Prof. Dilek Teker
Işık Üniversitesi İşletme Bölüm Başkanı
Esin Demirel
Doktora öğrencisi
2020 yılından itibaren küresel piyasalar pandeminin de etkisiyle zorlu bir döneme girdi. Elbette, aşı gelişmeleri bireylerin ve toplumların salgın hastalığa karşı kendilerini daha güvende hissetmesine neden olduysa da; pandemiye de bağlı olarak gelişen arz ve tedarik zinciri sorunları ile yüksek enflasyon ortamının küresel bazda kronik bir hal almaya başlaması, piyasaları alt üst etmiş durumda. Resesyon sinyallerine de paralel olarak, FED başta olmak üzere merkez bankalarinin daha kuvvetli yönde faiz yükselteceği yönündeki beklentiler çoktan fiyatlanmaya başlandı bile. Tüm bu gelişmelere ek olarak bir süredir endişe ile takip ettiğimiz Rusya-Ukrayna gerilimi ve bununla yönetmesi daha da zor bir halalan gıda krizi önümüzdeki kısa vadede devletlerin en önemli gündemi olacaktır.
Tüm gelişmeler bir kenara, hem bireyler hem de şirketler fonlarını elbette çeşitli yatırım araçlarına yönlendirmeye devam edecekler. Şüphesiz finansal piyasalarda yatırımcı davranışı, her türlü ekonomik ve siyasi gelişmeye bağlı olarak zamanla yön değiştirmektedir. Enflasyon, faiz, dolarizasyon gibi kavramlar; yatırımcıların iştahını etkilemektedir. Biz finans akademisyenlerinin de her zaman vurguladığı gibi; yatırım kararında önemli öncelik, şüphesiz yatırımların spekülasyondan daha uzak ve daha uzun vadede konumlanması gerektiğidir. Ancak yüksek getiri hedefi, ister istemez yatırımcıların yüksek rik profiline yönlenmesine neden olmaktadır. Örneğin, kriptopara piyasasında kuvvetli yükselişleri oldukça sert düşüşler takip etse de, yine de sundukları getiri nedenli merak uyandırmaya devam etmektedir. Ya da, TL’nin değer kaybının devam edeceği beklentisi, yatırımcının dövize endeksli ürünlere olan ilgisini beslemektedir. Tüm bu gelişmelerin sayısını altalta koyduğumuzda, yatırımcı davranışını etkileyen çok sayıda değişkenden bahsedilebilir. Bu anket çalışması ile yatırımcıların finansal-okur yazarlık düzeyi, yatırım yaparken ön planda tuttukları kriterler ve kriptopara piyasasına bakış açılarının analizi amaçlanmıştır. Anket sonuçları, 328 yatırımcıdan oluşan hem eğitim düzeyi hem de iş tecrübe süresi yüksek olduğu tespit edilen bir örneklem üzerinden analiz edilmiştir. Örneklemin yüzde 68’inin evli olduğu ve önemli bir çoğunluğunun çocuk sahibi olduğu belirlenmiştir.
Anket özet çıktıları:
Aşağıda ankete ilişkin detaylı çıktılar aşağıda açıklanmıştır.
Cinsiyet
Anket katılımcılarının yüzde 33’ü kadın; yüzde 67’si erkeklerden oluşmaktadır.
Yaş Aralığı
| Yaş Aralıkları | Yüzde |
| 18-25 | %3 |
| 26-35 | %25 |
| 36-50 | %48 |
| 50+ | %24 |
Ankete katılanların yaş grupları incelenmiştir. Buna göre ankete katılanların yüzde 48 ile en önemli çoğunluğunu 36-50 yaş aralığı oluşturmaktadır. Yaş grupları detaylı incelendiğinde ankete katılanların yüzde 3’ü 18-25 yaş aralığında; yüzde 25’i 26-35 yaş aralığında; yüzde 48’i 36-50 yaş aralığında olup yüzde 24’ü 50 yaş ve üzeridir. Örneklem verilerine göre 18-25 yaş arası örneklem yüzde 3 ile en küçük grup olarak karşımıza çıkmaktadır.
Eğitim Düzeyi
Ankete katılanların eğitim düzeyleri incelenmiştir. Buna göre anket katılımcılarının yüzde 47’si bir doktora derecesine sahiptir. Örneklemin yüzde 39’u bir yüksek lisans programı mezunu olup, yüzde 14’ü sadece bir lisans diplomasına sahiptir. Ankete katılan örneklemin, eğitim düzeyi yüksek bir kesim olduğu gözlenmektedir.
