Kahveci çırağı
Çalıştığım bir bankada giriş seviyesi için eleman alıyorduk. Seçme sürecinin son aşamasındaydık, mülâkat yapıyorduk. Mülâkatta adayın özgeçmişinde görünen ve görünmeyen özelliklerini anlamaya çalışıyorduk. Aday, üniversiteden yeni mezun olmuştu. “Hiç çalıştın mı?” sorusuna “Yazın babamın kahvehanesinde çalışırım” diye cevap verdi. Bu deneyimini bankacılıkla bağdaştıramadığından özgeçmişine koymamıştı. “Bu kahvehanede çalışma deneyimi sana bir şeyler kattı mı?” sorusuna aday büyük bir heyecanla cevap verdi. “Bir kere erken kalkmaya alıştım. İkincisi, ben utangaç birisi idim; garsonluk bunu yenmeme yardım etti. Üçüncüsü, her tür insanla ilişki kurmayı öğrendim” dedi. Bu deneyimi sayesinde diğer adayların önüne geçti, seçimi kazandı ve uzman yardımcısı olarak bankaya girmeyi başardı.
Kamala Harris
Bu yıl ABD’de de bir seçim var; başkanlık seçimi. İki aday çekişiyor. Cumhuriyetçilerin adayı eski başkanlardan Donald Trump ve demokratların adayı ise şu anki Başkan Yardımcısı Kamala Harris. Harris’in bir hukukçu olarak parlak bir kariyeri var. California’da hukuk okumuş (University of California’s Hastings College of the Law). Mezuniyetinden sonra 1990 yılında Alameda County Bölge Savcılığında işe başlamış. Daha sonra San Francisco Şehri Savcılığında çalışmaya başlamış. 2003 yılında San Francisco’nun Bölge Savcısı ve 2010 California Baş Savcısı olarak seçilmiş. 2014 yılındaki seçimi de tekrar kazanmış. Harris’in bir hukukçu olarak parlak bir geçmişi var. Suç ve suçlulara karşı ciddi mücadele vermiş. 2017-2021 yılları arasında Califonia’dan ABD Senatörü olarak görev yapmış. 2021 yılında da Biden’ın Bakan Yardımcısı olmuş.
Bu kadar başarılı bir kariyer çizgisi olan Kamala Harris, seçim kampanyasında ille de öğrencilik yıllarındaki bir deneyiminden söz ediyormuş. Harris, öğrencilik yıllarında McDonald’s restorantında çalışmış. Burada kızarmış patates ve dondurma işi ile uğraşmış. Bu seçimdeki rakibi Donald Trump önce bu deneyimle alay etmiş. Ama görmüş ki, insanlar Harris’in bu deneyimi ile kendi yaşam deneyimleri arasında parallellik kuruyorlar. Çünkü A.B.D.’deki her sekiz kişiden birinin McDonald’s deneyimi olduğu söylenir. Bunun üzerine Trump, deneyimi küçümsemek yerine “Harris orada çalışmamış, yalan söylüyor” demeye başlamış. Hatta taraftarları sosyal medyada “McDonald’s, Harris’in onlarda hiç çalışmadığını bildirdi” ya da “McDonald’s açıklama yaptı. Harris çalışmış, ama hırsızlık yaptığı için atılmış” gibi yalanlar yaymaya çalışmış. Ama McDonald’s işi, Kamala Harris’e seçim kampanyasında olumlu katkı sağlamış ve de sağlıyormuş. Ayrıca o iş, Kamala’nın beşeri sermayesine de değer katmış. “Ben orada öğrenci iken çalışıyordum. Ama orada asgari ücretle çalışıp ev geçindirenler de vardı. Ben empatiyi orada öğrendim” demiş.
