Balkanların en küçük devletlerinden Karadağ’da (Montenegro) neler oluyor? Sosyal medyada öteden beri ‘çoğu yanlış’ bilgilerle anılan bu şirin ülkede gerçekten girişimciler için kârlı iş fırsatları var mı? Nüfusu 605 bin kişi, toprak büyüklüğü 13 bin 812 kilometrekare olan Karadağ, NATO üyesi ve Avrupa Birliği (AB) üyelik süreci hızlı ilerliyor. Bu nedenle özgül ağırlığı büyük ve Türkiye, son dönemde Balkanlarda istikrarın bozulmasından, Karadağ gibi dost ve kardeş ülkelerin sıkıntıya girmesinden kaygı duyuyor. Bu nedenle Aralık ayının son günlerinde Türkiye’yi ziyaret eden Karadağ Cumhurbaşkanı Milo Djukanoviç ile Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan görüştüler ve iki ülkenin her konuda birbirini desteklediğini en üst düzeyde beyan ettiler.
Siyasi irade, ilişkileri sağlamlaştırırken ekonomik ilişkilerin ne durumda olduğunu Karadağ Türk İş İnsanları ve Yatırımcıları Derneği (KTİD) BaşkanıErtaç Güngör ile konuştum. Başkan Güngör, “Karadağ’ın toplam dış ticareti 3 milyar dolar, bizimle dış ticareti ise 180 milyon dolar. Dolayısıyla önümüzde daha alınacak çok yol var. Karadağ’ın Adriyatik’te kıyısı olması, Bosna, Sırbistan ve Kosova için çok önemli. Ülkenin ekonomisi her alanda hızla gelişiyor. Çünkü birinci çemberde 20 milyon nüfusluk bir pazara ulaşmayı sağlıyor. Bu nedenle pandemiden sonra ekonomisi en hızlı toparlanan ülkeler arasında ve yabancı yatırımcıların ilgisi de artıyor. Sadece bu yıl (2022) 1 milyar doların üzerinde doğrudan yabancı sermaye girişi oldu” diyor. Türklerin Karadağ’da 5 bin 250 şirketi bulunduğunu ve bunların 700 kadarının aktif olduğunu vurgulayan Güngör, şöyle devam ediyor: “Büyük inşaat şirketlerimiz var. Mesela Kuzu, ülkenin en büyük altyapı inşaat işini (atık su arıtma) yapıyor. Karadağ’da halen gayrimenkul fiyatları düşük ve özellikle Rusya ile Ukrayna’dan gayrimenkule çok talep var. Avrupa’dan özel sektör de çok ilgi gösteriyor. Karadağ’da, bu konuda her gün birkaç toplantı yapılıyor. Biz de bu hafta 8 yatırımcı ile toplantı yaptık.”
750 bin hektar alan tarıma yatırım bekliyor, teşvik var
Ertaç Güngör’e ‘ticaret ve yatırım fırsatlarını’ da soruyorum, şu bilgileri aktarıyor: “Karadağ bazı sektörlerde çok bakir durumda. Mesela 750 bin hektar tarım toprağı ekilmiyor ve bu konuda yatırım yapmak isteyen girişimcilere uygun kiralama ile teşvikler sağlanıyor. Çünkü ülkenin tarımsal üretiminin artmasına çok önem veriyorlar. Toprakları çok temiz, organik tarıma, kesme çiçeğe çok uygun. Lojistik olarak da Avrupa’ya çok yakın ve fazla üretim Avrupa’ya satılabilir. Karadağ’da sanayi de yok gibi özellikle Küçük ve Orta Boy İşletmelerimiz burada belirli ölçülerde üretimlere başlayabilirler. Çünkü ülke tüketim ürünlerinin yüzde 80’ini ithal ediyor. Bir de enerji konusu var ki 240 gün güneş alan bu ülke güneş enerjisi yatırımları için de çok uygun. 2022’nin Mart ayında güneş enerjisi kullanımını teşvik için yeni kanunlar çıktı. Karadağ üniversite yatırımları için de ilginç bir yer. Çünkü Avrupa’ya göre çok ucuz bir ülke, bir öğrencinin Karadağ’da okuması çok daha kolay ve uygun. Sağlık kurumları konusunda da çok istekliler, özellikle hastane yatırımları yapılabilir. Karadağ’ın eski Yugoslavya’nın yani çok geniş bir coğrafyanın tatil beldesidir. Yurt dışında büyük bir diasporası da var. Bu nedenle bile nüfusunun iki katı turist ağırlıyor. Yeni turizm ve otel yatırımlar mümkün. Azerbaycan sermayesi çok büyük bir marina yaptı, projede lüks otel ve evler var. 600 milyon Euro’luk bir yatırım oldu. Böyle bir başka proje de körfez sermayesinden geldi ve tamamlandı. Şu anda sadece bu projenin ikinci etabında bin 500’e yakın Türk işçisi çalışıyor. Toplamda Karadağ’daki projelerde 5 bine yakın Türk işçisi var.”
Bizim ‘looser’lar yanlış bilgi yayıyor
Bizim ‘looser’lar yanlış bilgi yayıyor KTİD Başkanı Ertaç Güngör’e Karadağ’ın kolay vatandaşlık verdiğine dair bir kanaat oluştuğunu, bunun gerçek olup olmadığını soruyorum. Belki de bütün sorulara açıklık getiren yanıtı şöyle oluyor: “Karadağ’da özellikle Türkiye’den giden bir looser (kaybetmiş) kesim var ve bunlar sosyal medyada çok yanlış bilgi yayıyor. Bu ülkeyle ilgili bir şey yapmak isteyen lütfen derneğimizden ya da ticaret müşavirliğimizden bilgi alsın. Biz her an iletişime açığız. Karadağ’ın ‘ekonomik vatandaşlık programı’ vardı ve 31 Aralık 2022’de bitecekti. Ancak hedef üç yılda iki bin kişiye bu hakkı vermekti, pandemi sebebiyle rakam bin 200 kişide kaldı. O nedenle belki 1 yıl daha uzatılabilir. Bu modelde oy hakkı yok ama vatandaşlık alabilirsiniz. Sahil bölgesine yerleşilirse 450 bin Euro, kuzeye (geri kalmış bölgelere) yerleşilirse 250 bin Euro yatırım yapılması gerekiyor ve ilave olarak 100 bin Euro kadar da devlete hibe ediliyor. Ülkenin nüfusu az olduğu için zaten daha çok vatandaşlık vermek istemiyor. Süre uzatma konusunda AB ile görüşmeler devam ediyor. AB üyelik süreci nedeniyle AB’nin de bu konuda söz hakkı var. Bir de vatandaşlık dışında ‘oturum’ konusu var. Karadağ’da oturum için şirket kurulması gerekiyor ve bu çok basit. Her Türk vatandaşı gelip Karadağ’da şirket kurabilir. Bunun avantajı Karadağ’da vergiler düşük. Kurumlar vergisi yüzde 9, 12 ve 15 oranlarında kademeli uygulanıyor. Oturum hakkı için sınır yok. Karadağ AB’ye girdiğinde, buradaki şirketiniz AB ülkesinin şirketidir, siz de oturma iznine sahip olursunuz.”