İşverenin işçilerine karşı çeşitli borçları ve sorumlulukları olduğu gibi, işçilerinde işverenlerine karşı çeşitli borçları bulunmaktadır. Bu borçlar kısaca, özen ve sadakat borcu, rekabet etmeme borcu ve sır saklama yükümlülüğü olarak sayılabilir.
En temel ifadeyle özen ve sadakat borcu 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun 396. maddesinde hüküm altına alınmıştır.
Özen ve sadakat borcunun kapsamına, işçinin işini özenli yapması, sadakatle davranması, işvereni ile rekabet etmemesi kendisine verilen malzemeye özen göstermesi ve işverenin sırlarını koruması gibi hususlar girmektedir. İşçi, yüklendiği işi özenle yapmak ve işverenin haklı menfaatinin korunmasında sadakatle davranmak zorundadır.
İşçi aynı zamanda, işverene ait makineleri, araç ve gereçleri, teknik sistemleri, tesisleri ve taşıtları usulüne uygun olarak kullanmak ve bunlarla birlikte işin görülmesi için kendisine teslim edilmiş olan malzemeye özen göstermekle yükümlüdür.
Dolayısıyla işçi hem işinin özenli yapmak hem de işini yaparken kullandığı her türlü ekipman ve malzemeyi özenli kullanmak zorundadır.
İşçinin özenli davranmaması halinde, iş sözleşmesinin feshini gerektiren düzeyde olabilmektedir. Bu yoğunlukta bir özensizlik olması durumunda, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 25/II/ı maddesinde yer alan “İşçinin kendi isteği veya savsaması yüzünden işin güvenliğini tehlikeye düşürmesi, işyerinin malı olan veya malı olmayıp da eli altında bulunan makineleri, tesisatı veya başka eşya ve maddeleri otuz günlük ücretinin tutarıyla ödeyemeyecek derecede hasara ve kayba uğratması.” hüküm uyarınca, işçinin iş sözleşmesi işveren tarafından haklı nedenle ve derhal feshedilebilir.
İşçi, iş ilişkisi devam ettiği sürece, sadakat borcuna aykırı olarak bir ücret karşılığında üçüncü kişiye hizmette bulunması ve özellikle kendi işvereni ile rekabete girişmesi Kanun ile yasaklanmıştır.
İşçi, iş gördüğü sırada öğrendiği, özellikle üretim ve iş sırları gibi bilgileri, iş ilişkisinin devamı süresince kendi yararına kullanmamalı veya başkalarına açıklamamalıdır. Bu diğer bir anlatımla işçinin rekabet etmeme ve sır saklama borcu bulunmaktadır. Kimi zaman sır saklama borcu iş ilişkisi sona erdikten sonra da devam edebilmektedir.
İşçinin sır saklama borcu, üretim ve iş sırları gibi bilgiler için düzenlenmiştir. Bu nitelikte olmayan bilgilerin işçi tarafından saklanma yükümlülüğü gündeme gelmemektedir.
İşçinin sır saklama yükümlülüğüne aykırı davranması halinde işveren tarafından iş sözleşmesi haklı nedenle feshedilebileceği gibi işçinin verdiği zarar için tazminat ödeme zorunluluğu da gündeme gelebilir.
Son olarak sır saklama yükümlülüğüne aykırı bir davranış gündeme geldiğinde, iş sözleşmesinin hangi nedenle sona erdiğinin bir önemi bulunmaz. Diğer bir anlatımla iş sözleşmesi işçinin istifasıyla veya işçinin haklı nedenle feshedilmiş olsa dahi sır saklama yükümlülüğüne aykırılık, işçiye çeşitli yaptırımları gündeme getirebilir.
Nihayetinde işyerinde çalışma barışının bozulmaması için esas kurallardan birisi işçinin borçlarına karşı yükümlülüklerine yerine getirmesi önemlidir.