Furkan Musa Doğan - Av. Enes Şimşek
Günümüz dünyasında gelişen ve sürekli bir büyüme kaydeden futbol, eğlence ekonomisinde belirli bir paya sahiptir. Futbol dünyasının bu gelişimi farklı alanlara da katkı sağlamaktadır. Örneğin futbol takımları çeşitli sponsorluk anlaşmaları yaparak şirketlerin reklam ihtiyaçlarını karşılıyor; maç gününde stadyum çevresinde bulunan işletmelerin günlük hasılatlarının artmasına neden oluyor. Sürekli büyüme kaydeden bu alanda hukuksal gelişim ve sorunlar da meydana geliyor. Bu yazı da futbol ekonomisinin 2022 yılını ve spor hukukuna dair sorunlar ile önerilerine yer veriyor.
Son zamanlarda küresel olarak gözde yatırım alanlarının başında eğlence sektörü geliyor. Bu yatırım alanı sadece çocuklarla kalmayıp her yaştan insana hitap etmekle beraber popüler teknoloji, robotic kodlama, konser ve tiyatro gibi faaliyetler alanlarıyla karşımıza çıkıyor.
Tüm dünyayı etkileyen koronavirüsün olumsuz etkisini başta eğlence sektörü gördü. Normalleşme adımlarıyla eski günlere dönen eğlence sektörü yaklaşık 5.4 milyon kişiye istihdam1 ediyor. Sektörün küresel çapta yer alan park büyüklüğü 2023 yılının sonunda 89,5 milyar2 dolar olması bekleniyor.
Türkiye’de il ve ilçe belediyelerinde yüzde 90 oranında planlanan büyük ve küçük eğlence ve rekreasyon projeleri olduğunu dile getiren Tureks Uluslararası Fuarcılık Genel Müdürü Nergis Aslan, “Türkiye’de 81 il ve 957 ilçe var. Bu da sektör için çok büyük bir potansiyeli teşkil ediyor. Şehir hayatına bir nefes olan millet bahçeleri de bu duruma örnek olarak gösterilebilir. Sektörün dinamik yapısı ülkemizde sürekli bir gelişme ve büyüme meydana getiriyor. Milyonlarca doların döndüğü bu sektörde gelişmekte olan Türkiye, yurt dışı yatırımcılarının da dikkatini çekiyor. Türkiye’nin eğlence sektöründeki gelişimi, pazarın geniş ve yatırıma müsait olması, birçok yabancı firmanın da bu alana girmesinde önemli rol oynuyor. Dünyanın her yerinde yerleşmiş ve sürekli geliştirilen eğlence sektörü, ülkemizde ise son 10 yıldır adım adım yükseliyor. Ayrıca şehirlerin cazibe merkezleri turizm sektörü için de önemli bir rol oynuyor” dedi.
(Değer, 2022 66.)
Yukarıda yer alan tabloda Gençlik ve Spor Bakanlığı’nın 201-2023 yılları için belirlediği amaçlar ve bu amaçlara ulaşmak içinde yıllara göre ayrılan ödenek yer almaktadır. Bu amaçlar spesifik olarak; uluslararası sportif başarıyı artırmak, spor alanında araştırmalar yapmak ve projeleri desteklemek, öğrenci ile sporcular için yurt ve tesis yapmak gibi önemli hususlardır.
Gençlik ve Spor Bakanlığı’nın belirlemiş olduğu plan dâhilinde, Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu’nda yayımlanan 2021 ve 2022 yıllarına ait bütçe ödenek verileri aşağıda tabloda gösterilmiştir.
(Değer, 2022 66.)
2021 yılı için 2 milyar 797 milyon 583 bin TL ödenek tahsis edilmiştir. Ancak ödeneğin yetersiz kaldığı, eklenen ya da aktarılan ilave ödenek ile yılsonunda 4 milyar 384 milyon 497 bin 259 harcama gerçekleştiği görülmektedir. Yıllık olarak 4,4 milyar TL gibi yüksek tutardaki giderin, devlet eliyle spora yönelik faaliyetlere yatırımlardan kaynaklandığı görülmektedir. İlgili gerçekleşmeleri karşılaştırıldığında, 2021 yılı harcamalarının, aynı yılın bütçe tahminlerini %133 aştığı görülmektedir. Bu husus spor için öngörülen hedef ve amaçların önemli derecede gerçekleştiğini ve spor ekonomisinin kamu giderleri içindeki payının arttığını göstermesi açısından önem arz etmektedir.
