HİDROJEN teknolojileri, düşük veya sıfır karbonlu hidrojen üretmenin azalan maliyetleri ve enerji sektöründe hidrojen için genişletilmiş uygulamalar nedeniyle yenilenen bir ilgi dalgası yaşıyor.
Proje finansmanın özünün; inşaat riski, işletme riski, piyasa riski, düzenleyici riskler, sigorta riski ve kur riski gibi proje risklerinin bir analizi olduğunu biliyoruz. Faaliyet planlama riski, teknolojik risk ve inşaat riski veya tamamlanma riski gibi tamamlanma öncesi aşamayla ilgili riskler de son derece önemlidir.
Proje finansmanı geleneksel olarak, kanıtlanmış teknolojiye ve net bir alım stratejisine sahip büyük ölçekli, uzun vadeli projeler için daha uygun görülse de; proje finansmanı kredi verenleri, pazar gelişiminin daha erken bir aşamasında hem danışmanlık hem de kredi veren kapasitelerinde hidrojen projeleriyle ilgileniyorlar. Sürdürülebilir projelere yönelik pazar iştahı ve temiz enerji projelerine yönelik makro düzeydeki dürtüler dikkate alındığında, dikkatimizi bu konuya daha fazla odaklamaya başlıyoruz. Hidrojen projelerinin boyutu ve karmaşıklığı büyüdükçe, proje finansmanının sektörün genişlemesinde önemli bir rol oynaması bekleniyor.
Hidrojen, 50 yılı aşkın bir süredir hidrokarbonların potansiyel karbon-nötr ikamesi olarak lanse edildi. Hatta petrol krizinin ardından, 1970'lerde ve iklim değişikliğinin siyasetin ön saflarına geldiği 1990'larda yutturmaca döngüleri yaşadı. Ancak bu ilgi dalgaları sürdürülebilir bir yatırım trendine dönüşmedi. Şimdilerde, 2020' itibarıyle, hidrojenin uygun fiyatlı, sürdürülebilir ve güvenilir enerji arzının geleceğinde geçerli bir şekilde kilit bir unsur olarak kabul edildiği bir "hidrojen ekonomisinin" heyecan verici potansiyelinden bir kez daha bahsediliyor.
Duran bir başlangıçtan hidrojen çıkmıyor. Hidrojen endüstrisinin değeri 2019'da zaten 117,5 milyar ABD dolarıydı. Hidrojen, rafineri ve kimya sektörlerinde (çoğunlukla petrol rafinerisi ve amonyak üretiminde) önemli bir endüstriyel gaz olarak kullanılıyor ve günümüzde çoğu hidrojen, kömür gazlaştırma veya kömür gazlaştırma kullanılarak fosil yakıtlardan üretiliyor. Buna ‘buhar metan reformasyon süreçleri’ (“gri” hidrojen) diyoruz.
Hidrojen endüstrisine yönelik mevcut ilgi dalgası, iki önemli ve tamamlayıcı faktör tarafından yönlendiriliyor. Birincisi, enerji sektöründe ve daha geniş ekonomide potansiyel hidrojen uygulamalarının genişletilmesi yoluyla "talep" tarafında… Hidrojen, elektrik üretiminde, evsel ısınmada ve geleneksel ulaşım yakıtlarında doğal gazın yerine ve özellikle ulaşımda pillerin kullanımına alternatif veya tamamlayıcı olarak kullanılma potansiyeline sahip. Bu potansiyelin ne ölçüde gerçekleştirileceği henüz görülmedi, ancak hidrojen zaten ağır nakliyeye güç sağlamak için kullanılıyor ve çelik üretimi ve demir eritme gibi endüstriyel sektörlerin karbonsuzlaştırılmasında kilit bir unsur olması muhtemel. İkinci faktör, "üretim" tarafındadır; karbon yoğun üretim yöntemlerinden, ya karbon yakalama teknolojisiyle ("mavi" hidrojen olarak bilinir) birleştirilmiş geleneksel fosil yakıtlarından ya da elektroliz yoluyla hidrojen üretimine doğru bir hareket söz konusu ki buna da yenilenebilir enerjiyle çalışan su (“yeşil” hidrojen) diyoruz.
Yeşil hidrojenin üretilmesi tarihsel olarak pahalıydı, ancak maliyetler düşürülüyor. Elektrolizör üretimi hızlanarak ölçek ekonomileri ve verimlilik iyileştirmeleri beraber yürüyor ve yenilenebilir enerjiler daha ucuz hale geliyor. Ticari ölçekli depolama projeleri daha yaygın bir şekilde uygulanmaya başlarken, karbon yakalama teknolojisi de verimlilik iyileştirmeleri yaşıyor. Düşük veya sıfır karbonlu hidrojen için sübvansiyonlar ve hibelerle birlikte azalan maliyetler, hem sponsorların hem de yatırımcıların; hem ‘mavi’ hem de ‘yeşil’ hidrojenin büyüme beklentileri ve ticari uygulanabilirliği konusunda daha fazla yükselişe geçtikleri anlamına geliyor ve bu da son zamanlarda proje duyurularında önemli artışlara yol açıyor.