İş Tecrübesi
Finansal piyasalarda yatırımcı davranışı ve risk algısı bireyin iş tecrübesini sürdürdüğü yıl ile de ilişkilendirilebilir. Bu amaçla ankette bu veri de sorgulanmaktadır. Analiz çıktılarından elde edilen bilgi, ankete katılımcılarında yüzde 41 ile en önemli çoğunluğu 20 yıl ve üzeri iş tecrübesine sahip olan kesim oluşturmaktadır. Detaylara göre, katılanların yüzde 1’i 1 yıldan daha az; yüzde 12’si 1-5 yıl arası; yüzde 11’i 6-10 yıl arası; yüzde 18’i 11-15 yıl arası; yüzde 17’si 16-20 yıl arası iş tecrübesibe sahiptir.
Medeni Durum
Anket katılımcıların yüzde 68’i evli; yüzde 32’si bekardır.
Çocuk Sayısı
Ankete katılanların çocuk sayıları incelenmiştir. Buna göre anket katılımcılarının toplam yüzde 58’I en az 1 çocuğa sahip bireylerden oluşmaktadır.
Portföy oluşturmada yatirimci davranişi ve risk algisi
Ankete katılan yatırımcılara portföy oluştururken hangi enstrümanlara yatırım yaptıkları sorulmuştur. Elde edilen bulgulara göre ankete katılanların portföylerine risk düzeyi düşük olarak algılanan ancak getirisi daha sınırlı olan Devlet Tahvili ve Hazine Bonosu eklemek yönünde çekimser kaldıkları gözlenmiştir. Ankete katılanların sadece yüzde 24’ü portföylerine mutlaka Devlet Tahvili ve Hazine Bonosu ekleme davranışı sergilediklerini belirtmiştir. Portföy oluştururken hisse senetlerini düşünen yatırımcı oranı ankete katılanların yüzde 62’si olup, Eurobond yatırımı yapanlar yüzde 20 ile sınırlı kalmaktadır. Ankete katılanlarların yatırımcı profile incelendiğinde, özellikle dövize yatırım yapma eğiliminde oldukları gözlenmektedir. Ankete katılanların yüzde 89’u dövize yatırım yapmaktadır. Bu önemli bir bilgiyi ortaya koymaktadır. Aynı anket 2021 yılı için de yaklaşık 18 ay önce uygulanmıştır. Eski dönem verisi dövize yatırım yapma eğilimi gösterenlerde yüzde 67’ye işaret ederken; bu yıl ki anket sonuçları yüzde 89’luk bir oran ile döviz eğiliminde artışı ortaya koymaktadır.
Hangisi daha riskld? Hisse Senetleri vs. kriptopara piyasası
Ankete katılanlara kriptopara ve hisse senedi yatırımlarından hangisini daha riskli buldukları sorulmuştur. Ankete katılanların yüzde 92’si kriptopara piyasasını kuvvetli düzeyde riskli bulduklarını ifade etmiştir. Bir önceki yıl yapılan anket sonuçlarına göre kriptopara düzeyini riskli bulanların oranı yüzde 74 iken bu yıl örneklemin kripto piyasayı daha kuvvetli yönde riskli algıladığı bulgulanmaktadır.
Ankete katılanlara daha önce kriptopara piyasasına yatırım yapıp yapmadıkları sorulmuştur.
Elde edilen verilere göre anket katılımcılarının toplamda yüzde 40’ı daha önce kriptopara piyasasına yatırım yaptıklarını belirtmiştir. Örneklemin yüzde 6’sı ise daha önce yatırım yaptıklarını ama artık yatırım yapmayı düşünmediklerini ifade ederken yüzde 22’si daha önce yatırım yapmadıklarını belirtmiştir. Ankete katılanların yüzde 7’si daha önce yatırım yapmadıklarını ancak yatırım yapmayı düşündüklerini ifade ederken yüzde 31’i kriptoparalarla ilgilenmediklerini belirtmiştir. Anketin geneli incelendiğinde yatırımcıların bu piyasayı gözlem altında tuttuğu ancak yine de temkinli yaklaştığı gözlenmektedir.
Kriptopara piyasına yatırım yapan yatırımcıların bilgi düzeyleri konusunda kendilerini nerede konumlandırmakta?
Elde edilen cevaplara göre anket katılımcılarının yüzde 57’si kripto para piyasası hakkında kendini yeterli düzeyde bilgi sahibi bulmaktadır. Tüm katılımcılardan elde edilen bulgulara göre, yüzde 23’ü bilgi düzeyinin yüksek olduğuna inanmakta ve kriptopara yatırımına sıcak baktıklarını ifade etmektedir. Ankete cevap verenlerin yüzde 34’ü bilgi sahibi oldukları halde kriptopara piyasasına yatırım yapmayı düşünmediklerini ifade etmektedir. Örneklemin yüzde 15’i ise yeterli düzeyde bilgi sahibi olmadıklarına inanmaktadır.
