Sağ avcumun içi kaşınmaya başladı. Hangi el kazançtı? Sağ el kaşınırsa mı oluyordu, yoksa sol el mi? Sadece halk arasında bir inanış, herhangi bir ilmi dayanağı yok ama fırsat ayağıma gelmişken hisse başına kazancı hesaplamayayım da kim hesaplasın. Alın hesap makinelerinizi elinize, çarpma, bölmeye hazır olun.
Hisse başına kazanç
“Nereden çıktı hisse başına kazanç?” diye soranlara hemen söyleyeyim. Hisse başına kazanç (earnings per share -EPS) şirketin karlılığını ve hissenin değerini gösterir. Şirketin diğer şirketlere kıyasla gücünü belirlemek ve performansı takip etmek için kullanılır.
2021’in ilk çeyrek raporları yakında çıkacak, biz bu hesaplamayı öğrenmeyelim de kim öğrensin. Hisse başına kazanç, basit olarak şirketin net karının/zararının (pay) dönemin adi hisse senedi sayısının ağırlıklı ortalamasına (payda) bölünmesiyle hesaplanır.
Borsada işlem gören veya halka arz, tahvil, bono ihraç sürecinde olan şirketler finansal tablolarında hisse başına kazanç bilgisini vermek zorundadır. Türkiye Finansal Raporlama Standartları’na (TFRS, UFRS) göre hem konsolide hem de bireysel finansal tablo hazırlayan şirketler, TMS 33 Hisse Başına Kazanç Standardı gereği konsolide finansal tablolarındaki vergi sonrası net kâr/zarar üzerinden ana ortaklığa düşen hisse başına kâr/zararı açıklarlar.
Şirket karlarını incelemiş okuyucular fark etmişlerdir; şirketler finansal tablolarında hem adi hisse başına kazanç hem de sulandırılmış (diluted) hisse başına kazanç bilgisini açıklar. Sulandırılmış hisse başına kazancın, adi hisse başına kazançtan farklı olduğunu görürseniz anlayın ki elinde okey taşı tutan oyuncular var. Yani bazı hissedarların elinde sizde olmayan özelliğe sahip hisseye dönüştürebilir imkanlar var demektir.
Adi hisse başına kazanç
Hisse başına kazanç hesaplamasında pay tutarını etkileyebilecek bir konuda da imtiyazlı hisse senetleridir (prefence shares). Birikimli veya birikimsiz olabilecek imtiyazlı hisselere düşen kâr payının net kâr tutarından düşülmesi gerekir.
Hisse başına kazanç hesaplamasında karşımıza türlü türlü tuzaklar çıkabilir. Mesela, geri alınmış hisse senetleri (treasury shares). Borsada işlem gören şirketin, piyasadan kendi hisselerini geri almasıdır ve bu işlem özkaynakta borç (negatif ) olarak muhasebeleştirilir. Hisse başına kazanç hesabı dolaşımdaki hisse adedi üzerinden yapıldığı için bu hisseler hisse başına kazanç hesaplamasında dikkate alınacak hisse adedinden düşülmelidir.
Pay hesaplamasındaki önemli diğer hususta hisselerin tedavülde kaldığı sürelerin dikkate alınmasıdır. Örneğin sene başında 2000 adet adi hisseniz, 300 adet geri alınmış hisseniz var. Mayıs sonunda nakit karşılığı 500 adet yeni hisse ihraç ettiniz. 1,700 adet hisse (2,000-300) 12 ay, 500 adet hisseniz 6 ay dolaşımda olduğu için dolaşımdaki ağırlıklı ortalama hisse adediniz 1,991 olacaktır.
Sulandırılmış hisse başına kazanç
Şimdi gelelim elinde okey taşı tutan yatırımcılara… Bazı yatırımcılar potansiyel adi hisse senetlerine (potential ordinary shares) sahip olabilirler. Bunlara örnekler: Adi hisse senedine dönüştürülebilen, imtiyazlı hisse senetleri dahil, finansal borçlar ya da özkaynağa dayalı finansal araçlar; opsiyonlar ve hisse alma hakkı veren finansal araçlar; bir işletmenin veya bazı varlıkların satın alınması gibi, sözleşmeye bağlı düzenlemelerde yer alan koşulların yerine getirilmesini takiben ihraç edilecek hisse senetleridir.
Elinde bu tip hisseleri tutan oyuncuları hemen tespit etmek gerekir. Eğer ki bu hisselerin sulandırma özelliği varsa hisse başına kazanç hesaplaması da değişecektir. Sulandırma özelliği, potansiyel adi hisse senetlerinin, adi hisse senetlerine dönüştürüldüğünde hisse başına kazancın azalması veya hisse başına kaybın artmasıdır. Yani siz en iyisi Okey’e böyle oyuncular almayın.
Bedelsiz hisse senedi ve hisse bölünmesi
Bedelsiz hisse senedi (bonus issue, stock dividend), para pul ödemeden, şirketin iç kaynaklarından bedelsiz sermaye artışı sonucu oluşan yeni hisselerden edinmenizdir.
Fazla sorgu sual etmeden şirketin emisyon primi, yeniden değerleme değer artış fonu, yedekler, iştirak ve duran varlık satış karlarını kullanarak yapmış olduğu sermaye artışı sonucu verdiği hisseleri cebimize koymayıpta ne yapacağız.
Gel gör ki şirkete nakit girmeden yapılan hisse adedindeki artış, hisse başına karınızda sulandırma etkisi yaratacaktır. Benzer sulandırma etkisi hisse senedi bölünmesinde (share split) de karşımıza çıkar.
Bedelsiz hisse senetleri, hisse bölünmesi, sulandırma özelliğine sahip potansiyel adi hisse senetlerinin hisse başına kazanç hesaplamasında ağırlıklı ortalama hisse adedine etkisi olduğunu gördük.
Ancak bu etki sadece işlem tarihinin gerçekleştiği dönemle sınırlı kalmaz. Karşılaştırmalı olarak vereceğiniz geçmiş dönemlerdeki hisse adedini, dolayısıyla geçmiş dönemlerdeki hisse başına kar tutarını da değiştirecektir. Mart raporları sıkı durun, gözümüz kulağımız hisse başına kâr rakamında.