Son zamanlarda Avrupa futbolu her geçen gün büyümeye ve hacim olarak gelişmeye devam ediyor. Aktif Bank verilerine göre 2022 yılında Avrupa futbol hacmi 30,6 milyar Euro’ya ulaştı.
Aktif Bank verilerine göre 2022 yılında dünyanın en değerli kulübü Real Madrid oldu. Verilere göre ikinci sırayı Man. City ve ardından Barcelona geliyor. Bu üç takımın toplam değeri 4,1 milyar Euro yapıyor.
Bugüne kadar en fazla yıllık 4.5 milyar Euro seviyesine yükselen UEFA, koronavirüs sebebiyle 19-20 yıllarında geliri 3 milyar seviyesine düşmüştü. 2021 yılında ise Euro 2020 etkisiyle 5,72 milyar Euro karla kapattı.
Günümüzde futbol kulüplerinin en önemli kaynakları arasından yayın geliri geliyor. Dünyada yayın gelirleri en yüksek lig Premier Lig oldu. Yayın geliri İngiltere ekonomisine katkısı 5.25 milyon Euro oldu.
Türkiye’de ise 239 milyon TL ile Fenerbahçe yayın gelirlerinden en fazla gelir elde den takım oldu. İkinci sırayı 202 milyon TL ile Trabzonspor takip etti.
2022 yılında Katar’da gerçekleştirilen Arjantin Milli Takımı’nın kazandığı dünya kupasında 220 milyar dolar harcama yapıldı. Bu harcama Arap dünyasında ilk kupa özelliğini taşıması sebebiyle altyapı, yollar, oteller ve statlar olmak üzere farklı yatırımları içeriyor.
Spor ekonomisinin önemli bir parçasını oluşturan futbol, sadece saha içinde değil, aynı zamanda saha dışında da büyük bir ekonomik etki yaratmaktadır. Bu bağlamda, futbolun vergisel boyutu, hem spor endüstrisi içindeki paydaşlar için hem de devletler için önemli bir konudur. Bu kısımda, futbolun vergisel boyutuna odaklanarak, futbol kulüplerinin ve futbolcuların vergi yükümlülükleri üzerindeki etkilerini inceleyeceğiz.
Futbol kulüpleri, genellikle büyük gelir elde eden kuruluşlardır ve bu durum vergi otoriteleri tarafından yakından izlenir. Kulüpler, transfer ücretleri, reklam gelirleri, bilet satışları ve diğer ticari faaliyetlerden elde ettikleri gelirler üzerinden vergi ödemekle yükümlüdür. Ayrıca futbol kulüpleri, profesyonel futbolcuları ile akdetmiş oldukları sözleşmelerde kararlaştırılan ücretler üzerinden de stopaj ödemek zorundadır. Bununla birlikte, bazı ülkelerde futbol kulüpleri, sosyal sorumluluklarına odaklanan projelerde yer alarak vergi avantajları elde edebilirler.
Futbolcular, genellikle yüksek miktarda gelir elde eden kimselerdir ve vergi mükellefiyetleri de buna paralel olarak yüksektir. Futbolcular, kulüpleri ile akdetmiş oldukları sözleşmelerde kararlaştırılan ücretler üzerinden gelir vergisi ödemekle yükümlüdürler.
193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’na göre, sporculara yapılan ödemeler ‘ücret’ kapsamında değerlendirilmekte olup spor kulüpleri tarafından sporculara ödenen ücretler, GVK’nın 94 üncü maddesine göre artan oranlı vergi tarifesine göre değil, geçici 72 nci maddesi uyarınca sabit oranlı tevkifat yoluyla vergilendirilmektedir.