- Ankete katılan yatırımcılardan kriptopara piyasasının riskli olarak algılanmasında ki en önemli faktörleri 1- en önemli ve 5 - en düşük öneme sahip olarak sıralamaları istenmiştir.
Buna göre ankete katılanların bu piyasada işlem yapmak konusunda çekimser kalmalarında ya da yatırım yapması durumunda kendi yatırımını riskli hissetmesindeki en önemli faktörlerin başında Regülasyon Eksikliği gelmektedir. Bunu sırasıyla Kripto borsalarda yolsuzluk olasılığı, Sistemin hacklenme olasılığı, Piyasalarda yaşanan fiyat dalgalanmaları ve belirsizlik ile yatırımcıların bu konuda kişisel bilgi eksikliği olduğuna inancı gelmektedir.
Ankete katılan yatırımcılardan bugün bir portföy oluştursalar, öncelikli olarak neye yatırım yapacaklarını, kendi yatırımcı davranışı ile risk/getiri beklentilerine göre sıralamaları istenmiştir.
Elde edilen bulgular, ankete katılan yatırımcılar kendileri için en popüler yatırım aracının Döviz, & Döviz Mevduat ve Eurobond olduğunu belirtmişlerdir. Bunu sırasıyla Hisse Senedi, Gayrimenkul, Altın, Yatırım Fonları, Bono & Tahvil, Kriptopara ve Yastık Altı takip etmektedir.
Ankete katılan yatırımcılardan yatırım kararlarını etkileyecek faktörleri önem sırasına göre belirtmeleri istenmiştir.
Buna göre ankete katılanlar yatırım kararlarını verirken sırasıyla ekonomik gelişmeler, Siyasal gelişmeler, gazetelerdeki ekonomik yorumlar, aracı kurumların bültenleri ve çevreden alınan spekülatif duyumlardan bu sırayla etkilendiklerini belirtmektedir.
Yatırımcılar Kriptopara piyasalarını hangi kanallardan takip etmekte?
Ankete katılan yatırımcılara kriptopara piyasasına ilişkin bilgileri hangi kanaldan edindikleri sorulmuştur. Buna göre yatırımcıların yüzde 69’u internet araştırması kanalını takip ettiklerini belirtmişlerdir. Bunu yüzde 16 ile sosyal medya, yüzde 10 ile sosyal çevre, yüzde 3 basılı medya ve yüzde 2 ile TV takip etmektedir.
Yatırımlarınızı hangi sıklıkla kontrol ediyorsunuz ?
Ankete katılanlara yatırımlarını hangi sıklıkla yaptıkları sorulmuştur. Buna göre yatırımcıların yüzde 40’ı yatırımlarını her gün kontrol ettiklerini ifade ederken yüzde 31’i haftada birkaç kez, yüzde 12’si ayda birkaç kez, yüzde 8’i ayda bir kez kontrol ettiklerini belirtmişlerdir. Yatırımcıların yüzde 2’si birinin yatırımlarını kendileri için yönettiğini, yüzde 8’i ise aklına geldikçe baktığını ifade etmiştir. Anket verileri özellikle finansal piyasalarda yaşanan hızlı gelişmelerin de etkisiyle ankete katılan yatırımcıların portföylerinin durumlarını oldukça sıklıkla kontrol ettikleri şeklinde yorumlanmaktadır.
Bir yatırım aracını yaklaşık elde tutma süresi…
Ankete katılan yatırımcılara yatırım araçlarını yaklaşık elde tutma süreleri sorulmuştur. Buna göre yatırımcıların yüzde 54’ü yatırımlarını 1 yıldan daha kısa sürede elde tutmaktadır. Yatırımcıların yüzde 46’sı yatırımlarını 1 yıldan daha uzun süre elde tuttuklarını belirtmektedir. Alt kırılımlar incelendiğinde, ankete katılanların yüzde 18’i 7-12 ay arası, yüzde 21’i 3-6 ay arası, yüzde 10’u 1-2 ay arası yatırımlarını elde tuttuklarını ifade etmişlerdir. Yatırımcıların yüzde 5’i ise yatırımlarını 1 aydan az beklettiklerini belirtmişlerdir.
Aylık gelir düzeyinizin yüzde kaçını finansal piyasalarda yatırıma dönüştürmeyi tercih edersiniz?
