Buğday, arpa ve diğer hububat ürünlerinde hasada sayılı günler kaldı. Önümüzdeki günlerde bu ürünler daha çok gündeme gelecek. Sadece fiyatıyla değil, üretim, ihracat, ithalat ve geleceğe ilişkin durumunu da iyi analiz etmek gerekiyor. Bu amaçla hasat öncesi dünyada ve Türkiye’de hububat piyasalarındaki gelişmeleri bilmekte yarar var.
Amerika Tarım Bakanlığı (USDA), 2023-2024 sezonuna ilişkin son verileri içeren önemli bir rapor yayınladı. “Tahıl: Dünya Piyasaları ve Ticareti “ başlıklı raporda buğday, mısır, pirinç, arpa ve diğer tahıl ürünlerindeki gelişmeler ayrıntılı olarak yer alıyor.
Buğdayda üretim, tüketim ve dış ticaret
Amerika Tarım Bakanlığı Raporu’na göre küresel buğday üretimi bir önceki yıla göre 1,5 milyon artışla 789,8 milyon ton olacağı tahmin ediliyor. En büyük artışın, önceki yıl kuraklıktan etkilenen mahsulün ardından toparlanması beklenen Arjantin'de olduğu tahmin ediliyor. Hindistan'ın üretiminin yüzde 6 artışla 110 milyon tona yükseldiği ve artan yerel fiyatların üretim alanlarını genişlettiği tahmin ediliyor. Avrupa Birliği’nde üretimin, İspanya hariç tüm bölgede olumlu hava koşullarıyla artması bekleniyor. Kanada' da rekora yakın bir üretim olacağı tahmini var.
Amerika Birleşik Devletleri'nde buğday üretiminin yüzde 1 artışla 45,2 milyon tona ulaşması bekleniyor. Rusya'nın azalan alan ve verimle birlikte üretimde yüzde 11'lik bir düşüş yaşaması tahmin ediliyor. Avustralya'nın 3 yıl üst üste rekor üretimden sonra yüzde 26, Ukrayna'nın ise önceki yıla göre yüzde 20'den fazla düşüş kaydetmesi bekleniyor.
Küresel buğday tüketiminin geçen yıla göre 2,9 milyon artışla 789,5 milyon ton olması öngörülüyor.
Dünya buğday ithalatında Türkiye 4. sırada
Amerika Tarım Bakanlığı Raporu’na göre, Doğu Asya ve Avrupa'da ithalatın azalmasıyla birlikte küresel ticaretin biraz düşeceği tahmin ediliyor. Mısır’ın, 12 milyon ton ile 2023/24'te en büyük küresel ithalatçı olacağı tahmin ediliyor.
Kuraklık koşulları, Cezayir, Fas ve Tunus da dahil olmak üzere Kuzey Afrika'da daha büyük ithalat gerektirecek.
Güneydoğu Asya buğday tüketimi ve ithalatı, artan nüfus ve değişen beslenme biçimleriyle artması bekleniyor. Endonezya, 11 milyon tonla bölgenin en büyük ithalatçısı ve Mısır’dan sonra dünyadaki ikinci büyük ithalatçı konumunda olacak.
Dünya buğday üretiminde ilk sırada yer alan Çin, yerli üretimdeki artışa rağmen 10,5 milyon tonla üçüncü sırada yer alması bekleniyor.
Türkiye’nin ise, buğday ithalatında 4.sırada yer alması bekleniyor. 2023-2024 sezonunda Türkiye’nin buğday ithalatının geçen sezona göre 500 bin ton düşüşle 10 milyon ton gerçekleşmesi bekleniyor. Raporda Türkiye’nin, hem iç tüketim hem de buğday unu ve makarna ürünleri olarak dış pazarlara yeniden ihracat için büyük bir ithalatçı olmaya devam edeceği ifade ediliyor.
Rusya ihracatta liderliğini sürdürecek
Küresel ticaretin, büyük tedarikçiler arasındaki bazı kaymalarla birlikte geçen yılki rekordan 212,5 milyon tona düşmesi bekleniyor. Rusya'nın üst üste dördüncü yıl en büyük ihracatçı olacağı tahmin ediliyor. Üretimin daha düşük olacağı tahmin ediliyor, ancak daha büyük başlangıç stoklarıyla kısmen dengeleniyor. Rusya’nın buğday ihracatının 45,5 milyon ton olması bekleniyor.
