Doç. Dr. Onur YARAR - İstanbul Okan Üniversitesi
Kitabı ortasından okuyayım: Pakistan kardeşimiz kabul, ama Hindistan da düşmanımız değil. Şu an 1 milyar 425 milyon nüfusla Çin’i geçen bir ülkeden bahsediyoruz. Belki bizim youtuberların yayınlarından etkilenip fakir diyorsunuz ama neredeyse Türkiye nüfusu kadar kişi İsviçre standartlarında yaşıyor. Belki dokunulmaz denilen ama Mahatma Gandhi’nin güzel ifadesiyle harican'lar, yani “Tanrı'nın Çocukları” sokaklarda olsa da, çoğunun nüfus kâğıdı bile bulunmasa da, Hindistan yüksek teknolojinin de bulunduğu, uzay çalışmalarının yapıldığı, bilişim ve yazılım sektöründe dünyanın en ileri ülkelerinden biri.
Peki, ne oluyor: Örneğin dünyanın en çok ülkesine uçmasıyla övündüğümüz THY, Hindistan’da sadece 2 yere (Delhi ve Mumbai) yolcu taşıyabiliyor. Bu sayı Qatar Havayolunda 13, Emirates’de 9, Etihad’da 8, Malezya Havayollarında 9, Singapur Havayollarında 8, tepemizden geçen Lufthansa’da bile 5 şehre ulaşıyor. THY kapasiteyi arttırabilmek için İndiGo havayoluna uçağını verip boyatıyor, türlü türlü çözüm arıyor. Mesela bir diğer konu Türk Vatandaşlarının vize alabilmesi. Hindistan bordo pasaportu geçtim, yeşil ve gri pasaporta da vize uyguluyor ve Türklere e-vize sistemi kapalı. Tüm bunlar karşılıklı turizmi de etkiliyor, bir ara Hint düğünleri Antalya’da yapılır olmaya başladı, şimdi o da çok azaldı. Nasıl para harcandığını bir bilseniz…
Hindistan 10,2 trilyon dolar ile dünyanın en büyük üçüncü ekonomisi (Türkiye 21.). Dış ticaretimiz de ise Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM)’nin Eylül 2022 raporuna göre, 5,3 milyar dolar açık veriyoruz. Bu arada başka bir hususu da belirteyim; Hindistan, Endonezya ve Pakistan’dan sonra en fazla Müslüman nüfusu barındıran bir ülke. 2011 sayımında 172 milyon Müslüman ülkenin %14,1’ünü oluşturuyor. Bu oranı günümüze uyarlarsak 201 milyon kişi eder. Geçtiğimiz hafta Hindistan Başbakanı Narendra Modi Yunanistan’a gitti, bu 40 yıl aradan sonra bu düzey de ilk ziyaret. Askeri ve ticari ilişkileri arttırmaya yönelik açıklamalar yapıldı. Aslında mesaj biraz da bizim tarafa: Dengeli ve makul bir ilişki gerekiyor.
Geçen haftanın Asya gündemi ise,
Sri Lanka’da, 2019'da Paskalya gününde düzenlenen bombalı saldırılarda istihbaratın parmağı olduğu iddiaları araştırılacak. Endonezya ve Sri Lanka'dan, Hollanda’nın sömürge döneminde getirilen 478 parça tarihi eser iade edilecek. Geçen yıl ülkeden kaçan Başkan Rajapaksa'nın sarayında protestoculara piyano çalan polis memuru görevinden alındı.
Bangladeş'te Dang Humması nedeniyle ölenlerin sayısı 634’e yükseldi. Havaalanı ile Kutubkhali’yi birbirine bağlayan ilk viyadüklü otoyol açıldı.
Çin, devlet kurumlarında iPhone'u yasakladı. Firmanın gelirlerinin %18’sini Çin’deki satışlar oluşturuyor. İki işçi, kestirme yol için Çin Seddinde kepçe ile delik açtı. Merkez Bankası, yuanı desteklemek için bankaların zorunlu döviz rezerv oranını %6’dan %4’e düşürecek. Bu kararla yaklaşık 16,4 milyar dolar nakittin serbest kalacağı tahmin ediliyor. ABD’nin Tibet nedeniyle getirdiği vize kısıtlamasına karşılık verilecek. Doğurganlık hızı düşen Changshan’da genç evlenen kadınlara 137 dolar ödenecek.
