Bugün açıklanan geçici verilere göre Mayıs ayında ihracatımız yüzde 40,9, ithalatımız yüzde 27,7 geriledi. Her ikisindeki gerilemede de COVID-19 ile Mayıs ayındaki işgünü sayısının geçen yıldan az olmasının etkisi var. Ancak sadece bu iki faktöre bakıp, ihracat ve ithalatın dinamiklerini açıklamak mümkün değil.
Son aylarda Türkiye’nin ihracat ve ithalat performansında göze çarpan üç nokta var. Birincisi, her ikisinin de arttığı aylarda ithalatın ihracattan hızlı yükselmesi. İkincisi, özellikle son 3 ayda ihracattaki sert düşüşe rağmen, ithalattaki gerilemenin daha az olması. Üçüncüsü ise ihracattaki gerileme hızının diğer ülkelere göre biraz daha yüksek olması.
Bunlara ve nedenlerine biraz daha yakından bakalım…
Uzun dönemde Türkiye’de ihracat performansı ithalat performansının üzerinde. Ancak iç ve dış konjonktürel gelişmeler nedeniyle 2010 ve 2011 yıllarındaki gibi zaman zaman ithalatın ihracattan daha hızlı yükseldiği dönemler de görüyoruz. Son aylarda da benzer bir durum var.
Ekim 2019’dan Şubat 2020’ye kadar hem ihracatımızda hem ithalatımızda artış yaşandı. Bu 5 aylık süreçte ihracattaki ortalama artış yüzde 5,7 iken, ithalattaki artış yüzde 15 oldu. Arka planda ciddi bir baz etkisi de görüyoruz. Yani geçen yıla göre artış olsa da 2017’ye göre düşüş var. Dolayısı ile ithalat için “fırladı”, “sıçradı”, “zirve yaptı” denecek bir durum yoktu. COVID-19 sonrası aylarda ise ithalatın ihracat kadar gerilemediğini görüyoruz.
İthalatın son aylarda ihracattan daha hızlı artması ya da ihracat kadar düşmemesi, 2018’in yaz aylarında ekonomide başlayan yavaşlamanın bir sonucu. Türkiye’nin ithalatı Haziran 2018-Ağustos 2019 dönemindeki 15 ay boyunca geriledi. Bu hem miktar hem de süre bazında oldukça önemli bir düşüştü. Öyle ki; 2001 krizinde ve 2008-2009 küresel krizinde ithalattaki gerileme daha kısa sürmüştü. Gerileme yaşanan 15 ay boyunca yaşanan siyasi ve ekonomik gelişmeler olmasa ve ithalat uzun vadeli trendinde büyüme devam etmiş olsaydı yaklaşık 100 milyar dolar daha fazla ithalat yapılmış olacaktı. Türkiye bu dönemdeki hammadde, yatırım malı ve tüketim mallarından oluşan yaklaşık 100 milyar dolarlık ithalatını erteledi ya da tamamen iptal etti.
2019’un sonbaharından itibaren çarklar hızlandıkça, piyasa canlandıkça ithalat da artışa geçti. Yılın son çeyreğinde ekonomi yüzde 6, 2020 başında ise yüzde 4,5 büyüdü. Ekim 2019’dan sonra ithalatın yüksek hızlarda artıyor olmasının hikayesi işte bu. İthalat, 15 aylık bir gerilemenin ardından canlanan iç talep ve bu dönemde ertelenen talebin tekrar devreye girmesi ile artıyordu. Son aylarda her ikisindeki gerilemeye rağmen, ithalatın ihracat kadar düşmemesinin de nedeni bu.