Murat ÇAĞLAR
İSG Yöneticisi Araştırmacı/Yazar
Hepinizin malumu üzere ülkemizde yürütülen iş sağlığı ve güvenliği (İSG) faaliyetlerinin yasal zeminini 6331 sayılı Kanun ve bu kanuna bağlı yönetmelikler oluşturmaktadır. Bu kanun ve yönetmeliklerin içerisinde bir kısım maddeler ana hatları belirleyerek sınırları çizerken, bir kısım maddeler de sınırları çizilmiş bu alanın için doldururlar. Örneğin: Bu alanda görev yapan meslek insanlarının görevleri, yetkileri ve sorumlulukları bu sınırları belirleyen maddeler içinde yer alırken, yapılması gerekenler ile bunların asgari/azami limitleri ve süreleri ise bu sınırların içini dolduran nitelikteki maddelerdir.
Diğer taraftan bu hizmetin resmi anlamda kimler tarafından verilebileceği konusu da yine mevzuat aracılığı ile belirlenmiştir.
Özetle; İSG faaliyetlerinin sınırları, içeriği ve tüm bunlarla ilgili roller ve yetkilendirmeler mevzuat tarafından kayıt altına alınmıştır.
İSG hizmetlerini vermek üzere ortak sağlık ve güvenlik birimi (OSGB) tanımlaması yapılmış ve bu oluşumun görevleri ve sorumlulukları, ilgili yönetmelik (İş Sağlığı Ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği) tarafından belirlenmiştir. Bir diğer yönetmelikte (İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik) ise OSGB faaliyetlerinin temelini oluşturan iş güvenliği uzmanlığı tanımlanmıştır. Buraya kadar her şey normal görünmektedir fakat bu hizmetin verilmesi noktasında işletmelerin farkına varmadığı ve kendilerine anlatılmayan büyük bir sorunun varlığından ve çözüm önerilerinden bahsedeceğim.
Şöyle ki;
Yasal mevzuat İSG hizmetleri ile ilgili OSGB’lerin ve iş güvenliği uzmanlarının sınırlarını kesin ve net bir şekilde belirlemiştir. Bu sınırlar ise herhangi bir işletmenin İSG anlamında ve teknik konular özelinde eksiklerini ve yanlışlarını tespit etmek etrafında şekillenmiştir. Mevzuat bu anlamda herhangi bir OSGB firmasından yahut iş güvenliği uzmanından istemiş olduğu şeyleri çok net tarif etmiş ve bu tarifi izleme, tespit etme ve öneride bulunma üçgeniyle formüle etmiştir. Bu üç kavramdan da anlaşılacağı üzere burada fiili ve fiziki herhangi bir aksiyon söz konusu değildir! Peki, bu formülasyondan doğan koordinasyon, organizasyon ve icra görevlerini kim yerine getirecek? İşte burada büyük bir boşluk ve sorun var. Burada bahsetmeye çalıştığım şey kimin sorumlu olduğu konusu değil, kimin yerine getireceği konusudur. Elbette bunlardan işveren sorumludur fakat işverenin İSG yönetimi ile ilgili bilgi ve tecrübe sahibi olma olasılığının çok düşük olacağından ötürü bu boşluk doğmaktadır.
Şimdi bu boşluk kadar hatta bu boşluktan daha büyük bir sorunu ve tehlikeyi sizlerle paylaşmak istiyorum.
Şirketler OSGB’lerden İSG hizmeti alırken bünyelerindeki bir işin taşere edildiği yanılgısına kapılıyorlar. Tıpkı bir inşaat firmasının elektrik yahut mekanik işlerini ilgili bir firmaya taşere ettiği ve ilgili firmanın da bu işi taahhüt altına almış olduğu gibi…
Ne var ki bu taşere etme ve taahhüt altına alınma durumu OSGB hizmeti konusunda mümkün değildir! Öncelikle İSG ile ilgili sorumlulukların devredilemeyeceğini ifade etmem gerekir; yanı sıra OSGB’lerin ve iş güvenliği uzmanlarının faaliyet yönetmeliği işin bizatihi yapılması üzerine kurgulanmamıştır. Bunun aksine tüm faaliyetler yukarıda bahsettiğim gibi izleme, tespit etme ve öneride bulunma üçgeni üzerine kurgulanmıştır. Buradaki en büyük sorun işverenin bir İSG yönetim modeline ve yöneticisine ihtiyacının olduğunun farkında olmaması ve OSGB’lerin de bu bilgiyi çeşitli kaygılar sebebiyle işverene bildirmiyor olmasıdır.
OSGB’ler ve iş güvenliği uzmanları, şirketlere İSG yönetim hizmeti değil, asgari ve basit düzeyde bir rehberlik hizmeti vermektedir. Bunu bir suçlama olarak ifade etmiyorum zira mevzuat sınırlarını böyle çizmiştir. Peki, işletme ile ilgili saptanan olumsuzlukların sistematik olarak ortadan kaldırılmasını, oluşmaması için gerekli mekanizmaların devreye alınmasını ve tüm süreçlerin belli bir hedef ve plan dahilinde yürütülmesini kim sağlayacak?