Endonezya'nın ilk altın vizesini yapay zeka şirketi OpenAI’nın CEO’su Sam Altman aldı. 88 Çinli telefon ve internet üzerinden sınır ötesi aşk dolandırıcılığı yaptıkları gerekçesiyle gözaltına alındı. ASEAN toplantısına ev sahipliliği yapan Endonezya, Myanmar sorununun çözümü için üyeleri birlik olmaya çağırdı. Toplantı da Kuveyt, ASEAN Dostluk ve İşbirliği Anlaşması'na katıldı. Java Adası'nda ABD ve Endonezya öncülüğünde toplam 7 ülkenin katılımıyla Garuda Kalkanı tatbikatı başladı. Çin destekli başkent Jakarta'yı Bandung şehrine bağlayacak yüksek hızlı tren projesi yine ertelendi.
Filipinler, 2026'da ASEAN dönem başkanlığına talip oldu. Başkan Marcos'un emriyle pirinçte tavan fiyat belirlendi. Konfeksiyon deposu yangınında 15 kişi öldü.
Gürcistan Başbakanı Garibaşvili, ülkede yoksulluk oranının tüm zamanların en düşük seviyesine indiğini açıkladı, ülke ekonomisi %7,2 büyüdü. İktidardaki Gürcü Hayali Partisi Başkanı Kobakhidze, AB yanlısı Cumhurbaşkanı Zurabişvili'nin azil sürecinin başlatıldığını söyledi.
Hindistan, ev sahipliliği yapacağı G20 zirvesi davetiyelerinde ülke ismi olarak Bharat’ı kullandı. Zirve öncesi Delhi’deki gecekonduların yıkıldığı belirtildi. Orissa’da 2 saatte 61 bin yıldırım düştü: 12 kişi öldü. Uzay keşif aracı, Ay'ın güney kutbundaki görevini tamamladı, uyku moduna alındı. Şimdi de güneşe uydu gönderildi. Son 122 yılın en kurak ağustosu geçirildi.
İran'ın RTÜK’ü, en çok ziyaret edilen ve reformist çizgide yayın yapan internet haber sitesi Entekhab’ın erişimine engel oldu. Avrupa Birliği, İsveçli diplomatın 500 gündür İran’da tutuklu bulunduğunu açıkladı. Rusya'dan Yak-130 eğitim uçağı alındı. İran'ın Küçük Zap Suyu'nu 18 gündür kesmesini Irak BM’ye şikayet etti. Başörtüsü zorunluluğuna karşı şarkı söyleyen Mehdi Yarrahi gözaltına alındı
Japonya'da geleneksel yunus ve balina avı sezonu başladı: 1800 memeli öldürülecek. Çin'den deniz ürünü ithalat yasağının kaldırılması istendi. 36 kişinin öldüğü 2019 KyoAni saldırısının şüphelisi Aoba suçunu itiraf etti. Japonya son 125 yılın en sıcak yazını yaşadı. Ürdün'e 106,5 milyon dolarlık kalkınma kredisi sağlanacak. ABD’den 15 adet daha F-35 satın alınacak. 90 yaşındaki dağcı, tekerlekli sandalyeyle Fuji Dağı'na tırmandı.
Kamboçya’da 100 bin kişi, Myanmar'da en az 120 bin online dolandırıcılık için zorla çalıştırıldığı BM raporlarına yansıdı. Çin ve UNICEF, Kamboçya'da iklim değişikliğine dayanıklı su teknolojileri için çalışma başlattı.
Kazakistan'da 3 ayda 177 kişi göl ve nehirlerde boğuldu. Cumhurbaşkanı Tokayev 'in kararıyla 5 yeni bakanlık kuruldu. Tokayev, yeni nükleer santral inşaatı için referandumuna gidileceğini açıkladı.
Kırgızistan’da ot, saman, kepek, arpa, makarna, pirinç, mısır, çavdar, buğday gibi bazı tarım ürünlerinin ihracatı yasaklandı. Kırgızistan Devlet Başkanı Caparov “Tanrı bana geleceği görme yeteneği verdi” dedi. Caparov ve Putin, Kırgızistan'daki 3 okulun temel atma töreni video konferans yoluyla yaptı. TikTok'u tamamen yasaklandı. Muhalefet partisi lideri Madumarov darbe girişiminde bulunmak iddiasıyla gözaltına alındı. 15 yıldır kapalı olan Özbekistan-Kırgızistan Bekobod-Honobod ve Marhamat sınır kapıları yeniden açıldı.