Borç verme ve yatırım piyasalarında ilginin artması ve son aylarda hidrojenle ilgili bir dizi kurumsal finansman, proje finansmanı ve yeşil tahvil finansmanının duyurulması nedeniyle, hidrojen projesi sponsorlarına bir dizi finansman seçeneği çıkmış bulunuyor.
Kurumsal finansmana kıyasla proje finansmanlı işlemlerle ilişkili daha yüksek işlem maliyetleri ve daha uzun tedarik süreleri nedeniyle, proje finansmanı geleneksel olarak daha büyük, daha karmaşık projeler için daha uygun görülüyor. Bununla birlikte, sektör büyüyüp olgunlaştıkça ve ‘yeşil’ ve ‘mavi’ hidrojen projeleriyle ilgili teknoloji riskleri azaldıkça, hidrojen projelerinin proje finansmanının giderek önemli bir finansman kaynağı haline dönüşmesi bekleniyor.
Proje finansmanının, özellikle projenin sponsorları ve sermaye yatırımcıları için kurumsal finansmana göre belirli faydaları bulunuyor.
Proje finansmanı, büyük enerji ve altyapı projeleri için bağımsız olarak proje tarafından üretilen nakit akışlarına (özel amaçlı bir araç vasıtasıyla uygulana karşı teminatlı borç vermeye dayalı, uzun vadeli borç almanın köklü bir yöntemi olarak karşımızda.
Bankacılık ve finansal raporlarda; bir finansman yapısı olarak proje finansmanının, küresel enerji ve enerji altyapısının geliştirilmesinde merkezi bir rol üstlendiği gözleniyor. Bir proje şirketi tarafından maruz kalınan finansal borç, üzerinde anlaşmaya varılan herhangi bir sponsorun garantisi veya desteğinin koşullarına tabi olarak, hissedarlar ve yatırımcılar için geleneksel olarak bilanço dışında tutulması bekleniyor.
Proje varlıklarının etrafının çevrili olduğunu ve sponsorların, öz sermaye yatırımcılarının varlıklarına sınırlı (veya hiç) başvuru olmadığını hatırlayalım.
Finans uzmanları; çok çeşitli potansiyel proje finansörleri nedeniyle, bir projenin, standart bir kurumsal finansmana göre daha uzun vadelerde ve daha rekabetçi ve dolayısıyla daha uygun mali koşullar sunularak daha yüksek düzeyde borç çekebileceğini ifade ediyorlar.
Proje finansmanının, risklerin hem kredi verenler hem de kilit proje katılımcıları için kabul edilebilir bir şekilde tanımlanabildiği, azaltılabildiği ve tahsis edilebildiği projelere yönelme eğiliminde olduğunu da hatırlayalım.
Böylece, iyi test edilmiş ve kanıtlanmış teknolojinin, proje ve operasyonel (ve dolayısıyla genel işlemsel) maliyetleri düşürerek, yerleşik bir sektörde proje finansmanını potansiyel finansörler ve öz sermaye yatırımcıları için daha çekici hale getirdiği gözlemlenebilir.
Yaklaşık son yirmi yılda, genel olarak temiz enerji sektöründe proje finansmanı kredilerinde bir artış yaşanıyor, bu büyük ölçüde kanıtlanmış teknolojinin geliştirilmesine ve buna bağlı olarak teknoloji riskindeki önemli azalmaya bağlanıyor.
Proje finansmanı kredi kuruluşları, kredilerinin nihai vadesine kadar proje gelirlerinin borç servisini (projenin devam eden işletme giderlerinin yanı sıra) destekleyeceği konusunda rahatlık arıyorlar. Bu nedenle, önemli bir güvenilirlik değerlendirmesi olarak, bir projenin gelir akışına ve teminat oranlarına odaklanılıyor.
Kredi verenler, bir projenin nakit akışında öngörülemeyen değişikliklerle ilgili önemli riskleri üstlenmek konusunda isteksiz davranıyorlar ve projenin mali modelinin sağlam ekonomik koşullar gösterdiğinden emin olmak istiyorlar.
Genel olarak proje yatırım giderleri ve işletme giderleri konusunda rahatlık gerektirmesine ek olarak, nakit akışı endişeleri, uzun vadeli tedarik, alım ve satış düzenlemeleri yoluyla ve/veya kısa vadeli veya anlık satışları destekleyen güçlü bir pazar olduğunu göstererek ilerliyor.
