✔ Elektrikteki zam, yalnızca bu yılın değil, kim bilir kaç yılın en büyük zammı... Ama hazır olun, perşembe günü açıklanacak TÜFE'nin yeni ağırlıklarında elektriğin payının düştüğünü göreceğiz.
Bu yılın ocak ayına ilişkin ilk enflasyon oranı perşembe günü belli olacak. Perşembe günü enflasyon oranı kadar önemli bir başka veri daha açıklanacak.
Yeni ağırlıklar... Yani TÜFE'yi oluşturan mal ve hizmetlerin toplam içindeki ağırlıkları.
Hangi harcama grubunun ve hangi maddenin bu yıl TÜFE'de hangi düzeyde bir ağırlığı olacağı konusunda tabii ki sayısal düzeyde bilgimiz yok ama TÜFE'nin yarısını oluşturan başlıca kalemlerin ağırlığının ne yönde değişeceğini biliyoruz. Değişimin yönünü tüm kalemler için hesaplamak da mümkün olmakla birlikte TÜFE'nin geçen yılki ağırlıklara göre yüzde 50.4'ünü oluşturan 31 kaleme bakmak yeterli.
Bu ay en çok konuşulan zammın ne olduğu sorulsa hiç kuşku yok elektrik zammı yanıtı verilir. Hatta bırakın ocak ayını, belki yılın tümünde bile en çok bu zammı konuşacağız.
En az elektrik tüketen bile yüzde 52 zamlı ödeme yapacak. İlk 150 kilowatsaat tüketim yüzde 52, bu miktarın üstündeki tüketim ise yüzde 127 zamlı olacak. Hatta olmaya başladı bile. İlk 150 kilowatsaate vergiler dahil kwh başına 1.37 lira, daha fazla tüketime ise 2.06 lira fiyat uygulanacak.
Mevcut fiyatlara göre Türkiye'deki toplam tüketimin yüzde 70 kadarı 1.37 liradan, yüzde 30 kadarı da 2.06 liradan fatura ediliyor. Buna göre aralıktan ocak ayına geçişte zam oranı yüzde 70-75 arasında hesaplanıyor.
Elektrik zammı için geçenlerde "suya atılan taş değil, kaya" benzetmesi yapmıştık. Konutlardaki tüketimde vatandaşa büyük bir yük geldi gelmeye de, bu zam her alanda girdi olarak fiyatları da tırmandırdı.
Sosyal medyada elektrik faturasını paylaşan paylaşana... Üstelik ocak ayında gelen faturalar zammı tam yansıtmıyor. Bu faturadaki kullanımın bir kısmı zamsız fiyat uygulanan aralık ayına ait çünkü.
Yazımızın başlığına ve giriş bölümüne dönelim yeniden... Ocak ayı, enflasyon açısından niye çok önemli. Çünkü ağırlıklar belirlenir ve zam oranının genel endekse ne ölçüde yansıyacağında bu ağırlıkların çok önemi vardır.
Örneğin TÜFE'de yüzde 5 ağırlığı olan bir kaleme yüzde 10 zam gelse bu kalemden TÜFE'ye yansıma 0.5 puandır. Ama ağırlığı yüzde 0.1 olan bir ürüne yüzde 200 zam gelse, yansıma ancak 0.2 puandır.
Yani ağırlık çok önemli bir belirleyicidir.
✔ Elektriğin geçen yılki TÜFE'de yüzde 2.71 olan ağırlığının ocak ayı için yüzde 2.3-2.4 düzeyine ineceği hesaplanıyor. Oysa aylık geliri 5 bin lira olan ve ayda en iyi ihtimalle 400 liralık elektrik faturası ödeyen bir aile için elektriğin payı yüzde 8.
Ağırlığın düzeyi öylesine önemli ki, zam oranı bile bir anda ikinci planda kalabiliyor ya da önemini yitirebiliyor.
Peki vatandaşın adeta inim inlemesine, esnafın işyerlerini kapatmak durumuna gelmesine yol açan elektrik zammı ocak ayı fiyat endeksine nasıl yansıyacak dersiniz...
Hemen söyleyelim; elektrik faturasının TÜFE'deki ağırlığı düşecek. Evet düşecek!
Vatandaş evinde, işyerinde elektriğe her zamankinden çok daha fazla para ödeyecek; toplam giderde elektrik çok daha fazla yer tutacak ama TÜFE'de ocak ayında elektriğin payı düşecek.
TÜFE'de ağırlıkların her yıl yenilenmesi normal bir uygulama. İşte bu yenileme sırasında izlenen yöntem böyle bir sonuç veriyor.
Vatandaşın en çok ne için harcama yaptığı hanehalkı bütçe anketiyle belirleniyor. Ayrıca nihai tüketim harcamalarındaki değişim izleniyor. Ağırlıkları belirlemede en önemli ölçülerden biri olarak da son aşamada her bir kalemin bir önceki yıldaki fiyat değişimine bakılıyor.
