Enflasyon muhasebesinde sık sorulan sorular & cevaplar

Serdar Karakuş

SMMM | Audit | Tax | Consultant

Enflasyon Muhasebesi Grubu Kurucusu

Ertelendi, iptal olacak gibi söylentilerle geçen iki yılın ardından 20 yıl sonra yeniden Enflasyon Muhasebesi mali gündemin ilk sırasına oturdu. Enflasyon Muhasebesi uygulamasına ilişkin usul ve esaslar 30/12/2023 tarihli 555 No.lu VUK Genel Tebliğ ve 20/2/2024 tarihli örnekler ve açıklamaların yer aldığı 165 No.lu VUK sirkülerle geçici vergi dönemleri dahil 2023-2024-2025 yıllarında uygulanmak üzere süreç resmen başlamış oldu.

Biz bu konuda ekip olarak düzeltmenin 2023 yılında uygulanacağını ve dahi uygulanması gerektiğini belirttik. Bu kapsamda Temmuz 2023’ten bu zamana kadar mesaimizin önemli bir kısmını Enflasyon Düzeltmesi’ne harcadık. 8 aylık süreçte 23+ fazla eğitim ile 5.000+ fazla meslektaş ve firma çalışanlarına eğitimler verdik.

Bu makalemde konu başlıkları altında “Enflasyon Muhasebesinde Sık Sorulan Sorular ve Cevapları”na yer vereceğiz. Karşılaşılan soru ve sorunlar firmaların bilanço yapılarına göre oldukça değişmektedir. Çalışmamızda; Amortismanlar, Verilen&Alınan Avanslar, Şahıs Bilanço, İşletme SM’ler, Öz Kaynaklar ve Diğer Parasal Olmayan Kalemlere ilişkin kapsamlı Soru ve cevapları bulabilirsiniz.

Not: Çalışmada Enflasyon Düzeltmesi “ED” olarak kısaltılmıştır. 

1- Birikmiş amortismanlar nasıl değerlenecektir?

Birikmiş amortismanlar, ait oldukları kıymetin bilanço tarihindeki değerinde düzeltme sonrasında ortaya çıkan artış oranı dikkate alınarak düzeltilecektir. Örneğin; düzeltmeye esas değeri 1.000.000 TL ve birikmiş amortismanı 600.000 TL olan bir iktisadi kıymetin 2,45 düzeltme katsayısı ile düzeltilmesi sonucu değeri (1.000.000 x 2,45=) 2.450.000 TL, bu durumda iktisadi kıymetin değerinde ortaya çıkan artış oranı da, (2.450.000- 1.000.000) / 1.000.000=) %145 olacaktır. Amortisman tutarı bu oran dikkate alınarak düzeltilecek ve düzeltilmiş tutar (600.000 + 600.000 x %145=) 1.470.000 TL olarak hesaplanacaktır.

2- Daha önceki yıllarda ayrılmamış amortisman tutarları ne olacaktır?

Daha önceki yıllarda ayrılmamış amortisman tutarları ayrılmış gibi kabul edilmeyecek ve enflasyon düzeltmesinde dikkate alınmayacaktır. Bu tutarların enflasyon düzeltmesi sonrasında da gider olarak dikkate alınması mümkün değildir.

3- Geçmiş yıllarda süresinde ayrılmayan amortismanların ayrılmış gibi kabul edilmesine gerek var mı?

Hayır, geçmiş yıllarda süresinde ayrılmayan amortismanları ayırıp KKEG olarak kaydetme zorunluluğu bulunmamakta olup, bu durumun olumlu/olumsuz etkisi yoktur.

213 sayılı Kanun’un 320’nci maddesi gereği amortismana tabi iktisadi kıymetlerin üzerinden, daha önceki yıllarda ayrılmamış amortisman tutarları ayrılmış gibi kabul edilmeyecek ve enflasyon düzeltmesinde dikkate alınmayacaktır. Bu tutarların enflasyon düzeltmesi sonrasında da gider olarak dikkate alınamayacaktır.

