Ahmet Arslan
CPA, MBA
Kamu ihaleleri; kamu idarelerince mal veya hizmet alımı veya yapım işinin bir veya birden fazla kişiden (istekli) teklif alınarak, bir nevi yarışma sonucunda, söz konusu istekliler arasından seçilecek birisi üzerinde bırakılmasına ilişkin işlemlerdir.
Her ne kadar 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nda ihale ekonomik açıdan en avantajlı teklif (fiyatın yanı sıra maliyet etkinliği, verimlilik, kalite vb.) sahibi üzerinde bırakılması öngörülmüşse de uygulamada ihaleler genellikle en düşük fiyat teklifi sahibi kişi üzerinde bırakılmaktadır. En düşük fiyat uygulaması ise; ihaleye katılanlar arasında bazen yüksek fiyat kırımı yaşanmasına sebep olabilmektedir. Bununla birlikte, düşük fiyat beraberinde kalite ve tedarik sorununu da getirebildiğinden kamu ihalelerinde işin yaklaşık maliyeti ve diğer tekliflere göre düşük olan ve “aşırı düşük teklif” olarak nitelendirilen tekliflerin değerlendirme dışı bırakılması yani söz konusu teklif sahiplerinin ihaleden elenmesi yasal olarak mümkündür.
Söz konusu elenme bazı alımlarda aşırı düşük teklif sahibinden açıklama talep edildikten sonra yapılabildiği gibi açıklama talep edilmeksizin doğrudan da gerçekleşebilmektedir.
İhalelerde aşırı düşük tekliflerin değerlendirme dışı bırakılması veya kabul edilmesi ihalenin mal alımı, hizmet alımı veya yapım işi olmasına ve ihalenin büyüklüğüne bağlı bulunmaktadır. Zira, kanun sınır değer hesaplama ve aşırı düşük tekliflerin değerlendirilme şekli konusunda Kamu İhale Kurumu’na düzenleme yapma yetkisi vermiş olup, verilen söz konusu yetkiye istinaden kurumca bu konuda mal alımı, hizmet alımı ve yapım işleri ihalelerine ilişkin olarak ayrı ayrı düzenlemeler yapılmıştır.
Aşırı kelime olarak göreceli bir kavram olup, hangi fiyatların aşırı düşük olduğunun ihaleyi yapan idarenin takdirine bırakılması beraberinde bir takım sıkıntılar doğurur. Bu nedenle, yapılan yasal düzenlemelerle bir “sınır değer” hesaplanması ve bu değerin altındaki tüm tekliflerin aşırı düşük teklif olarak nitelendirilmesi öngörülmüştür.
Bu bağlamda, “aşırı düşük teklif”; hesaplanan sınır değerin altındaki tüm tekliflerdir.
Sınır değer hesaplaması ise ihalenin mal alımı, hizmet alımı veya yapım işi olmasına göre değişmektedir.
2.1. Sınır değer
Personel çalıştırılmasına dayalı hizmet alımı ihalelerinde kâr hariç yaklaşık maliyet tutarı sınır değer olarak kabul edilir.
Personel çalıştırılmasına dayalı olmayan hizmet alımı ihalelerinde ise sınır değer; EKAP otomasyon sistemindeki personel çalıştırılmasına dayalı olmayan hizmet alımlarına ilişkin “sınır değer hesaplama aracı” kullanılarak hesaplanan değerdir. İhale konusu işin yaklaşık maliyeti ve isteklilerce verilen geçerli teklifler söz konusu hesaplamada kullanılan başlıca parametrelerdir.
2.2. Aşırı düşük tekliflerin değerlendirilmesi
Sınır değer hesaplandıktan sonra, bu teklifin altındaki tekliflere yani aşırı düşük tekliflere ilişkin olarak ihale komisyonu tarafından aşağıdaki seçeneklerden bir tanesi kullanılır.
Yaklaşık maliyeti kanunun 8. maddesinde öngörülen eşik değerin yarısına eşit veya bu değerin üzerinde olan ihalelerde, (a) bendinin kullanılması zorunludur.
Yaklaşık maliyeti kanunun 8. maddesinde öngörülen eşik değerin yarısına kadar olan ihalelerde ikinci fıkranın (a) veya (b) bendindeki seçeneklerden birisinin kullanılması zorunludur.
