Tarım ve Orman Bakanlığı, ihracattan geri dönen kuru incir ve Antep fıstığı ile ilgili çok sert önlemler aldı. Yeni önlemler 1 Ocak 2025 tarihi itibariyle uygulanmaya başlandı. Yeni önlemlerle faturanın kendilerine kesildiğini belirten ihracatçılar, artık kimsenin ürününü geri getirmeye cesaret edemeyeceğini söylüyor.
İzmir İl Tarım ve Orman Müdürlüğü tarafından İzmir Ticaret Odası, İzmir Ticaret Borsası, Ege İhracatçı Birlikleri ve diğer ilgili kurumlara yazılı olarak kuru incir ve Antep fıstığı ile ilgili alınan yeni önlemler resmen bildirildi. Kurumlar da bu bilgiyi üyelerine duyurdu.
Resmi yazıda alınan önlemlerin önemi ve gerekçesi şu sözlerle ifade ediliyor. “Ülkemizden kuru incir ve Antep fıstığı ihracatının sürdürülebilir olması, pazar kaybı yaşanmaması, alıcı ülkelerden alınan bildirim sayılarındaki artışın ve haksız rekabetin önlenmesi ve ülkemiz itibarının korunması amacı ile geri dönen ürünlerin resmi kontrollerinde ilave tedbirler alınması gerekliliği hasıl olmuştur.”
İzmir İl Tarım ve Orman Müdürlüğü yazısına göre, ihracattan geri dönen kuru incir ve Antep fıstığı konusunda alınan ilave tedbirler ise özetle şöyle:
1- Gıda güvenilirliği resmi kontrollerinin ülkeye ilk sınır giriş noktasında bitki sağlığı kontrolleri ile birlikte eş zamanlı yapılacak.
2- Resmi kontroller sonuçlanana ve Bakanlığımız nihai kararı Gümrük Müdürlüğü’ne gönderilene kadar ürünlerin ilk giriş Gümrük Müdürlüğü tarafından alıkonulacak.
3- Bitki sağlığı kontrolleri ve gıda güvenilirliği kontrollerinin olumlu sonuçlanması durumunda Gıda ve Yem Şube Müdürlüğü tarafından Gümrük Müdürlüğüne uygunluk yazısı yazılacak.
4- Gıda güvenilirliği kontrolleri sonuçlanmadan ilgili Zirai Karantina Müdürlüğü ve/veya ilgili Gümrük Müdürlüğü tarafından ürünlerin iç Gümrük Müdürlükleri’ne (Serbest Bölge Gümrük Müdürlükleri dahil) hareketine ve/veya üçüncü ülkelere ihracatına kesinlikle izin verilmeyecek.
Ayrıca, yukarıda belirtilen tedbirler kapsamına Serbest Bölge Gümrük Müdürlükleri de dahil edildi ve söz konusu tedbirler 1 Ocak 2025 itibarı ile yürürlüğe konuldu.
Ulusal mevzuat gereği, herhangi bir nedenle Türkiye’ye geri dönen ürünlerin yurda girişinde ithal edildiği ülkedeki kontrolü sırasında tespit edilen değerler dikkate alınmaksızın, bu ürünlerin giriş noktasındaki İl Tarım ve Orman Müdürlüğü kontrol görevlileri tarafından numune alınarak, akredite bir laboratuvara analize gönderiliyordu. Analiz sonucunun mevzuata uygun olması durumunda Gümrük Müdürlüğü’ne bir yazı ile “yapılan denetim sonucunda yurda girmesi uygundur” şeklinde bildiriliyordu. Ürün yurda sokuluyordu. Resmi kontrol sonucunda Türk gıda/yem mevzuatına uygun olmadığı tespit edilen ürünlerin ise yurda girişine izin verilmiyordu.
Türkiye’ye geri dönen ürün iki ayrı denetime tabi tutulacak. Hem bitki sağlığı açısından kontrol edilecek. Yani içinde böcek, haşere, bulaşan vs. var mı yok mu ona bakılacak. Aynı zamanda gıda güvenilirliği konusunda denetim yapılacak yani üründe pestisit kalıntısı, aflatoksin, okratoksin vb. küf hastalığı olup olmadığı analiz edilecek. Türkiye’nin kabul ettiği kalıntı değerlerine uygunluğuna bakılacak. Pestisit kalıntısı veya aflatoksin açından bir sakınca varsa ülkeye girişine izin verilmeyecek. Ürün zaten aflatoksin veya pestisit kalıntısı nedeniyle geri geldiği için büyük olasılıkla yurda sokulmayacak.