Bir projenin bunu gösterebilmesi, geçerli zamanda piyasada neyin mevcut ve alışılmış olduğuna bağlı oluyor. Piyasa ve alım riski, proje bazında değerlendiriliyor, ancak bir projenin "yeşil" veya "mavi" hidrojenin mevcut "gri" hidrojen arzının yerini alacağını gösterebildiği durumlarda, borç verenin güvenilirlik gereksinimlerini karşılamak daha kolay olabiliyor.
Uzun vadeli, kredibilitesi yüksek tüketicilerin ve yeterli talebin olduğu ve ayrıca gerekli alım altyapısının mevcut olduğunu göstermesi gerekiyor. Benzer şekilde, borç verenler, hidrojen talebinin zaten sürekli ve uzun vadeli olarak mevcut olduğu endüstriyel pazarlarda alıcılarla girilen anlaşmalardan daha fazla rahatlık sağlıyorlar. Diğer sektörlerde (ulaşım gibi) artan talep, satış düzenlemeleri için başka fırsatlara da yol açarak, proje kreditörlerinin alım riski konusunda daha rahat hale gelmesiyle sonuçlandığı ifade ediliyor.
Bankacılar; bugüne kadar hidrojen projesinin finans alanında çok sınırlı sayıda olduğunu ve bunların da daha çok küçük ölçekli tanıtım projelerinden ibaret olduğunu vurguluyorlar. Gelişmekte olan bu sektörün arkasına aldığı güçler göz önüne alındığında; finans karar vericileri, proje finansmanı kredi verenlerinin proje finansmanı piyasasına getirilen hidrojen projelerine daha pragmatik baktıkları görüldükçe, bu tür işlemlerin ölçeği ve sayısının önemli ölçüde artmasını bekliyorlar.
Günümüzde; bir proje finansmanına yönelik geleneksel beklentilere rağmen, proje finansmanı kredi kuruluşları, pazar gelişiminin beklenenden daha erken bir aşamasında hem danışmanlık hem de kredi veren ölçeğinde hidrojen projeleriyle ilgilendiklerini söyleyebiliriz.
Yatırımcılar giderek daha fazla üründen bağımsız hale geldikçe, hem ticari bankalar hem de kurumsal borç verenler, proje finansmanı borç piyasasında önemli likidite kaynakları haline geliyorlar.
Son yıllarda, sürdürülebilir projeler için ticari bankalardan gelen likiditenin muazzam şekilde arttığı gözleniyor. Sürdürülebilirlik, birçok banka için temel odak noktası haline gelmiş durumda. Geleneksel olarak fosil yakıtlara tahsis edilen sermaye, yenilenebilir/sürdürülebilir projelere yeniden dağıtılıyor. Bu, birçok yönden, güneş ve rüzgâr enerjisi projelerine sırasıyla 200 milyar USD ve 300 milyar USD’den fazla proje finansmanı sağlayan finansman kuruluşlarının dünya çapında temiz enerjinin yaygınlaşmasında oynadığı rolün önemine vurgu yapıyor.
İklimle ilgili olarak çevresel risk kriterlerinin ilgili banka politikalarına dahil edilmesi, uygulamaya konulan Avrupa Merkez Bankası yönergeleri, sürdürülebilir enerji projelerinin finansmanına katılım eğilimini daha da hızlandırması bekleniyor. Benzer önlemler küresel olarak uygulamaya konulduğu için, uluslararası bankalar enerji geçiş stratejilerinin bir parçası olarak kendilerini yenilenebilir ve sürdürülebilir projelerde konumlandırmak isteyecekleri görülüyor.
Bu, şirketleri iklimle ilgili hedeflere (en yaygın olanı yeşil tahviller ve krediler) uyumlu hale getirme özel amacı ile finansman seçeneklerinin ortaya çıkmasına yol açtı. Sürdürülebilir piyasalardaki gelişmeler hızlı olmuştur ve giderek artan bir şekilde, sürdürülebilirlik banka piyasalarında önemli bir farklılaştırıcı haline gelmiştir. Günümüz sermaye piyasalarında görüldüğü gibi, geleneksel tahvillere kıyasla yeşil tahviller için likidite büyük ölçüde iyileştirilmiştir ve banka finansmanının da önümüzdeki yıllarda aynı yolu izlemesi beklenmektedir.
Hidrojenin finansmanında hükümetler/devlet kurumları tarafından sağlanacak teşvikler neler olabilir?
Endüstri ve politika yapıcılar arasındaki fikir birliğinin ve sağlam destek rejiminin, ortaya çıkan hidrojen teknolojisinin benimsenmesinde anahtar rol oynaması bekleniyor. Dünyada güçlü sübvansiyon desteklerinin ardından rüzgâr ve güneş enerjisi üretim piyasalarının gelişim örneği, hidrojen alanıyla da yakından ilgili. Yeşil hidrojen, özellikle AB'de ve AB bloğu içinde ulusal düzeyde, ancak diğer pazarlarda başlatılan benzer önlemlerle, genel destekten özel hedef belirlemeye ve belirlenmiş finansman kaynaklarına kadar gelişen güçlü hükümet desteği alarak eşi benzeri görülmemiş bir siyasi ivme de kazanmış durumda.