Ankete katılanlara, aylık gelirlerinin yüzde kaçını finansal piyasalarda yatırıma dönüştürmeyi tercih ettikleri sorulmuştur. Buna göre katılımcıların yüzde 39’u aylık gelirlerinin %11-%25 arası kısmını yatırıma dönüştürmeyi tercih ettiklerini belirtirken, yüzde 30’u aylık gelirinin %10 ve daha azını, yüzde 21’si aylık gelirinin %26-%50 arasını ve yüzde 10’u aylık gelirinin yarısından fazlasını yatırıma dönüştürmeyi tercih ettiklerini ifade etmişlerdir.
Yatırım tercihlerimden dolayı para kaybetme düşüncesi beni strese sokuyor…
Ankete katılan örneklemin yatırımcı profiline ve riskten kaçınma davranışına yönelik olarak finansal piyasalarda para kaybetme hissinin davranışlara etkisi de incelenmiştir. Buna göre ankete katılan örneklemin yüzde 54’ü “yatırım tercihlerimden dolayı para kaybetme düşüncesi beni strese sokuyor” ifadesine kuvvetli düzeyde katıldıklarını belirtmektedir. Örneklemin yüzde 25’I para kaybetme korkusunun yatırım davranışlarını kesinlikle etkilemediğini belirtmektedir. Kalan yüzde 21’lik bir oran ise herhangi bir duygu durumunun sürekli gerçekleşmediğini ancak piyasa koşullarına göre bu riskten kaçınma oranının şekillendiğini ifade etmektedir.
Portföy oluşturma ve yönetme konusunda bilgi düzeyimi yeterli buluyorum ve kendime güveniyorum.
Finansal piyasalarda yatırımcı davranışını etkileyen faktörlerden birisi de bireyin portföy kararında kendi bilgi ve tecrübesine duyduğu özgüvendir. Örneklemde bu koşulu sınamak amacıyla, ankete katılanlara portföy oluşturma ve yönetme konusundaki bilgi düzeylerini yeterli bulup bulmadıkları sorulmuştur. Buna göre örneklemdeki yatırımcıların yüzde 61’I “portföy oluşturma ve yönetme konusunda bilgi düzeyimi yeterli buluyorum ve kendime güveniyorum” tarafında yer almaktadır. Yüzde 12’lik bir kesim bilgi düzeyini yeterli bulmazken kalan yüzde 27 ise bilgi ve tecrübe düzeyini konumlandırmada net bir fikre sahip olmadıklarını belirtmiştir.
Bitcoin Liderliği Devam Eder mi?
Bitcoin sadece bilinen ilk kriptopara değil aynı zamanda Blockchain teknolojisinin en önemli gelişmelerinden biridir. Özellikle 2020 yılında Bitcoine yapılan kurumsal yatırımlar nedeniyle hem hacim artışı hem de fiyat hareketlenmeleri ile kriptopara piyasasında lider konumunda. Her ne özellikle ABD’de en son açıklanan enflasyon verisindeki artışa parallel olarak son günlerde dalgalı bir seyir izlemiş olsa da piyasa değerinde lider konumunu sürdürmeye devam ediyor. Anket katılımcılarına yakın zamanda başka bir kriptoparanın Bitcoin’in liderliğini sarsıp sarsmayacağına yönelik görüşleri sorulmuştur. Elde edilen sonuçlara göre anket katılımcılarının sadece yüzde 15’i Bitcoin’in liderliğinin devam edeceği görüşündedir. Farklı zaman diliminde olsa da yüzde 85’lik bir kesim Bitcoin’in liderliğini başka bir kripto paraya bırakacağı görüşündeler. Detaylar şu şekilde:
Ankete katılanların yüzde 19’u önümüzdeki 1-3 yıl aralığında başka bir kriptoparanın liderliğe oturacağını düşünürken bu oran yatırımcıların yüzde 10’u için önümüzdeki 3-5 yıl içerisinde gerçekleşecektir. Yüzde 10’luk bir kesim de önümüzdeki 5 yıl ve sonrası içerisinde gerçekleşeceğini düşündüklerini belirtmiştir. Katılımcıların yüzde 46’sı ise Bitcoin’in liderliğinin biteceğini ancak zamanından emin olamadıklarını belirtmiştir.
Kriptopara Piyasalarında Çöküş Beklentileri…
Kriptopara piyasalarında yaşanan dalgalanma ve kripto borsalarda yaşanan yolsuzluklar çok merak edilen bu piyasalara karşı yatırımcıların daha temkinli davranmasına neden olmaktadır. Ankete katılan yatırımcılara bu piyasalarda bir çöküş beklentisi yaşanıp yaşanmayacağına ilişkin görüşleri sorulmuştur. Buna göre yatırımcıların yüzde 79’U farklı zaman dilimlerinde de olsa kripto piyasalarda bir çöküş beklentisi içerisindedir. Ankete katılanlar kripto piyasaları fazla spekülatif bulmaktadır. Detaylar aşağıda verilmiştir.