Avrupa Birliği'nin en büyük ikinci ihracatçı olmaya devam etmesi bekleniyor. Özellikle Fransa ve Romanya'da üretimin artması bekleniyor. Avustralya'nın ihracatta keskin bir düşüş yaşaması ve üretim tahmininin dörtte bir oranında düşmesi bekleniyor.
Ukrayna ihracatının, daha düşük üretim ve daha sıkı başlangıç stokları nedeniyle 5 milyon ton düşüşle 10 milyon tona düşmesi bekleniyor.
Hasat öncesi piyasalara Türkiye’den bakış
Hububat Tedarikçileri Derneği(HUBUDER) her yıl olduğu gibi hasat öncesi sektör temsilcilerini bir araya getirdi. Ankara’da yapılan " 8. Uluslararası 2023 Hasadına Doğru Türkiye ve Dünyada Tahıl Konferansı”nda sektörün en önemli aktörü konumundaki Toprak Mahsulleri Ofisi’nin Genel Müdürü Ahmet Güldal özetle şu değerlendirmeyi yaptı:
“Son birkaç sezondur olduğu gibi gerek dünyada gerekse ülkemizde hareketli bir sezon bizleri bekliyor. Dünyada bir bolluk sezonunu yaşıyoruz. Dünya fiyatlarında düşüş eğilimi devam ediyor. Piyasa fiyatları geçen yılın yüzde 30-35 kadar altında seyrediyor.
Son tahminlere göre 2023 dünya üretiminin; buğdayda yüzde 2 düşüşle 787 milyon ton, arpada yüzde 4 düşüşle 147 milyon ton, mısırda ise yüzde 5 artarak 1,2 milyar ton olması bekleniyor.”
Tahıl koridoru ve Ukrayna tahılının etkileri
Türkiye’nin çabalarıyla hayata geçirilen, sezon boyunca dünya fiyatlarının aşırı yükselmesini önleyen ve Ukraynalı çiftçilerin ürünlerini pazarlamalarına olanak sağlayan tahıl koridorunun geleceğine dikkat çeken Ahmet Güldal: “Bildiğiniz üzere 22 Temmuz’dan bu yana yürürlükte olan anlaşma Kasım ve Mart aylarında olmak üzere 2 kez uzatılmıştı. 18 Mayıs’tan sonra devam edip etmeyeceği hususu yakından takip ediliyor. Tahıl koridorunun Türkiye’nin dünya nezdinde diplomatik bir başarı örneği olduğunu bir kez daha vurgulamak isterim. Bugüne kadar Ukrayna limanlarından yaklaşık 30 milyon ton tarım ve gıda ürününün çıkışı gerçekleşmiştir. Bu ürünlerin 3 milyon tonunun rotası Türkiye olmuştur.
Bir diğer husus Doğu Avrupa ülkelerinde Ukrayna ürünlerinin ithalatına getirilen yasaklar. Romanya, Polonya, Macaristan gibi Doğu Avrupa ülkeleri Ukrayna ürünlerinin iç piyasalarını bozduğu yönünde açıklamalar yaparak ithalatı durdurmuşlardı. Yapılan müzakereler sonucu transit geçişlere izin veriliyor ancak bu hafta içinde Avrupa Birliği Komisyonu, Bulgaristan, Macaristan, Polonya, Romanya ve Slovakya için Ukrayna’dan buğday, mısır, ayçiçeği tohumu ve kolza tohumu ithalatlarına 2 Mayıs-5 Haziran arasında yasak getirdi.
Rusya’nın ihracat vergisi ve kota uygulamaları da devam ediyor. Buğdayda teorik olarak 275 $/ton bir ihracat alt eşik fiyatı uygulandığını biliyoruz ancak uygulamada bu fiyatlar esneyebiliyor. Ukrayna buğday fiyatları ise bu rakamın oldukça altında kalıyor.” bilgisini verdi.
Türkiye piyasasında son durum
Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) Genel Müdürü Ahmet Güldal, Türkiye’de yaşanan gelişmeleri ise satır başlarıyla şöyle özetledi:
- Geçen yıl Bakanlığımız ve TMO olarak uyguladığımız yerinde politikaların etkisini ülke genelinde buğday ekilişinde yaşanan yüzde 2-5 oranında artış ile görüyoruz.