AB'nin Yeşil Mutabakatı, 2020'den 2024'e kadar en az 6 GW yenilenebilir hidrojen elektrolizörü hedefi belirlemiş durumda ve mevcut hidrojen üretimini karbondan arındırmak için 1 MT'ye kadar yenilenebilir hidrojen üretim hedefleri bulunuyor. Örneğin kimya sektöründe ve diğer endüstriyel süreçler gibi yeni son kullanım uygulamalarında ve muhtemelen ağır hizmet taşımacılığında hidrojen tüketimini kolaylaştırmak amaçlanıyor.
Talep yanlı politikalara verilen destek de artıyor ve Avrupa Komisyonu, belirli son kullanım sektörlerinde yenilenebilir hidrojen veya türevlerinin minimum pay veya kota olasılığı da dahil olmak üzere, AB düzeyinde çeşitli teşvik seçeneklerini bir arada değerlendiriyorlar.
Önerilen stratejiler, karbon maliyetlerine uygulanan fark sözleşmeleri gibi mekanizmaların kullanımını da içeriyor. Bunun, mevcut karbon fiyatlandırması ile stratejik olarak önemli olarak tanımlanan uygulamalarda hidrojen maliyetini geleneksel fosil yakıtlarla rekabetçi hale getirmek için gereken fiyatlandırma arasındaki boşluğu doldurabileceğine dikkat çekiliyor. Böyle bir yapı ayrıca, mevcut hidrojen talebinin hâlihazırda ‘gri’ hidrojen ile karşılandığı endüstrilerde, ‘yeşil’ hidrojen kullanımı için katlanılan primi köprülemek için öneriliyor.
Hidrojen projeleri için teşvik programlarının geliştirilmesi, projelerin güvenilirliğinde ve herhangi bir proje finansmanının yapılandırılmasında da önemli bir rol oynayacağa benziyor. Örneğin, sponsorlar ve projenin finansörleri dâhil olmak üzere proje taraflarının bu tür teşviklerin veya maliyet tasarrufu önlemlerinin tahsis edilmesi konusunda rahat olmasını sağlamak için son derece dikkatli değerlendirmeler yaptıkları gözleniyor. Teşvikler, öncelikle sermaye yatırımcılarına veya bir projenin sözleşmeye dayalı düzenlemelerine ve maliyet tasarruflarına yönelik olarak, proje kredi verenlerinin bu önlemlerden, dolaylı olarak yararlanmak isteyebileceklerinin altı çiziliyor. Aynı şekilde, politik ve düzenleyici risk perspektifinden bakıldığında, proje kredi verenlerinin teşviklerin öngörülen süresine odaklanmasının da muhtemel olduğunu görüyoruz.
Genel olarak, "temiz" hidrojen, mevcut fosil yakıt bazlı yöntemlerden daha düşük emisyonlarla üretilen herhangi bir hidrojeni ifade ediyor. Her türlü doğal gaza dayalı hidrojen üretimi, yoğun emisyonlu petrol ve gaz tedarik zincirinin temel bir sorununu miras getiriyor: metan sızıntısı.
‘TEMİZ HİDROJEN’ çelişkisine dikkat çekmeliyiz; bu konu aktivite planlama aşamasında çok doğru biçimde analiz edilmelidir.1
Örneğin;
Efsane: Fosil yakıtlardan ‘gri’, ‘kahverengi’ veya ‘siyah hidrojen’ üretilmesi dışında, hidrojen gökkuşağının tamamı - yeşilden maviye ve ötesine - "temiz" olarak kabul edilebilir.
Gerçek: Her hidrojen üretim biçiminin farklı emisyon riskleri bulunuyor. Yenilenebilir elektrikten hidrojen üretmek, emisyonların sıfıra yakın olmasını sağlamanın en basit yolu; ancak tüm üretim yöntemleri, hedefi karşılamak için ek düzenlemeler gerektiriyor. Tedarik zincirlerinin, hidrojenin iklim faydalarını en üst düzeye çıkarmak için emisyonlara ilişkin yeni bakış açılarıyla sıkı ve dikkatli bir şekilde yönetilmeleri gerekiyor.