Daha önce bu tür ürünler geri geldiğinde serbest bölge veya antrepoya taşınarak orada yeniden bir işleme tabi tutularak, elden geçirilerek ayıklanıyordu. Bu işlemden sonra üçüncü ülkeye ihraç ediliyordu. İç piyasaya sokuluyordu. Yeni tedbirlerle ürünün antrepoya veya serbest bölgeye taşınmasına, üçüncü ülkelere ihracatına izin verilmeyecek.
Yeni uygulama ile denetim ve kontroller yani analizler yapılırken ürün ilk giriş gümrük sahasında bekletilecek. Bekletilen ürünün ihracatçı/ithalatçı için ciddi bir maliyeti olacak. Bekletilen her gün için ortalama 100 dolar kira ödenecek. Uzun süre bekletildiğinde büyük bir maliyet oluşacak.
Tarım ve Orman Bakanlığı’nın geri dönen ürünlerle ilgili aldığı yeni önlemler ihracatçıların tepkisine neden oldu. Yapılan yanlışların faturasının kendilerine kesildiğini belirten ihracatçılar, bakanlığın sınırları çok zorladığını belirterek: “Geri gelen ürünlerin antrepoya çekilmesine bile izin verilmiyor. Bunun anlamı ihracatçıya sen ihracat yapma demektir. Bu uygulama nedeniyle incir ihracatında ciddi bir düşüş olabilir. Çünkü bu şartlarda ihracat yapmak çok zor” görüşünü savunuyor.
Görüşüne başvurduğumuz İhracatçılar: “Bu yeni önlemlerle akıllı olan ihracatçı ürününü geri getirmez. Çünkü geri gelen ürün artık bir anlamda imha edilecek. Sadece süreç uzamış olacak. İhracatçıya daha pahalıya mal olacak. İhracatçının elini kolunu bağlayan bu uygulama nedeniyle ihracatta ciddi düşüş olabilir. Çünkü ihracatçı çok büyük riskle karşı karşıya. Bundan bir iki ay öncesine kadar böyle bir durum yoktu. Pestisit ve aflatoksin konusu gündemde tutulunca bakanlık da bütün faturayı ihracatçılar kesti.” görüşünü dile getirdi.
Pestisit ve aflatoksin kousu gündeme gelince Tarım ve Orman Bakanı İbrahim Yumaklı hem katıldığı programlarda hem de sorulan sorular üzerinde yaptığı açıklamalarda ihracattan dönen ürünlerin imha edildiğini söyledi. Açıklanan yeni tedbirlere bakılırsa durumun pek öyle olmadığı anlaşılıyor.
Anadolu Ajansı’nın 29 Kasım 2024 tarihli haberinde Tarım ve Orman Bakanı İbrahim Yumaklı’nın 4.Türkiye Tarım Zirvesi’ndeki konuşmasından konuya ilişkin şu bilgilere yer verildi:
İhraç edilen ürünlerin gümrükten geri dönmesine ilişkin iddialara da yanıt veren Yumaklı, şu değerlendirmelerde bulundu: “Hepimiz için bu önemli bir konu. Buradaki hassasiyet bizim de hassasiyetimiz. Olaya sadece ihraç edilen ürünlerin gümrük kapılarından geri dönüp dönmemesi çerçevesinde bakmamak gerek. Bizim özellikle pestisit yani zirai ilaç konusundaki denetimlerimiz sadece gümrük kapılarında yapılan bir denetim değil. Toplamı temsil edecek şekilde üretim alanlarında, hal girişlerinde yoğun bir denetim olur, son tüketim noktalarında denetim olur, ihraç edilen ürünler için de gümrüklerde analiz olur. Bu analizler hem kamu laboratuvarlarında olur hem de özel laboratuvarda olur. Bu laboratuvarlar içerisinde de işlerini iyi yapmayanlar sebebiyle de bazı sorunlarla karşılaşıyoruz, o laboratuvarlarla ilgili de gerekeni yapıyoruz.
Herhangi bir şekilde yurt dışından geri dönen ürünlerin hepsi de pestisit sebebiyle geri dönmez, aynı zamanda bu aflatoksin dediğimiz benzeri bazı kendinden sonrasında oluşan küflenme nedeniyle dönenler de olabiliyor, bunların oranı yarı yarıya neredeyse. Türkiye’nin ihtiyaç ettiği ancak geri dönen ürün oranı maksimum binde 1 ile binde 2 arasında. Bunların hepsi pestisit sebebi ile değil. Gerekçesi ne olursa olsun geri dönen hiçbir ürünün biz içeride satışına izin vermiyoruz, imha ediyoruz. Standartlarda, analizlerde tam uyum halinde olduğumuz Avrupa Birliği’nin tüketmediği herhangi bir şeyin Türkiye’de tüketilmesine izin vermiyoruz.”