Mevcut durumda, 31/12/2023 tarihine kadar, spor kulüpleri ve spor anonim şirketleri tarafından sporculara ödenen ücretler üzerinden lig usulüne tabi spor dallarında;
- En üst ligdekiler için %20,
- En üst altı ligdekiler için %10,
- Diğer liglerdekiler için %5 oranında,
gelir vergisi tevkifatı yapılmaktadır.
1/11/2019 tarihinden sonra sözleşme yapılarak geçerlilik kazanan veya bu tarihinden sonra yenilenen sporcu sözleşmelerine istinaden, tüm sporcular tarafından 1/1/2020 tarihinden itibaren elde edilen ücret gelirleri toplamının, vergi tarifesinin dördüncü diliminde yer alan tutarı (2023 yılı için 1 milyon 900 bin TL) aşması halinde, bu gelirlerin yıllık gelir vergisi beyannamesi ile beyan edilmesi gerekmektedir. Özetle, bir futbolcunun yıllık geliri 1 milyon 900 bin TL tutarı aşıyorsa gelir vergisi ödemekle yükümlüdür. Günümüzde alt lig kulüplerinin dahi birçok futbolcuya yıllık geliri 1 milyon 900 bin TL’nin üzerinde ücret ödediği hususu göz önünde bulundurulduğunda gelir vergisi yükümlüsü birçok futbolcu bulunmaktadır.
Bazı durumlarda, futbolcular gelir vergisi ödeme yükümlülüklerini sözleşmeye ekleyecekleri bir madde ile bağlı bulundukları kulübe aktarabilirler. Bu noktada, söz konusu miktarların oldukça yüksek olması sebebiyle bir uzmandan destek alarak sözleşmelerin hazırlanması ve incelenmesi önemlidir. Bununla birlikte futbolcular vergi planlaması yaparak vergi yükümlülüklerini minimize etmeye çalışabilirler. Ancak, bu tür uygulamalar Spor Hukuku ile Vergi Hukukunun iç içe geçtiği durumları yaratması sebebiyle dikkatli bir şekilde ele alınmalıdır.
Futbolun küresel bir spor olması nedeniyle, futbolcuların ve kulüplerin vergi yükümlülükleri genellikle uluslararası düzeyde değişkenlik gösterir. Oyuncu transferleri, uluslararası sponsorluk anlaşmaları ve diğer küresel ticaret faaliyetleri, vergi otoriteleri arasında koordinasyon gerektiren karmaşık bir yapı oluşturabilir.
Sonuç itibarıyla, Futbolun vergisel boyutu, spor endüstrisinin karmaşıklığından kaynaklanan çeşitli zorlukları içermektedir. Bu nedenle spor hukuku ve vergi hukukunun iç içe geçmiş olduğu bu noktada gerek sözleşme hazırlık aşamasında gerekse de uyuşmazlık meydana gelir gelmez bir uzmandan destek alınması son derece önemlidir. Zira, Spor Hukuku’nda olduğu gibi Vergi Hukuku’nda da birtakım sürelere doğrudan sonuç bağlandığından, hak kaybı yaşanmaması adına süreçlerin titizlikle takip edilmesi gerekmektedir.
Bununla birlikte, hem kulüplerin hem de futbolcuların adil ve etkili bir vergi sistemi içinde yer alması, spor ekonomisinin sürdürülebilirliği açısından da kritik bir öneme sahiptir. Ayrıca, uluslararası işbirliği ve standartlar, futbolun vergisel boyutunu daha şeffaf ve adil bir hale getirmeye yönelik atılacak adımlarda önemli bir rol oynayabilir.
Kaynakça
1. https://www.tuik.gov.tr/Kurumsal/Veri_Takvimi
2. https://www.drdatastats.com/category/veribankasi/
3.https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2169692
4. https://www.uefa.com/
5. https://www.fifa.com/fifaplus/en
6. Türkiye’de Spor Ekonomisinin Gelişimi ve Devlet Eliyle Desteklenmesi / Reşat Deger