Kriptoparalar Finansal Piyasalar için Önemli Bir İnovasyon Mudur?
Dijitalden uzaklaşamadığımız Dünya sisteminde kriptoparalara duyulan merak giderek artarken yatırımcılara kriptoparaların bir inovasyon olup olmadığı konusundaki görüşleri soruldu. Buna göre katılımcıların yüzde 69’u kriptoparaları finansal sistemde önemli bir inovasyon olarak gördüklerini ifade etmişlerdir.
Kriptopara dünyası, sizce sanal bir balon mudur?
Yatırımcılara kriptopara dünyasının sanal bir balon olup olmadığı hakkındaki görüşleri sorulmuştur. Yatırımcıların yüzde 55’i kriptopara dünyasını sanal bir balon olarak belirtirken yüzde 46’sı sanal balon olduğu yönündeki görüşe katılmadığını ifade etmiştir. Görüldüğü üzere kriptopara dünyasının sanal bir balon olup olmadığına dair fikirler net değildir.
Kriptoparalar uzun vadeli bir yatırım aracı mıdır? Yatırımcıların kafası karışık!
Ankete katılan yatırımcılara kriptoparaları uzun vadeli bir yatırım aracı olarak konumlandırmaları konusundaki görüşleri sorulmuştur. Verilen cevaplara göre katılımcıların yüzde 52’si uzun vadeli bir yatırım aracı olarak görmediklerini ifade ederken yüzde 32’si kriptoparaları uzun vadeli pozisyon alınacak bir enstrüman olarak algıladıklarını belirtmiştir. Örneklemin yüzde 16’sı ise bilgi düzeylerinin kriptoparaları anlamak için yeterli olmadığını vurgulamıştır. İstatistikler de ortaya koymaktadır ki yatırımcıların kafası kriptoparanın finansal sistemdeki konumuna ilişkin olarak karışıktır.
Kriptopara yatırımcıları için hukuki düzenleme gerekliliği…
Kriptoparalara ilişkin gelişmeler Devlet otoritelerinin hukuki düzenleme yapma zorunluluğunu ortaya koymaktadır. Özellikle son dönemde oldukça popüler bir yatırım aracı olarak merak uyandıran kriptopara yatırımcılarını olası yolsuzluk ve kayıplardan korumak için hukuki düzenleme gerektiğine dair düşünceleri sorgulanmıştır. Elde edilen cevaplara göre anket katılımcılarının yüzde 90’ı kriptopara yatırımcılarını olası yolsuzluk ve kayıplardan korumak için hukuki düzenleme gerektiğini belirtmiştir.
Borsalarda çıkan yolsuzluk haberleri kriptopara piyasalarına olan algıyı ve talebi düşürür mü?
Bu soru özellikle yatırımcıların olumsuz haberlere karşı vereceği işlem tepkisini ölçmektedir. Ankete katılanlara bu konudaki görüşleri sorulmuştur. Ankete katılanların yüzde 49’u yolsuzluk haberlerinin kriptopara piyasasasına olan merakı kesinlikle etkileyeceğini düşünürken yüzde 45’i olumsuz haberlerin piyasa tarafından bir süre negatif fiyatlansa da normale döneceğini ve talebin devam edeceğini düşünmektedir. Diğer yandan ankete katılanların yüzde 4’ü haberlerin kriptoparalara olan merakı etkilemeyeceği yönünde görüş bildirmiştir. Rakamlar beraber incelendiğinde, ankete katılanların yüzde 49’un olumsuz haberleri kısa bir süre sonra unutacağı ve piyasaya olan talebin devam edeceğini ifade ettikleri gözlenmektedir.
Kriptoparaların gelecek 10 yıl içerisinde en çok talep edilen yatırım araçları olacağına inanıyorum.
Ankete katılanlara kriptoparaların gelecek 10 yıl içerisinde en çok talep edilen yatırım araçları olup olmayacağına dair görüşleri sorulmuştur. Buna göre yatırımcıların toplam yüzde 32’si bu görüşe katıldığını belirtmektedir. Ankete katılanların yüzde 34’ü Bitcoin’e olan talebinin devam etmeyeceği görüşündedir. Yüzde 36’lık kesim Bitcoin’e olan talebin devamı konusunda tahminde bulunmanın zor olduğu görüşündedir.