Türkiye’nin 2023 yılına ilişkin iç ve dış borç verileri ve önümüzdeki döneme ilişkin borç ödeme projeksiyonu açıklandı ve gördük ki Alper Gezeravcı arşa çıkmakta geç kalmış; Hazine bunu çok önceden gerçekleştirmiş bile... Bugün tüm verilerle ilgili bir özet yapmak istiyorum. Daha sonra bu verileri detaylı olarak ele almakta ve irdelemekte yarar var. Ama bugün özet...
Dış borç
Önce dış borç ama bu verilerde yıl sonu henüz belli olmadı. Türkiye’nin toplam dış borcunda üçüncü çeyrek sonu verileri var ve toplam borç 482.6 milyar dolar. 2022 sonundaki borç 459.2 milyar dolardı.
Dış borçta ödeme yüküne gelince...
Hazine verilerine göre bu yıl 58.4 milyarı anapara, 12.6 milyarı faiz olmak üzere 71 milyar dolar dış borç ödenecek.
Bu yılki tutar da dahil olmak üzere bundan sonra gerçekleştirilecek toplam dış borç ödemesi ise 392.9 milyar dolar. Bu tutarın 307.3 milyarı anaparadan, 85.6 milyarı ise faizden oluşacak.
Merkezi yönetimin dış borcunda ise 2023 sonu verileri açıklandı. Buna göre merkezi yönetimin geçen yıl sonu itibarıyla 119.1 milyar dolar borcu bulunuyor. 2022 sonundaki borç 113.7 milyar dolardı. Ancak merkezi yönetimin borcunda aralık ayında kasıma göre gerileme olduğu dikkati çekiyor. Kasım sonundaki tutar 120.7 milyar dolardı.
Merkezi yönetim geçen yıl 7.2 milyar doları anapara, 6.2 milyar doları da faiz olmak üzere 13.4 milyar dolar dış borç ödedi. 2022 yılındaki ödeme 7.6 milyar doları anapara, 5.2 milyar doları faiz olmak üzere 12.8 milyar dolar düzeyindeydi.
İç borç stoku yüzde 68 arttı
İç borç stoku 2023 sonunda 3.2 trilyon liraya çıktı. Borç stoku 2022 sonundaki 1.9 trilyon liraya göre 1.3 trilyon liralık artış kaydetti. Borçtaki artışın oranı yüzde 68’i aştı.
İç borç stokunun TL ve döviz cinsinden geçen yıl sonundaki dağılımı ise şöyle: (Parantez içindeki tutarlar 2022 sonundaki durumu gösteriyor.)
Toplam stok 3.2 trilyon (1.9 trilyon) lira.
TL cinsi stok 2.4 trilyon (1.4 trilyon) lira.
TL cinsi stokun 1.4 trilyonu sabit faizli (723 milyar), 561 milyarı değişken faizli (272 milyar), 459 milyarı ise TÜFE’ye endeksli (398 milyar).
Toplam iç borç stokunun 801 milyarı (513 milyar) dövize endeksli. Bu tutarın 457 milyarı sabit faizli (322 milyar), 343 milyarı değişken faizli (192 milyar).
Şimdi de iç borç ödeme projeksiyonuna bakalım...
2023 sonu-2024 başı itibarıyla toplam 3.2 trilyon lira iç borç anapara ödemesi gerçekleştirileceği hesaplanıyor. Hatırlanacaktır, Hazine’nin ödemesi gereken iç borcun faizi anaparayı aşalı çok oldu. Söz konusu tarih itibarıyla da durum değişmiş değil tabii ki. Ocak ayı başındaki verilere göre göre Hazine’nin ödeyeceği iç borç faizi, 3.2 trilyonluk anaparanın 1.5 trilyon lira kadar üstünde. Toplam faiz ödemesi 4.7 trilyon (4 trilyon 665 milyar) lira. Yani Hazine’nin ödeyeceği toplam borç bu ocak ayının başında yapılan hesaplamaya göre 7.9 trilyon liraya yaklaşıyor.
Bir yıl önce, 2023 yılı başında ödenecek toplam borç 1.9 trilyonu anapara, 2.6 trilyonu faiz olmak üzere 4.5 trilyondu.
Bir yıl daha önceye, 2022 yılı başına gidelim; ödenecek toplam borç 1.3 trilyonu anapara, 1.1 trilyonu da faiz olmak üzere 2.4 trilyondu.
İç borç faiz yükünün anapara yükünü aşması zaten 2022’nin nisanında ortaya çıkmıştı. Faizi indirmiştik ama görülüyordu ki bu durum fena halde ters tepmiş ve faiz yükü anaparayı geride bırakmıştı.
İşte geldiğimiz son durum! 2024 başındaki verilere göre her 100 liralık anapara ödemesine karşılık artık 145 lira faiz ödemek durumundayız.
Faizde yirmi yılın rekoru
Hazine nakit borçlanmayı geçen yılın kasım ve aralık aylarında yüzde 30.20 ve yüzde 32.40 faizle yapmak durumunda kaldı. Yüzde 30’un üstünde faizle son borçlanma ne zamandı hatırlıyor musunuz? Yok yok, zorlamayın kendinizi, biz hatırlatalım; tam yirmi yıl önce 2003’teydi. Hazine 2003’ün haziranında yüzde 38.49, ağustosunda yüzde 32.01 faizle borçlanmış ve aradan geçen yirmi yılda bir daha yüzde 30 sınırı aşılmamıştı.
Ta ki 2023’ün kasım ve aralık aylarına gelinceye kadar. Biraz önce de belirttim; kasımda yüzde 30.20, aralıkta ise yüzde 32.40 faizle borçlanıldı.
Dolayısıyla iç borcun yükü her geçen gün daha da artacak.
Kaldı ki sorun birkaç ay yüksek faizle borçlanmakla sınırlı kalsa neyse... Hazine’nin borç stokunda TÜFE’ye ve dövize endeksli olanların küçümsenmeyecek bir ağırlığı var. Dolayısıyla döviz arttıkça ve TÜFE yükseldikçe Hazine’nin yükü de büyüyecek. Zaten bu eğilim gözetilerek oluşturulan borç ödeme projeksiyonu da biraz önce belirttiğim gibi 100 liralık anapara ödemesine karşılık 145 liralık bir faiz yükünün oluşacağının beklendiğini ortaya koyuyor.
Öde öde bitmiyor!
Gelelim merkezi yönetimin geçen yılki iç ve dış borç ödemesine... (Parantez içindeki sayılar yine 2022 yılındaki ödemeyi gösteriyor.)
İç borç anapara ödemesi 453 milyar (277 milyar) lira.
İç borç faiz ödemesi 374 milyar (196 milyar) lira.
Toplam iç borç ödemesi 826 milyar (472 milyar) lira.
Dış borç anapara ödemesi 163 milyar (119 milyar) lira.
Dış borç faiz ödemesi 130 milyar (80 milyar) lira.
Toplam dış borç ödemesi 294 milyar (199 milyar) lira.
İç ve dış borçta toplam ödeme 1 trilyon 120 milyar (671 milyar) lira.
Bu arada Hazine “iskonto ve kısa vadeli işlemlere ait faiz ve diğer giderleri” ayrı bir kalemde gösteriyor. Özünde faiz ödemesi olan bu kalemden gerçekleştirilen ödeme de geçen yıl 171 milyar (36 milyar) lira oldu.
İç ve dış borç ile bu kalemin toplamından oluşan ödeme 1.3 trilyon (707 milyar) lirayı buluyor.