Ancak söz konusu ATİK’in düzeltilmesi sonucu yeni değerle satılması durumu avantajlı olabilecektir. Çünkü zamanında VUK 320 madde gereği ihiyari olarak ayrılmayan ATİK’ten dolayı gider yazılmadığından söz konusu kıymetin satışı esnasında düzeltilmiş değer üzerinden satışı yapılabilecektir. 

1- ATİK ömrü bitmiş kıymetlerin düzeltilme zorunluluğu var mı?

Hayır, Amortismana tabi olup faydalı ömür süresini tamamlayan ve amortisman yoluyla değeri tamamen yok edilmiş iktisadi kıymetlerin ve birikmiş amortismanlarının enflasyon düzeltmesine tabi tutulması ihtiyaridir. (iz bedeliyle takip edilenler dahil)

2- İşletme Defteri ile Serbest Meslek Defterleri hangi kıymetleri için enflasyon düzeltmesi yapabilirler?

İşletme Defteri ile Serbest Meslek Defteri mükellefleri 2023 yılında kayıtlarında yer alan ATİK’leri Defter Beyan Sistemi (DBS) üzerinden enflasyon düzeltmesine tabi tutabileceklerdir. Ancak bu söz konusu İşletme Defteri ile Serbest Meslek Defteri mükellefleri için ihtiyaridir. Düzeltme sadece 2023 yılında yapılabilir.

3- 2023 Yılında Bilançodan İşletmeye Geçenler İle İşletmeden Bilançoya Geçen Mükellefler Hangi Yıla İlişkin Enflasyon Düzeltmesi Yapabilirler?

2023 yılında Bilançodan İşletmeye geçenlerin 2023 Bilançolarında yer alan parasal olmayan kıymetlere Enflasyon Düzeltmesi Yapmaları Zorunludur. Ancak 2023 yılında işletmeden bilançoya geçenlerin ise Enflasyon Düzeltmesi Yapmaları zorunlu olmayıp sadece ATİK’lere ihtiyari olarak Enflasyon Düzeltmesi yapabileceklerdir.

4- 31.12.2023 tarihinden önce kapanan Şahıs Bilançoların Enflasyon Düzeltmesi Yapmasına Gerek Var mı?

Hayır yok, kapanan işletmenin tasfiyedeki gibi kapanış bilançosunda herhangi bir aktif/pasif bulunmaması beklenir, ayrıca 2024 yılına devredecek bir açılış bilançosu olmayacağından 31.12.2023 tarihinden önce kapanan Şahıs Bilançoların ED yapmasına gerek bulunmamaktadır.

5- 2023 Hesap Döneminden Sonra İşi Bırakma, Tasfiye, Devir, Birleşme, Nev'i Değiştirme Hallerinde 2023 Hesap Dönemi Sonuna Ait Bilançonun Düzeltilmesi Nasıl Olacaktır?

2023 hesap dönemi sonundan önce tasfiye kararı alınarak bu tarihten önce tasfiyenin sonuçlandırıldığı durumlarda, 2023 hesap dönemi sonuna ait bilançonun düzeltilmesi söz konusu olmayacaktır. Ancak, tasfiyenin 2023 hesap döneminden sonra sonuçlanması halinde, 2023 hesap dönemi sonuna ait bilanço düzeltilecektir. 2023 hesap dönemi sonundan sonra gerçekleşen devir, nev’i değişikliği, tam bölünme ve birleşme hallerinde, devir, bölünme veya birleşmenin bünyesinde gerçekleştiği kurum, ortadan kalkan şirket veya şahıs işletmesinin 2023 hesap dönemi sonuna ait bilançosunu enflasyon düzeltmesine tabi tutacaktır.

6- Avans Hesapları (159-259-340-440) Enflasyon Düzeltmesine Tabi midir?

EVET, Ancak, parasal olmayan kıymetler için mahsuben verilen ve alınan avanslar parasal olmayan nitelikte iseler ödeme/tahsil tarihinden mahsup tarihine kadar düzeltilmesi gerekmektedir. Ancak verilen veya alınan avanslar parasal kıymet içeriyor ise (borç alma verme vb.) ED yapılmayacaktır. 