Gelelim zam rekoru kırılan elektrikteki duruma... Geçen yıl TÜFE artışı yüzde 36 olurken elektrikteki zam oranı yüzde 22'de kaldı. Dolayısıyla 2021 itibarıyla elektriğe yapılan harcamanın toplamdaki payı azaldı.
İşte izlenen yöntem gereği geçen yılki pay bu yıla girişte esas alınıyor. Elektriğin geçen yılki TÜFE'de başlangıç ağırlığı yüzde 2.71 düzeyindeydi. Ancak geçen yıl elektriğe genele oranla daha düşük zam geldiği için bu ağırlık bu yıl ocakta muhtemelen yüzde 2.3-2.4 aralığında olacak.
Üç kişiden oluşan bir ailenin elektrik faturası en iyi ihtimalle 400 lira civarında gelecek. Bu ailenin 5 bin lira dolayında geliri olduğu varsayılsa elektriğin payı yüzde 8 demektir.
Bu oran, daha düşük gelirli ailelerde daha da yukarıda oluşacak ama elektrik TÜFE'de ocak ayı için yüzde 2.5'in altında kalacağı kesin olan bir ağırlıkla temsil edilecek.
Bu durumun sonucu da belli. Vatandaşın cebinden çıkacak tutar, TÜFE'ye tam yansımamış olacak.
Belki istisnaları görülecek ama genel olarak geçen yılki artışı yüzde 36'dan az olan kalemlerin ağırlığı bu yıl ocak ayında düşecek; yüzde 36'dan fazla zam görenlerin ağırlığı ise artacak. Bu kapsamda elektriğin yanı sıra yılbaşında yüzde 25 zam gelen doğalgazın ağırlığında da gerileme olacak. Aynı şekilde kira ve sigaranın ağırlığında da...
Buna karşılık otomobil ve akaryakıt gibi kalemlerde ağırlıklar artacak.
Tekrarda yarar var; ağırlıkların düzeyi kimi zaman fiyat değişiminden daha önemli hale gelir.
Elektriğin toplam TÜFE içindeki ağırlığı ocakta aralık ayına göre gerileyecek ama şubatta durum tersine dönecek.
Bu durum ağırlıkların yıl boyunca sabit tutulmamasından kaynaklanıyor. Elektrik fiyatları ocak ayında kademeli zamma göre yüzde 75 dolayında artacak. TÜFE'deki toplam artış tabii ki yüzde 75 olmayacağı için bu kez elektriğin genel harcama içindeki payı büyüyecek ve bu ağırlık değişikliği şubat ayı endeksi hesaplanırken dikkate alınacak. Belki şubat endeksinde elektriğin ağırlığı yüzde 3'e çıkacak.
Ancak bu ağırlık artışı bir ayla sınırlı kalacak. Elektrik fiyatları bir kez daha artırılmadığı takdirde şubattan sonra diğer kalemlere zam geldikçe elektriğin ağırlığı yavaş yavaş düşmeye başlayacak.
Ocakta yüzde 2.3-2.4 düzeyinde bir ağırlığı olacağı tahmin edilen elektrikte şubattaki ve sonraki aylardaki ağırlığın düzeyini diğer kalemlerin fiyatındaki değişim belirleyecek.
Elektrikteki zam çok ağır, vatandaş bu zam karşısında ne yapacağını bilemez hale gelmiş... Ama vatandaşa bir anlamda şu söyleniyor:
"Bak ocak ayındaki toplam harcamanda elektriğin payı düştü, enflasyon ona göre hesaplanacak."
Oysa tam tersi olmuş; elektriğin ve doğalgazın toplam harcamadaki payı düşmek şöyle dursun tırmanıp gitmiş.
Peki gerçek böyleyken TÜFE'de bu kalemlerin payı niye düşürülüyor. Tamam nedenlerini yazdık; hangi yöntemin izlendiğini belirttik ama bir de hayatın gerçeği var. Kağıt üstünde izlenen yöntem doğru olmaya doğru ama hayatın gerçeği tam tersini söylüyor.
Bu aşamada karşımıza Eurostat çıkıyor. Avrupa İstatistik Ofisi'nin çizdiği çerçeve bunu gerektiriyor.
Ancak, Eurostat'ın çerçevesi Almanya'ya, Fransa'ya uyar da, Türkiye'ye uymuyor. Oralarda herhangi bir mal ya da hizmete bir ayda yüzde 100'ü aşan oranda zam geldiği görülmüş mü ki! Bir önceki yılın ağırlıklarını kullanmak pekala mümkün. Ama bizde öyle bir zam gelmiş ki, ağırlık tırmanıp gitmiş.
Sonuçta biz Eurostat'a uyuyoruz ama Eurostat'ın ilkeleri bize uymuyor!
Bu değişim yıl içinde de devam ediyor. Yeni fiyat ve ağırlıkların ocak ayında geçerli olduğunu düşünelim. Ocakta yaşanacak fiyat artış ya da azalışlarına göre de şubat ayındaki ağırlıklar da değişim olabiliyor.