Hem ‘yeşil’ hem ‘mavi’ hidrojen, karbon azaltma faydaları nedeniyle bunlar arasında en çok üzerinde dikkati toplayanlar. Ancak bu yolların da eşit olmadıkları bir gerçek… Her bir üretim yolunun emisyonları netleştirmek için basit bir renk kodlaması yetersiz kalıyor. Tedarik zinciri ve teknoloji performansındaki farklılıklara bağlı olarak, aynı "renkte" iki hidrojen kaynağı çok farklı karbon ayak izlerine sahip olabiliyor. Bu farklılıkları anlamak, tedarik zincirinin karbon yoğunluğunun görülebilmesini sağlamanın, yönetim ve karar süreçlerini iyileştirmenin de bir yolu…
"Temiz hidrojen" teriminin evrensel olarak kabul edilmiş bir tanımı bulunmuyor. Hidrojen için neredeyse tüm düşük karbonlu üretim yolları için genel bir terim söz konusu, ancak bu terimin; yani "temiz" in ne anlama geldiğine dair gerçek bir netlik olmadan ortalıkta dolaştığını ifade edebiliriz.
Genel olarak, "temiz" hidrojen, mevcut fosil yakıt bazlı yöntemlerden daha düşük emisyonlarla üretilen herhangi bir hidrojeni ifade ediyor. Genellikle "renklere" göre sınıflandırılan birçok temiz hidrojen üretim yolu olsa da, ana hususları örneklemek için en yaygın iki türe odaklanabiliriz:
‘Yeşil’ hidrojen: Yenilenebilir enerji kaynakları kullanılarak su moleküllerinin elektroliz yoluyla parçalanmasıyla üretilen hidrojen.
‘Mavi’ hidrojen: Yan ürün karbondioksitin tutulmasıyla bir doğal gaz hammaddesinden üretilen hidrojen.
Hidrojenin karbon yoğunluğu, doğal gazdan türetilen "mavi" hidrojen durumunda, üretim yöntemine, metan sızıntı oranlarına ve buhar metan reformasyonu (SMR) için karbon yakalama oranlarına bağlı olarak büyük ölçüde değişebiliyor. Hesaplamalar, 100 yıllık bir metan ömrü varsayılarak gerçekleştiriliyor.
Temiz hidrojen üretim yolları arasındaki temel farklılıkları dikkate alan geliştiricilerle, tüketici ve politika yapıcıların; aşırı geniş etiketlere güvenmek yerine, hidrojenin karbon ayak izini niceliksel olarak değerlendirmeye yönelmeleri gerektiği açıkça ifade ediliyor. Uzmanlarca; daha şeffaf bir hidrojen tedarik zinciri tarafından verilen stratejik karar ve eylemlerin, salınan gigatonlarca karbonu en aza indirebileceğinin altı çiziliyor. Varsayımsal olarak, 2050 yılına kadar ihtiyaç duyulan tüm hidrojen, tipik bir mavi hidrojen emisyon profili (kg H2 başına 4 kg CO2) yerine ‘yeşil’ bir hidrojen emisyon profiline sahip olsaydı, her yıl 1,2 gigaton CO2 tasarrufu sağlanırdı. Bu emisyon tasarrufları, 1,5°C uyumu için kalan küresel karbon bütçesinin kümülatif yüzde 8'ine karşılık geliyor. Tersine, iklimle uyumsuz varlıkların ölçeklendirilmesi, gelecekte net sıfıra ulaşmak ve küresel iklim hedeflerine ulaşmak için maliyetli karbon giderme teknolojisine güvenilmesini zorlaştıracağı muhakkak.
METAN SIZINTISI ÇOK ÖNEMLİ BIR SORUN...
Her türlü doğal gaza dayalı hidrojen üretimi, yoğun emisyonlu petrol ve gaz tedarik zincirinin temel bir sorununu miras getiriyor: metan sızıntısı. Metan, 20 yıllık bir zaman diliminde karbondioksitin ısınma potansiyelinin 80 katından fazla olmasıyla yakın vadede önemli bir ısınma riski getiriyor. Büyük ölçüde ekipmandan ve üretim süreçlerinde, havalandırmadan kaynaklanan yıllık metan sızıntısı oldukça değişkendir.
Örneğin, Amerika Birleşik Devletleri'nde, petrol ağırlıklı havzalarda yüzde 9'a kadar çıkabileceğini öne süren son hava araştırmaları, kaçak oranlarının yüzde 1,5 civarında olduğunu tahmin ediyor. Ortalama ABD metan sızıntı oranlarında, buhar metan reformasyonu (SMR) yoluyla doğal gazdan hidrojen üretilmesinde, üreticiler bir şekilde yüzde 100’ü bile yakalayabilseler, baştan sona emisyonların, üretim sırasında salınan karbondioksit miktarının, kg hidrojen başına, 2,5 kg CO2 eşdeğerinin (CO2e) üzerinde olacağına vurgu yapılıyor.