Güney Kore'de binlerce öğretmen, öğretmen intiharları ile gündeme gelen veli ve öğrenci zorbalıkları nedeniyle miting yaptı. Kuzey'in tehditlerine karşı yeni İHA Operasyonları Komutanlığı kuruldu. Ana muhalefet lideri Lee Jae-myung, hükümetin Fukuşima politikasına karşı açlık grevine başladı
Kuzey Kore yeni bir füze denemesi daha yaptı. Kuzey Kore, Güney'e nükleer saldırı simülasyonu düzenlediğini açıkladı. Kuzey Kore lideri Kim’in Putin'le silah ticaretini görüşmek için Rusya'ya gitmeyi planladığı iddia edildi.
Lübnan'da 100’den fazla hâkim hayat pahalılığını protesto ederek iş bıraktı. Yasaklanan Barbie filminin gösterimine onay çıktı. Katar, Lübnan ordusuna 6 ay yetecek 30 milyon dolarlık yakıt bağışı yaptı. ABD Başkanı Biden'ın danışmanı, İsrail-Lübnan kara sınırının çizimi için çalışma vaktinin geldiğini söyledi.
Malezya, Endonezya ve Filipinler, Çin'in yeni haritasına tepki gösterdi. Roketsan’ın tanksavar KARAOK füzesinin ilk ihracatı Malezya'ya gerçekleşecek, 18 atım sistemi ve 108 füze satılacak. Ülkenin 2050 yılına kadar karbon nötr olması için 397 milyar dolar yatırım yapması gerektiği belirtildi.
Mogolistan, ilk kez Papa Francis’i ağarladı. Çin-Moğolistan demiryolu seferleri yeniden başladı
Myanmar'da muhaliflerin düzenlediği iddia edilen İHA saldırısında 5 kişi öldü.
Özbekistan Bağımsızlık Günü dolayısıyla Cumhurbaşkanı Mirziyoyev af kararı aldı. Yok olan Aral Gölü bölgesini canlandırmak için girişimler başlandı. Rusya'ya geçici çalışmak için giden vatandaşlarını Moskova’nın herhangi bir askere alma faaliyetinden uzak durmaları konusunda uyardı.
Pakistan'da intihar saldırısında 9, Afganistan sınırında 4, düşen donanma helikopterinde 3 asker şehit oldu. Sınır çatışması ardından Afganistan sınırını kapattı. Pakistan yetkilileri, Afganistan'dan çekilirken bırakılan ABD teçhizatının militanların elinde olduğunu açıkladı.
Singapur'un yeni cumhurbaşkanı %70,4 oyla Tharman Shanmugaratnam oldu. Kendisi eski başbakandı ve dünyanın en fazla kripto kullanan ülkesinde kripto karşıtlılığı söylemi ile biliniyor. Singapur Havayolları ve Bangkok Airways yeni iş birliği anlaşması yaptı.
Tacikistan'da sel nedeniyle 21 kişi öldü. Tacikistan-Afganistan sınırında çatışma da 3 örgüt üyesi öldürüldü.
Tayland Başbakanı Srettha Thavisin ve 34 kişilik kabinesi yemin ederek göreve başladı. Zengin kadınları dolandıran fitness eğitmeni Türk gözaltına alındı. Tayland Dinler Bakanlığı 336 bin dolarlık bütçe ile ülkedeki cami, kilise, Hindu ve Sih tapınaklarını yenileneceğini duyurdu. Kral’dan affını isteyen eski Başbakan Thaksin'in cezası sekiz yıldan bir yıla indirildi.
Türkmenistan, binlerce öğretmen, sağlık ve diğer kamu çalışanlarını zorunlu pamuk toplama için tarlalarda görevlendirdi.
Ürdün sınırına İsrail, duvar örüp tel örgü çekma kararı aldı.
Yemen Başbakanı Abdülmelik, bütçe açığının % 50'ye yaklaştığını açıkladı. BAE'li şirket iletişim ve internet alanında 700 milyon dolarlık yatırım yapacak. DSÖ, Yemen'de 7 ayda 413 kişinin kızamıktan öldüğünü bildirdi.