-Yine sertifikalı tohum ve gübre kullanımında geçen yıla göre yüzde 10 artış olduğunu görüyoruz. Tabii ki bunun kalite ve verime olumlu etkisi olacaktır.
- Kış aylarında kuraklık boyutuyla iyi olmayan bir kaç ay geçirdik. Mart ve Nisan aylarının yağışlı geçmesi hububat gelişimine olumlu yansıdı. Zira Mart ayında ülke genelinde son 27 yılın en yüksek seviyesine ulaşan yağışlar, tüm bölgelerde normallerin %20-80 üzerinde gerçekleşti. Ülkemiz buğday ekilişinin %36’sının yapıldığı îç Anadolu Bölgesi’nde son 63 yılın en yüksek düzeyde yağışı alınarak Mart ayında normaline göre %80 artış gerçekleşti.
- Diğer yandan hububat üretimi açısından önemli olan Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve Trakya yöresinde rekoltenin geçen yıla göre daha yüksek olacağını öngörüyoruz.
- Hasada kadar olan süreçte ekstrem olumsuz bir iklimsel durum yaşanmaz ise rekoltenin asgari geçen yıl seviyelerinde gerçekleşeceğini tahmin ediyoruz.”
“Devlet stokları piyasanın sigortasıdır”
Son birkaç sezon dünya genelinde kamu stoklarının ne kadar önemli olduğunun daha iyi anlaşıldığını anlatan Güldal: “ Devlet stokları, bu piyasaların sigortasıdır. Tarımın doğası gereği, bu sektörün kamusal mekanizmaların müdahil olduğu bir yapı ile korunması ve kollanması kaçınılmazdır. TMO’nun yürütmüş olduğu politikalar, serbest piyasanın işleyişini engellemek üzere değil bilakis istikrarlı bir piyasa ortamını büyük-küçük her ölçekten işletme için dengeye getirmek ve adil kılmak üzere şekillenmektedir. Alım ve ithalat politikalarımız da bu kapsamda oluşmaktadır. Alım fiyatlarımız üreticimizin emeğinin hakkını teslim ederken, ithalat ve satış politikamız ülkemiz stoklarını korumak üzerine şekillenmektedir. Üreticilerimizden yaptığımız alımların yanı sıra stoklarımızı takviye etmek üzere yaptığımız ithalatla birlikte yüksek devir stokları ile yeni sezona giriyoruz. Hasada dair olumlu beklentilerle birlikte ülkemizde rahat bir sezon geçireceğimizi umuyoruz.” değerlendirmesini yaptı.
Dış ticaret önlemleri ve 2023 hazırlıkları
Sezon öncesi hububatta bir süredir sıfır olarak devam eden gümrük vergilerinin yüzde 130’a yükseltildiğini, buğday, arpa ve mısır gibi ürünler ile mamullerinin (makarna, bulgur, irmik) serbest ihracatındaki kısıtlamaların kaldırıldığını hatırlatan Güldal sezona ilişkin hazırlıkları ise şu sözlerle anlattı: “TMO olarak yurt içi ve yurt dışı piyasalarda yaşanan tüm gelişmelerin farkındayız, yakından da takip ediyoruz. Hepinizin hububat alım fiyatlarını merakla beklediğini biliyorum. Konuyla ilgili şu aşamada TMO alım fiyatının, önceki yıllarda olduğu gibi bu yıl da üretici maliyetleri, yurt içi ve yurt dışı piyasa fiyatları ve gelişmeleri ile kamuoyu beklentilerini karşılayan bir fiyat olacağını söyleyebilirim. TMO ailesi olarak 2023 hasat döneminde tüm senaryolar için hazırlıklarımızı tamamlamış bulunuyoruz. Buradan şunu da belirtmekte fayda olduğunu düşünüyorum. TMO, her türlü spekülasyon girişimini engelleyecek güçte köklü geçmişi olan bilgi, birikim ve tecrübeye haiz bir kurumdur. Bu bakımdan ülkemizde istikrarlı bir hububat piyasasının oluşması için gereken her türlü tedbiri zamanında alacaktır. Önceki yıllarda olduğu gibi üreticimizin yanında olacağız tüketicimizi kollayacağız.”
Özetle, yurt içinde ve dışında hububat piyasaları yakından izleniyor. TMO’nun alım fiyatını açıklaması ile piyasada bir hareketlilik olacaktır. Gelişmeleri paylaşmayı sürdüreceğiz.