Kurum tarafından yayımlanan aşırı düşük teklif açıklama istenilmeksizin reddedilecek tekliflere ilişkin alımlar listesinde yer alan işlerin ihalelerinde ise (b) bendinin kullanılması zorunludur. Bu bağlamda kurum tarafından yapılan düzenlemeye göre; yaklaşık maliyeti 4734 sayılı Kanun’un 8. maddesinde öngörülen eşik değerin yarısına kadar olan malzemeli yemek hizmetleri, personel/öğrenci taşıma hizmetleri, araç kiralama hizmetleri ihalesinde (b) bendi kullanılır, yani aşırı düşük teklifler açıklama istenilmeksizin reddedilir.
Söz konusu kurallara uygun olarak hangi seçeneğin kullanılacağı ihale ilanı ve ihale dokümanında (şartname) belirtilir.
(a) bendindeki seçeneğin kullanılması halinde ihale komisyonu;
1) Verilen hizmetin ekonomik olması,
2) Seçilen teknik çözümler ve teklif sahibinin işin yerine getirilmesinde kullanacağı avantajlı koşullar,
3) Teklif edilen hizmetin özgünlüğü,
gibi hususlarda isteklilerce yapılan yazılı açıklamaları dikkate alarak aşırı düşük teklifleri değerlendirir. Bu değerlendirme sonucunda, açıklamaları yeterli görülmeyen veya yazılı açıklamada bulunmayan isteklilerin teklifleri reddedilir.
Mal alımı ihalelerinde sınır değerin hesaplanmasına ilişkin olarak herhangi bir düzenleme bulunmamakta olup, hangi tekliflerin aşırı düşük olduğu konusunda idareye takdir yetkisi tanınmıştır.
İhale komisyonu verilen teklifleri değerlendirdikten sonra diğer tekliflere veya yaklaşık maliyete göre teklif fiyatı aşırı düşük olanları tespit eder. Bu teklifleri reddetmeden önce, belirlediği süre içinde teklif sahiplerinden teklifte önemli olduğunu tespit ettiği bileşenler ile ilgili ayrıntıları yazılı olarak ister.
İhale komisyonu;
gibi hususlarda yapılan yazılı açıklamaları dikkate alarak, aşırı düşük teklifleri değerlendirir. Bu değerlendirme sonucunda, açıklamaları yeterli görülmeyen veya yazılı açıklamada bulunmayan isteklilerin teklifleri reddedilir.
4.1. Sınır değer
Yapım işleri ihalelerinde; sınır değer EKAP otomasyon sisteminde yapım işlerine ilişkin “sınır değer hesaplama aracı” kullanılarak hesaplanan değerdir. İhale konusu işin yaklaşık maliyeti ve verilen geçerli teklifler söz konusu hesaplamada kullanılan başlıca parametreler olup, yaklaşık maliyetin % 120’sinin üzerindeki ve % 40’ının altındaki teklifler söz konusu sistem tarafından yapılan hesaplamada dikkate alınmaz.
4.2. Aşırı düşük tekliflerin değerlendirilmesi
Sınır değer hesaplandıktan sonra, ihale komisyonu tarafından aşağıdaki seçeneklerden bir tanesi kullanılır.
Yaklaşık maliyeti kanunun 8. maddesinde öngörülen eşik değerin üçte birine eşit veya bu değerin üzerinde olan ihalelerde, (a) bendinin kullanılması zorunludur.
Yaklaşık maliyeti kanunun 8. maddesinde öngörülen eşik değerin üçte birine kadar olan ihalelerde (a) veya (b) bendindeki seçeneklerden birisinin kullanılması zorunludur.
Kurum tarafından yayımlanan aşırı düşük teklif açıklama istenilmeksizin reddedilecek tekliflere ilişkin alımlar listesinde yer alan işlerin ihalelerinde ikinci fıkranın (b) bendinin kullanılması zorunludur.
Söz konusu kurallara uygun olarak hangi seçeneğin kullanılacağı ihale ilanı ve ihale dokümanında (şartname) belirtilir.
(a) bendindeki seçeneğin kullanılması halinde ihale komisyonu;
1) Yapım yönteminin ekonomik olması,
2) Seçilen teknik çözümler ve teklif sahibinin işin yerine getirilmesinde kullanacağı avantajlı koşullar,
3) Teklif edilen işin özgünlüğü,
gibi hususlarda yapılan yazılı açıklamaları dikkate alarak aşırı düşük teklifleri değerlendirir. Bu değerlendirme sonucunda, açıklamaları yeterli görülmeyen veya yazılı açıklamada bulunmayan isteklilerin teklifleri reddedilir.
KAYNAKÇA
Ahmet ARSLAN; Temel Kamu İhale Bilgisi, 5. Baskı.
www.maliekonomim.com