7- Ters Bakiye Veren 120-320 Hesapları Avans Hesapları Gibi Düzeltmeye Tabi Midir?

Kısmen EVET, zira bir önceki maddede belirtilen koşullar ters bakiye veren yani fazla ödeme yapılan/alınan 120-320 hesapları için parasal olmayan kıymetler için mahsuben verilen ve alınan avanslar parasal olmayan nitelikte iseler ödeme/tahsil tarihinden mahsup tarihine kadar düzeltilmesi gerekmektedir.

8- Alınan avanslar (340) nasıl düzeltilir?

340 Alınan Avanslar hesabı şayet parasal olmayan kıymet mahiyetinde ise alınan avansların enflasyon düzeltmesine tabi tutulması sonucu oluşan farkların avans kapatıldığında gelir hesaplarına intikal ettirilmesi gerekmektedir. Bu şekilde gelir hesaplarına aktarılan farklar 2023 hesap döneminden kaynaklanıyorsa vergiye tabi tutulmayacak, beyannamede diğer indirimler kısmında gösterilecektir. 

Yukarıda 649 hesaba alınan 2023 yılı 340 ED farkı 2024 yılında 649 hesaba atılacak ancak bu tutar geçici vergi ve kurumlar vergisi dönemlerinde Zarar dahi olsa indirilecek indirimler bölümünde diğer indirimler sütununda beyan edilerek matrahtan düşülecektir. 

9- Verilen avanslar (159) nasıl düzeltilir?

159 Verilen avanslar malın teslim edilmesi veya hizmetin görülmesi halinde aynı hesabın alacağına yazılarak kapatılır. Avansa ilişkin taahhüdün yerinde getirilmesi ile parasal olmayan verilen avanslar kapatılırken bu avansa ait düzeltme farkı da avansın mahsup edileceği ilgili hesaba aktarılarak kapatılır.

Yukarıda yer verilen 159 hesabın düzeltilmesi sonucu ilgili avansı stoklar hesabına aktarılması esnasında maliyete dahil edilecektir. 

10- 126-226-326-426 verilen ve alınan depozito hesapları ED tabi midir?

Kısmen HAYIR, 126-326 gibi depozito ve teminatlar hesabı genel olarak parasal kıymet içermektedir. Bu nedenle ED yapılmasına gerek bulunmamaktadır. Ancak bir Mal veya teslim üzere verilen depozitolar Parasal Olmayan Kıymet olarak değerlendirilerek ED yapılabilir.

11- 2021-2022 yıllarında VUK geçici 31, geçici 32 ve Mük. 298/Ç Kapsamında yeniden değerleme yapılan sabit kıymetler için ROFM ayrılmasına gerek var mı?

Hayır, söz konusu yeniden değerleme yapılan ATİK’lerin Enflasyon düzeltmesinde, maliyetlerine finansman giderleri dahil ettirilmiş olsa bile Reel Olmayan Finansman Maliyeti(ROFM) ayrıştırması yapılmasına gerek bulunmamaktadır.

12- Leasing ile alınan ve 260 haklar Hes. takip edilen kıymetlere ilişkin ROFM ayrıştırması yapılmasına gerek var mı?

Maddi Olmayan Duran Varlıkla reel olmayan finansman maliyeti uygulaması kapsamı dışındadır. Bu nedenle ”Haklar” hesabında takip edilen finansal kiralama işlemleri için ROFM ayrıştırması yapılmayacak ve haklar hesabına alınan tutarının tamamı düzeltmeye tabi tutulacaktır.

13- İçeriğinin geçmişinde yapılmakta olan yatırım bulunan kıymetler nasıl düzeltilecektir?

2023 hesap dönemi sonu itibarıyla bilançoda yer almayan, ilgili aktif hesabına bilanço tarihinden önce aktarılmış bulunan ve yapılmakta olan yatırımlar hesabından gelmiş olan değerlerin düzeltmeye esas tarihi olarak, söz konusu değerlerin aktifleştirme tarihlerinin değil, yapılmakta olan yatırımlar hesabının kullanıldığı tarihlerin alınması gerekmektedir. Buna göre söz konusu değerlerin düzeltilmesi iki aşamada gerçekleştirilecektir. Öncelikle her bir aya iliş-kin yatırım harcaması, harcamanın gerçekleştiği ay sonu itibarıyla aktifleştirme tarihine kadar, sonra da aktifleştirilen bedel kül halinde aktifleştirme tarihinden 2023 hesap dönemi sonuna kadar düzeltilecektir.