Karbon yakalama performansı, mavi hidrojenin karbon ayak izinin bir başka önemli belirleyicisi. Yüzde 0,4'lük bir metan sızıntı oranı (sertifikalandırma kuruluşu MiQ'dan bir "C" derecesine eşdeğer) ve ~ yüzde 60'lık bir yakalama oranı ile - hem çoğu ABD gaz havzasının performansının hem de günümüzün yakalama süreçlerinin ötesinde - SMR hidrojen üretimi ~ 4 kg CO2e/kg hidrojen. Yüzde 90 yakalama oranıyla bile, bu üretim yolunun, kg hidrojen başına ~2 kg CO2e salacaktır.
Çeşitli metan sızıntı oranları ve karbon tutma oranları ile baştan sona buhar metan ıslahı emisyonları önemli.
Bu arada; ABD, ortalama şebeke karbon yoğunluğunun kWh başına 0,38 kg CO2e ve 100 yıllık metan ömrü olduğunu varsayıyor. ABD'de ortalama %1,5 olan metan sızıntısı oranının, Climate TRACE analizinin bir parçası olarak RMI emisyon modellemesinden kaynaklı olduğu da dile getiriliyor.
Oysa su elektrolizi yoluyla hidrojen üretimi karbon içermiyor: girdileri (elektrik, su) ve çıktıları (hidrojen, oksijen) ve karbon içermiyor.
Bununla birlikte, elektrolizin baştan sona karbon emisyonu üretmemesi için elektriğinin aşağıdaki kaynaklardan birinden gelmesi gerekiyor: Rüzgâr veya güneş çiftlikleri gibi özel yenilenebilir güç dizilerinden…
YENİLENEBİLİR - ELEKTRİK ŞEBEKESİ
Şirketler bugün hidrojen projelerine her iki kurulumu da takip ediyorlar. Örneğin, gübre üreticisi Yara, Norveç'te özel bir rüzgâr dizisine sahip ‘yeşil’ bir hidrojen tesisi kuruyor. Steelmaker H2 Green Steel, yük bölgelerinde hidroelektrik enerjinin hâkim olduğu ve dolayısıyla büyük ölçüde fosil içermeyen elektrik şebekesinden ‘yeşil’ hidrojen üretiyor.
Yenilenebilir elektriğin kullanılması, hidrojen elektrolizinin, enerji üretimi ve elektroliz için gerekli malzemelerde bulunan karbonun ötesindeki her şey için karbon içermediğini garanti etmesi bekleniyor.
Peki, elektriği karbon yoğun bir şebekeden geldiğinde, hidrojen elektrolizinin emisyon profiline ne oluyor? RMI analizi, örneğin Texas'taki günümüzün fosil ağırlıklı şebekesinde üretilen yeşil hidrojenin, kg H2 başına 20 kg CO2'nin üzerinde ortalama yıllık karbon yoğunluğuna sahip olacağını gösteriyor. Bu, karbon tutma ve depolama olmaksızın doğal gazdan yapılan hidrojenin emisyon ayak izini neredeyse iki katına çıkarıyor. Bu da; “gri” hidrojen…
Neyse ki, dünyanın elektrik şebekeleri hızla karbondan arındırılıyor ve birçoğunun 2040'larda düşük karbonlu olması bekleniyor. O zamana kadar, şebekeye bağlı elektrolizin yeterince düşük karbonlu olduğundan ve yakın vadede şebekenin dekarbonizasyonuna maddi olarak katkıda bulunduğundan emin olunması gerekiyor. Politika yapıcılar, denkleştirmelerin mevcut kaynakları kullanmak yerine ek karbonsuz elektrik üretimini teşvik etmesi gerektiğini şart koşarak bu hususları yakından mercek altına alıyorlar. Her ikisi de şebekeye bağlı elektroliz emisyonlarını değiştireceğinden, bu düzenlemeler elektrolizörün benzersiz çalışma profilini ve konumunun dikkate alınması gerektiğini de gösteriyor.
TEDARİK ZİNCİRLERİNİ YÖNETME
Karbonsuzlaştırma oranı ve iklim hedeflerimize nihai olarak ulaşmamız, enerji üretimi tedarik zincirlerindeki emisyonlarının en aza indirilmesine bağlı. Bugünkü politikaların, iklim hedeflerimizle uyumlu teknolojilere yatırım yaparak, hem pazar büyümesini hızlandırmak hem de uzun vadeli iklim faydalarını en üst düzeye çıkartmak hedeflerini öne çıkarmalı. Kötü tasarlanmış bir politika, günümüzün pratik tedarik zinciri kısıtlamaları göz önüne alındığında, hidrojen geliştirmeyi durma noktasına getirebilir ve hidrojeni net sıfır ekonomiyle bağdaşmayan bir şekilde ölçeklendirmeyi temelde riske edebilir.
