hedefleriyle uyumlu olmalıdır. İş ve yaşam dengesine büyük önem veren bireyler bu çıpayı tercih eder. Örneğin:
Dijital göçebeler (Digital Nomads): Dünyanın farklı yerlerinden çalışabilen, iş ve yaşamını istediği şekilde birleştiren bireyler.
Uzaktan çalışanlar: Ailesi ve kişisel ilgi alanları ile iş arasında denge kurabilmek için esnek çalışma modellerini tercih eden çalışanlar.
Bu kişiler, işlerinin yaşam tarzlarına uygun olmasını ve yaşam kalitelerini artırmasını önemser.
SCHEIN Kariyer Çıpası Teorisini, bireylerin kariyer tercihlerini anlamalarına ve uzun vadede hem tatmin edici hem de başarılı bir kariyer geliştirmelerine yardımcı olmak amacıyla geliştirmiştir. Bu yaklaşım, iş hayatındaki bireylerin kariyer hedeflerine ulaşırken daha bilinçli ve tatmin edici kararlar vermelerini sağlayabilir.
Özetle, bu Kariyer Çıpaları, bireylerin hangi işlerde tatmin bulabileceğini ve başarı sağlayabileceğini anlamak açısından hem bireylere hem de yöneticilere rehberlik edebilir.
Kaynakça
Schein, E. H. (1990). Career Anchors: Discovering Your Real Values. Pfeiffer & Company.
Schein, E. H. (1996). Career Anchors Revisited: Implications for Career Development in the 21st Century. The Academy of Management Executive, 10(4), 80-88.