14- Enflasyon düzeltmesinde tarihlere ulaşamıyorum hangi tarihi baz alabilirim?

Enflasyon düzeltmesinde tarihlere ulaşılamıyor ise kayıtlara giriş tarihi yıl olarak belli olan ancak ay olarak belli edilemeyen parasal olmayan iktisadi kıymetler için ilgili kıymetin işletme bünyesine girdiği yılın ilk ayının, kayıtlara giriş tarihi yıl olarak belli edilemeyen iktisadi kıymetler için ise işletmenin kurulduğu yılın ilk ayının (işletmenin 2005 yılından önceki bir tarihte kurulmuş olması halinde 2005 yılının Ocak ayı) düzeltmeye esas tarih olarak dikkate alınması gerekmektedir.

15- Enflasyon düzeltmesi sonucu oluşan 580 Enflasyon Düzeltmesi zararları ile 502 Enflasyon Düzeltmesi olumlu farkları mahsuplaştırılabilir mi?

Evet, öz sermaye kalemlerine ait enflasyon farkları düzeltme sonucu oluşan geçmiş yıl zararlarına mahsup edilebilir veya kurumlar vergisi mükelleflerince sermayeye ilave edilebilir; bu işlemler kar dağıtımı sayılmaz.

Bu işlemi 31.12.2023 tarihine yapabileceğiniz gibi 01.01.2024 tarihinde de yapabilirsiniz.

16- Enflasyon düzeltmesi sonucu oluşan 503 Hesabı, enflasyon düzeltmesi farkları ile mahsuplaştırılabilir mi?

Evet, öz sermaye kalemlerine ait enflasyon farkları düzeltme sonucu oluşan geçmiş yıl zararlarına mahsup edilebilir veya kurumlar vergisi mükelleflerince sermayeye ilave edilebilir; bu işlemler kar dağıtımı sayılmaz.

Aynı şekilde Sermaye Düzeltmesi Olumsuz Fark Hesabı’nın, Geçmiş Yıl Kârları Enflasyon Fark Hesabı ile mahsup edilebilir.

17- Özel hesap dönemine tabi mükellefler hangi döneme ilişkin enflasyon düzeltmesi yapabilir?

Özel hesap dönemine tabi mükellefler, 2022 ve 2023 yılında biten hesap dönemlerine ilişkin bilançolarını enflasyon düzeltmesine tabi tutmayacaklar, 2024 yılında biten hesap dönemine ilişkin bilançolarını ise geçici 33. madde kapsamında enflasyon düzeltmesine tabi tutacaklardır.

18- Enflasyon düzeltmesi öncesi kâr eden firma Enflasyon Düzeltmesi sonucu zarara dönerse ED öncesi kâr’ı nasıl dağıtabilir?

VUK 555 Tebliği’nin 54. maddesini referans alarak; 31.12.2023 tarihli bilançoda dağıtıma konu edilebilir geçmiş yıllar karı/dönem karı varsa, düzeltme sonucu 698 no.lu torba hesabın bakiyesi zarar sonucunu verse bile kar dağıtımı yapılabilmesi mümkündür.

Düzeltme sonucu oluşan geçmiş yıllar zararının bilançoda bulunduğu ve bu mahsubun yapılmadığı müddetçe, bu zarar tutarının kar dağıtımında dikkate alınması gerekir. Çünkü 1.1.2024 tarihinden itibaren yapılacak tüm öz sermaye hesaplarında dikkate alınacak bir zararın, ortaya çıktığı 31.12.2023 tarihli bilançolarda dikkate alınmamasını gerektiren özel bir durum söz konusu değildir. Bu çerçevede 502-580 gibi Özsermaye kalemleri ile Enflasyon Düzeltmesi sonucu oluşan ED zararlarının birbiri arasında mahsubu mümkündür. Bununla birlikte tekrardan oluşan Kâr'a dönülmesi ve bu kâr'ın (reel kar) dağıtılması konusunda GİB'den ilave açıklama Sirküler beklendiğini de belirtmekte fayda var.