Karbon yakalama teknolojisi veya elektrolizörler gibi sabit varlıklar 2040'tan sonra da piyasada kalacak, bu nedenle performanslarının yüzyılın ortasına kadar net sıfıra ulaşmak için gerekenlerle uyumlu hale getirilmesi bekleniyor. Spesifik olarak, bu, gelecekte maliyetli iyileştirmelerden kaçınmak için bu on yılda inşa edilen varlıklar için karbon yakalama oranlarının yüzde 95'in üzerinde olması gerektiği anlamına geliyor. Yukarı akış metan kaynakları veya şebeke yoğun elektrik gibi besleme stoklarından kaynaklanan emisyonların, en katı emisyon azaltımlarını teşvik edecek şekilde düzenlenmesi gerektiği ifade ediliyor, ancak bunlar aynı zamanda, projenin ömrü boyunca iyileştirmeler için fırsatlar sunarak, sermaye harcaması masraflarını geçtikten sonra karbonsuzlaştırmaya devam edebileceklerini söyleyebiliriz.
Spesifik sonuçlar da ortaya koyalım. İyi yönetilen bir hidrojen piyasasında, aşağıdaki hususların da yer alması ve uygulanması yerinde olacaktır:
Halihazırda uygulanmakta/düşünülmekte olan başarılı yapılar var mı?
Örneğin, gübre üreticisi Yara, Norveç'te özel bir rüzgâr dizisine sahip ‘yeşil’ bir hidrojen tesisi kuruyor. Steelmaker H2 Green Steel, yük bölgelerinde hidroelektrik enerjinin hâkim olduğu ve dolayısıyla büyük ölçüde fosil içermeyen elektrik şebekesinden ‘yeşil’ hidrojen üretiyor.
1- Hydrogen Reality Check: All “Clean Hydrogen” Is Not Equally Clean Hydrogen’s overall emissions can vary substantially between and within each production pathway. October 4, 2022 By Tessa Weiss, Chathurika Gamage, Thomas Koch Blank, Genevieve Lillis, Alexandra Jardine Wall
2- By ING Report (Peter Gorman, Wafaa Ermilate and Sanne Rosendaal) and Vinson & Elkins RLLP (Alistair Wishart, Louise Fischel-Bock and Lauren Davies)
Hidrojen sektörünün gelişiminin bu ilk aşamalarında, projelerin daha küçük ölçekte olması ve mevcut hidrojen talebi olan endüstrilere ‘yeşil’ veya ‘mavi’ hidrojen tedarikine odaklanması muhtemel olarak görünüyor. Sponsorlar; bu pilot projeleri piyasaya sürmek, finansal sonuca ulaşmak ve ticari faaliyete başlamak için daha kısa süreli zaman çizelgeleri ararken, finansman sürecini basitleştirmek ve zaman çizelgelerini daha kısa süreli geliştirerek karşılamak için genel durum tespiti kapsamını en aza indirmeye çalışacakları ifade ediliyor. Borç verenler, gelişmekte olan bu alanda eğitime ihtiyaç duymakla birlikte, deneyimli danışmanların katılımıyla bu alanların uygun şekilde ayrıntılı analizini içeren iş kapsamlarının da katılımıyla kilit risk alanlarının yeterince ele alınması gerektiği konusunda fikir içinde bulunuyorlar.
Teknik durum harcaması ve harcanmamış bir projenin getirdiği risk giderleri en belirgin olanların başında geliyor. Örneğin, kullanılan elektrolizör teknolojisi iyi kurulmuş olsa dahi, mevcut ve hedeflenen yeşil projelerde, amaçlanan tüketicilerin sarf ettikleri birimlerin çok az emsali bulunuyor. Sektörde; özellikle, maliyet aşımları, inşaatın tamamlanması ve işletme sırasında yeterli performansla ilgili riskler, ilgili durum tespitinin birincil odak noktası olarak işaret ediliyor.
Bu durumun, elektrolizör imalatçıları veya EPC yüklenicileri tarafından gerçekleştirilen anahtar teslim sözleşmelerde de görüldüğü; ancak belli bir noktaya kadar hafifletilebileceği belirtiliyor. Bununla birlikte, risk elektrolizörü ile üretilen yolları sağlamak için gereken taşıma alanlarından kurtulmak da mümkün görülebiliyor.
Ayrıca, güvenlik sistemi gereksinimleri de proses güvenliği riskleri içinde tartışılıyor. Operatörün deneyimi ve sicili bu konuda yaşamsal önem taşıyor.
Pilot oluşturma aşamasında, bu erken sonuçlarla, planlamayla büyüme politikalarına yönelik genel hükümet desteğini öne çıkaran kredi verenlerin, üretim faaliyetlerine genel bakış için, genellikle proje finansmanında görülenden daha fazla sponsorların ve teknik danışmanların uzmanlığına güvenmeye istekli oldukları kaydediliyor.