Bakan Yumaklı’nın açıklamalarına bakılırsa geri dönen ürünlerin hepsi imha ediliyordu. Eğer öyleyse bu kadar denetime, ek önlemlere ne gerek vardı? Nasıl olsa gelen ürün doğrudan imha ediliyor.
Tarım ve Orman Bakanlığı Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğü daha önce 17 Aralık 2024’te Ankara’da Ege Kuru Meyve ve Mamulleri İhracatçıları Birliği Yönetim Kurulu ile yapılan sonrasında kuru incir ihracatı ile ilgili ihracat öncesi bazı önlemler alınacağı duyurulmuştu.
Ege Kuru Meyve ve Mamulleri İhracatçılar Birliği’nden üyelerine gönderilen yazıda bu önlemler şöyle ifade edilmişti:
“Sayın Üyemiz,
Bilindiği üzere, ülkemizden Avrupa Birliği ülkelerine yapılan kuru incir ihracatımızda aflatoksin ve okratoksin nedeniyle alınan geri bildirim sayıları 2024 yılında 2023 yılına göre önemli ölçüde artış göstermiş olup, Ege Kuru Meyve ve Mamulleri İhracatçıları Birliğimizce (EKMMİB) kuru incir ihracatımızın sürdürülebilir bir şekilde devam etmesi için yurt içinde ve yurt dışında yoğun çalışmalar yürütülmektedir.
Bu çalışmalarımız çerçevesinde, Avrupa Komisyonu’nun FRUCOM ile temasa geçerek mevcut risklerin azaltılmasına yönelik olarak ülkemizde alınan önlemler ve yürütülen çalışmalara ilişkin bilgi talep ettiği anlaşılmış, hazırlanan bilgi notumuz FRUCOM ile paylaşılmıştır. Diğer yandan, Tarım ve Orman Bakanlığımız ile yapılan görüşme ve yazışmalara ilave olarak, artan bildirim sayıları üzerine Bakanlığımızca alınan ve önümüzdeki dönemde alınacak önlemleri görüşmek üzere Yönetim Kurulumuz ile Bakanlığımız Gıda Kontrol Genel Müdürlüğü (GKGM) yetkilileri ile 17 Aralık 2024 tarihinde bir toplantı gerçekleştirilmiştir.
Toplantıda, bildirim sayılarındaki artışın nedenleri değerlendirilmiş, bildirim sayılarının azalmaması halinde önümüzdeki dönemde AB(Avrupa Birliği) tarafından uygulanan kontrol sıklığının arttırılacağı, hatta ihracatımızın durma noktasına gelebileceği gündeme gelmiştir. Bu çerçevede AB’ye yönelik ihracatımızın olumsuz etkilenmesini önlemek amacıyla,
Bakanlığımızca; 5 ve üzeri bildirim alan ihracatçı firmalarımız için aşağıdaki ilave kontrol ve tedbirler alınacağı,
– İhracat öncesinde yapılan kuru incir analizlerinin Bakanlık laboratuvarlarında yapılması zorunluluğu getirilmesi,
– İhraç partilerinin gümrük çıkış noktalarında ikinci analize/kontrole tabi tutulması,
– Geri gelen ürünlerin transit ticaretine kısıtlama getirilmesi,
– İşletmelere yönelik olarak ani denetimler yapılacağı ve ihracat öncesi aflatoksin analizi yapılacak partilerden numune alınması konusunda azami hassasiyetin gösterileceği, parti hazırlığı ve numune alma süreçlerinde herhangi bir olumsuzluk tespiti halinde firmaya bir yıl süresince model sertifika düzenlenmeyeceği,
– İç piyasa denetimlerinin aflatoksini ve okratoksini de kapsayacak şekilde arttırılacağı,
– Denetim ve analizlerin işletmelerde ve ürünlerde kullanılan dezenfeksiyon/hijyen amaçlı her türlü kimyasal maddeyi de kapsayacağı, belirtilmiştir.
Tarım ve Orman Bakanlığımızca alınacağı bildirilen ve yukarıda bahsi geçen kontrol ve tedbirlere ilişkin resmi yazı alınması durumunda üyelerimiz ile bilahare paylaşılacaktır.
Bu çerçevede, alınan bildirim sayılarının düşürülmesi ve kuru incir ihracatımızın devam edebilmesi açısından için kuru incir ihracatlarında yapılan aflatoksin ve okratoksin kontrollerinde azami hassasiyetin gösterilmesi büyük önem arz etmektedir.”