Başkanların ilginç ilk iş deneyimleri
Eğer Kamala Harris başkan olursa, gençken “McJob” işinde çalışmış ilk Amerikan başkanı olmayacak. “McJob”, 1980 yıllarında çıkmış bir terim. Merriam Webster Sözlüğü bu sözcüğü şöyle tanımlamış “ Düşük ücret veren, çok az beceri gerektiren ve yükselme fırsatı az olan iş”.
İlk iş deneyimleri “McJob” olan, A.B.D. Başkanları da varmış. Örneğin, Barack Obama. Baskin Robbins dondurma dükkânında dondurma satmış. Daha sonra bir kuyumcu dükkânında mücevher satıcısı olmuş; bir başka yerde sandviç hazırlamış. Bill Clinton’un 13 yaşında iken ilk işyeri bir bakkal dükkânı imiş. Dükkân sahibini ikna ederek çizgi roman satmış. Daha sonraki yıl ise yaz kampı yöneticisi olarak çalışmış. George W. Bush ile Lousiana yakınlarındaki bir petrol platformunda işçi olarak çalışmış. Bir başka yaz da büyük bir alışveriş mağazasının (Sears) spor malzemesi satan bölümünde ping pong topu satış elemanı olarak çalışmış. Ronald Reagan’ın ilk işi, bir sirkte vasıfsız eleman olarak çalışmak olmuş. Ertesi yaz, lise ikinci sınıf öğrencisi iken, cankurtaranlık yapmış. Cankurtaran işi sırasında 74 can kurtarmış. Üniversiteye giderken okulun kafeteryasında hamburger pişirmiş. Bir kız öğrenci yurdunda da masa yıkamış; en çok da bu işi sevdiğini hep söylermiş. Richard Nixon 1928 ve 1929 yazlarında bir kasapta çalışmış, kesilen tavukların tüylerini yolmuş. Bir şehir kulübünün havuzunda çalışmış. Lyndon Johnson ise 9 yaşında iken ayakkabı boyacılığı yapmış. Bir yaz keçi gütmüş ve amcasının pamuk tarlasında çalışmış. Bunlar bir kaç örnek; daha fazla başkan örnekleri de var (https://www.businessinsider.com/weirdest-jobs-of-us-presidents-2016-10)
Sonuç
Her deneyim insana bir şey katar. Yüksek sorumluluk gerektiren “A.B.D. Başkanlığı” görevini yaparken bile o başkanlar, yukarda belirtiğim ilginç ilk işlerinde edindikleri bazı temel nitelikleri kullanmışlardır.
İnsan kaynakları ile uğraşmış birisi olarak belirtmek isterim ki, çocuklarınız okul sıralarında iken, onların iş deneyimi kazanmaları için uğraşın. Üste para vermeniz bile gerekse, çocuğunuzun öğrencilik yıllarında çalışmasını sağlayın. O zaman çocuk hayata kabuğundan çıkmış olarak atılacaktır; iş yaşamının ilk yıllarında bocalamayacaktır. Ağaç yaşken eğilir; genç, bu yaştaki deneyimlerinden ona iş dünyasında gerekecek “iş disiplini” gibi temel nitelikleri kazanacaktır. Eğer öğrenci iken iş deneyimi olursa yukarda aktardığım olaydaki gibi işe girmesi de kolaylaşacaktır. İlk iş deneyimi ve onun kazancı hiç unutulmaz. Örneğin, benim ilk iş deneyimim üniversitede öğrenci iken matematik dersi vererek olmuştu. İlk kazandığım para ile bağlama almıştım. O gün yaşadığım mutluluğu unutamam.
Microsoft kurucusu Bill Gates lise öğrencilerine yaptığı bir konuşmada şöyle demiş: “Dünyayı kurtarmadan, anne-babalarınızın kuşağının yanlışlarını düzeltmeden önce işe kendi odanızı toplamaktan başlayabilirsiniz” Her şeyden önce çocuğunuza sorumluluk almayı öğretin. Örneğin, Bill Gates’in işaret ettiği gibi, kendi odasını temizlemesini sağlayarak buradan başlayabilirsiniz.