Herhangi bir ülke projesinin geliştirildiği yasal ve çerçevenin bağımsız bir incelemesini sağlamak için yasal durum tespiti de önemli görülüyor. Ayrıca sözleşme düzenlemelerinin, proje anlaşmalarının, izinlerin/ruhsatların ve diğer kontrol konularının yetkilerinin dikkatli bir şekilde yapılandırılması, geçerlilikleri dâhil güvenliğinin tamamlanması da önemle altı çizilen konular arasında sıralanıyor.
Hukuki durum tespitinin özel bir odak noktası, muhtemelen korumaya maruz kalana kadar riskin gözden geçirmesini ve kısıtlanmasını gerekli kılıyor. Hidrojenle büyüme politikalarına yönelik güçlü hükümet desteği göz önündeki önemli öncelikler arasında sıralanıyor. Genel düzenleme riski muhtemelen düşük olsa da, bu erken aşamadaki liderliği elde etmek için merkezden emin olmaya devam ediliyor. Sübvansiyon/hibe başvuruları ve taahhüt konusunda, hem inşaat hem de işletmeyle ilgili sübvansiyonların sağlanması yönündeki risklere öncelikle odaklanılması bekleniyor.
Çevresel ve sosyal unsurlar, genel olarak herhangi bir enerji projesi için merkezi bir öneme sahip olsa da, yakın bölgelerde ve mevcut hedef endüstrilerin bitişinde bulunan projeler için sorun yaratma olasılığı daha düşük olabiliyor. Hidrojen sistemlerine siyasi desteğin olduğu bölgelerin aynı zamanda sağlam ilerleme ve sosyal düzenlemeye sahip olması da muhtemel görülüyor. Başka yerlerde ve bu depolama süreçlerinde büyümekse, üretim ve sosyal durum sonuçların da daha büyük bir süreye sahip olduğu belirtiliyor.
Hidrojenin çok yönlülüğü ve geniş bir sektör yelpazesinde potansiyel olarak geniş uygulanabilirliği, ticari bankalar ve diğer finansal kurumlarda hidrojen değer zincirinin sunduğu fırsatların analizine ve müşteri katılımına sektörler arası bir yaklaşımı teşvik ettiğini de söyleyebiliriz.
Bu daha geniş bakış açısı, hidrojenin yarının enerji manzarasında oynaya bileceği potansiyel dönüştürücü rolün kendisine takdir edilmesine yol açıyor. Ancak bu coşku, hidrojenin yaygın olarak benimsenmesinin ortaya çıkaracağı teknik ve ticari zorlukların takdir edilmesiyle azalıyor.
Hidrojen projelerinin boyutu ve karmaşıklığı büyüdükçe, proje finansmanının sektörün genişlemesinde önemli bir rol oynaması bekleniyor. Bu, elbette, hükümetler tarafından yürürlüğe konulan kesin stratejilerden ve mevcut düzenleyici teşviklerin seviyesinden büyük ölçüde etkilenecek olan, geleneksel fosil yakıtların yerini alması için pazarın hidrojen iştahına bağlı görünüyor. Talebin uygulamalar genelinde artması, maliyetlerin düşüş eğilimini sürdürmesi ve çok çeşitli dağıtım altyapısının inşa edilmesini zorunlu kılıyor.
Bugün sadece az sayıda ticari ölçekli proje varken, bu ve gelişmekte olan sektörlerde daha az sayıda proje finansmanı mümkünken, ticari gelişiminin ilk aşamalarında bile proje finansmanı kredi verenlerinin hidrojen sektöründe aktif katılımına dair artan kanıtları önemli.
Bu birkaç ticari ölçekli proje, finansman parametrelerini test etmek ve sektörü genişletmek için güvenilebilecek güvenilir proje yapıları ve dokümantasyon paketleri oluşturmak için bir hareket noktası olabilir. Kredi verenler daha erken bir aşamada devreye girerek sektörü, kilit oyuncuları ve teknolojiyi daha iyi anlayacak ve bu büyüyen pazara zamanında uzmanlık ve mali destek sağlayabilecek daha iyi bir konuma sahip olabilirler.
Uluslararası finans kaynaklarında; küresel ekonominin anlamlı bir şekilde hidrojene geçmesi halinde, zaman içinde değer zinciri boyunca proje finansmanının daha kilit bir rol oynayabileceğine dikkat çekiliyor.
* YAYIN HAKKINDA: Gelen talepler üzerine, TÜRKİYE ENERJİ ENDÜSTRİSİ (TEE) yıllık yayımını dijitale de aktardık. EKONOMİ GAZETESİ Enerji Yazarı Neslihan Gökdemir Ağar tarafından, 29 Eylül 2023 tarihli gazetemiz eki için içeriği kurgulanıp kaleme alınan çalışma 132 sayfadır.
Yazar’ın dergide yayına giren yazılarından oluşan bir seçkisini beş gün boyunca peş peşe Siz okurlarımızla paylaşıyoruz.