Tam da burada önümüzde çok önemli iki tane kavram durmaktadır.
İSG faaliyetlerinin yürütülmesi için bir yöneticiye ve bir yönetim modeli ile planına ihtiyaç vardır.
OSGB’ler hizmet vermek için görüştükleri şirketlere bu durumdan bahsetmek yerine tüm süreçleri en güzel şekilde yürüteceklerini, tüm meseleler ile ilgileneceklerini ve çok tecrübeli kadroları olduklarından bahsediyorlar.
İşletmedeki olumsuzlukları çok tecrübeli ve kabiliyetli bir ekip ile ve en güzel şekilde tespit etmek günün sorunda hangi sorunu ortadan kaldırıyor?
Elbette hiçbir sorunu ortadan kaldırmıyor. Ayrılan büyük İSG bütçeleri, görevlendirilen personeller ve başarıya ulaşmayan faaliyetler… Şimdi OSGB’lerin ve iş güvenliği uzmanlarının görevlerini aşağıda derlenmiş şekilde sizlere aktarıyor olacağım. Tüm bu görevler eksiksiz şekilde yerine getirilirse işletmenin önünde tespit edilmiş ve yapılmayı bekleyen binlerce iş ve işlem olacaktır. İşletmeler bu iş ve işlemlerin profesyonel olarak ele alınmasını ve yönetilmesini sağlayacak olan bir yönetici görevlendirmeli ve işletme dinamiklerine en uygun olacak bir yönetim modeli belirlemelidir ki başarılı bir sonuca ulaşabilsin. Hizmet yönetmeliğinde bu konu iş birliği ve koordinasyon başlığı altında ele alınmış ve işverenin bu yönetim konusunu üstlenmesi gerektiğini, aldığı hizmetin bir yönetim değil, basit düzeyde bir rehberlik hizmeti olduğu bildiriyor esasında ama gözlerden kaçmış olmalı…
İSGB ve OSGB’lerin görev, yetki ve sorumlulukları
• MADDE 12
(1) İSGB ve OSGB’ler, işyerlerinde sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamı oluşturmak amacıyla;
a) İşyerinde sağlık ve güvenlik risklerine karşı yürütülecek her türlü koruyucu, önleyici ve düzeltici faaliyeti kapsayan çalışma ortamı gözetiminden,
b) İşçilerin sağlığını korumak ve geliştirmek amacı ile işçilere verilecek sağlık gözetiminden,
c) İşçilerin iş sağlığı ve güvenliği eğitimleri ve bilgilendirilmelerinden,
ç) İlkyardım ve acil müdahale bakımından yapılması gereken uygulamaların organizasyonu ve ilgili diğer birim, kurum ve kuruluşlarla işbirliği yapılmasından,
d) Çalışma ortamının gözetimine ve işçilerin sağlık gözetimine ait bütün bilgilerin kayıt altına alınmasından,
e) İşyerindeki kişisel sağlık dosyalarında gizlilik ilkesine uyularak saklanmasından, sorumludurlar.
MADDE 14 – (1)
(3) İşletme içinden veya dışından iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinde görevlendirilenler arasında koordinasyon işveren tarafından sağlanır.
İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk Ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik
İş güvenliği uzmanlarının görevleri
MADDE 9 –
(a) Rehberlik;
(1) İş güvenliği kurallarına uygun olarak sürdürülmesini sağlamak için işverene önerilerde bulunmak.
(2) Alınması gereken tedbirleri işverene Önlemler konusunda yazılı olarak bildirmek.
(3) çalışmalar yaparak işverene önerilerde bulunmak.
(4) İşyerine zarar verme potansiyeli olan olayların nedenlerinin araştırılması konusunda çalışma yapmak ve işverene önerilerde bulunmak.
(b) Risk değerlendirmesi;
(1) Risk değerlendirmesi sonucunda alınması gereken sağlık ve güvenlik önlemleri konusunda işverene önerilerde bulunmak.
(c) Çalışma ortamı gözetimi;
(2)İşyerinde kaza, yangın veya patlamaların önlenmesi için yapılan çalışmalara katılmak, bu konuda işverene önerilerde bulunmak.
(ç) Eğitim, bilgilendirme ve kayıt;
(3) Çalışanlara yönelik bilgilendirme faaliyetlerini düzenleyerek işverenin onayına sunmak ve uygulamasını kontrol etmek.
(4) Gerekli yerlerde kullanılmak amacıyla iş sağlığı ve güvenliği talimatları ile çalışma izin prosedürlerini hazırlayarak işverenin onayına sunmak ve uygulamasını kontrol etmek.