19- Af kanunları sonucu 131 ve 100 Hesapları gibi hesapların kapaması sonucu oluşan 296 Hesap için ED yapılacak mıdır?

Hayır, 296 Hesap Parasal Kıymet içerdiğinden ED yapılmayacaktır.

20- Şahıs bilançolarında yer alan sermaye hesabı nasıl düzeltilecektir?

Şahıs işletmelerinde sermaye tescile tabi olmadığından, sermaye hesabında yer alan tutarın defter kayıt tarihinin, sonraki yıllarda ise dönem sonunda meydana gelen artış ve azalışlarda hesap dönemi sonunun, dikkate alınarak ED yapılabilecektir.

21- Finansman gider kısıtlaması Enflasyon Muhasebesi öncesi bilançoya göre mi, yoksa Enflasyon Muhasebesi sonrası bilançoya göre mi hesaplanacaktır?

2023 FGK Finansman Gider Kısıtlaması hesaplamasında ED öncesi bilançoya göre hesaplanması gerekmektedir. Zira 2023 yılı ED’nin Kara Zarara etkisi bulunmamaktadır. Ancak 2024 yılı geçici vergi dönemlerinde FGK, ED sonucu bilançoya göre hesaplanabilecektir.

22- Stoklar için toplulaştırılmış yöntemlerin seçilmesi durumunda kaç yıl bu yöntemle gidilmesi gerekir?

2023 hesap dönemi sonuna ait bilançolarını düzeltirken toplulaştırılmış yöntemleri kullanmış olsun ya da olmasınlar, 2024 hesap dönemi geçici vergi dönemleri ve hesap dönemi sonu itibarıyla düzenlenecek olan bilançolarında yer alan stoklarını, toplulaştırmış yöntemlere göre düzeltmek istedikleri takdirde, toplulaştırılmış yöntemlerden arzu ettiklerini seçebilecekler, ancak seçtikleri yöntemden, bu seçimi yaptıkları geçici vergi döneminden sonraki geçici vergi dönemleri ile içinde bulunulan hesap dönemi dâhil üçüncü hesap döneminin sonuna kadar (bu dönem dâhil) dönemeyeceklerdir.

Buna göre 2023 yılından sonra seçilen toplulaştırılmış yöntemden 3 hesap dönemi boyunca vazgeçemeyeceklerdir. Örneğin 2024 yılında Basit Ortalama seçen mükellef 2024-2025-2026 dönemlerinde bu yöntemi kullanması gerekir.

23- Stoklar için toplulaştırılmış yöntemlerin birden fazla yöntem seçilebilir mi?

EVET.! Stoklar bahsedilen gerçek yöntem (düzeltme katsayısı kullanılarak yapılan düzeltme yöntemini) veya toplulaştırılmış yöntemler kullanılarak düzeltilebilecektir. Mükellefler belirtilen bu yöntemlerden herhangi birini seçebilecekler ancak seçilen yöntemden, bu seçimin yapıldığı hesap dönemi dahil üçüncü hesap döneminin sonuna kadar dönemeyeceklerdir. (Örn. Otomotiv ile yedek parçası vb.)

24- Pasif kalemlere ait enflasyon fark hesabında yer alan değerlerin işletmeden çekilmesi durumu nedir? Çekilirse vergi var mı?

EVET, Parasal olmayan pasif kalemler arasında yer alan “avans ve depozitolar, hak edişler, kar yedekleri ve özel fonlar (sabit kıymet yenileme fonu gibi)” hariç olmak üzere; pasif kalemlere ait enflasyon fark hesapları, herhangi bir suretle başka bir hesaba nakledildiği veya işletmeden çekildiği taktirde, bu işlemlerin yapıldığı dönemin kazancı ile ilişkilendirilmeksizin, bu dönemde vergiye tabi tutulur.

25- Enflasyon düzeltilmesine tabi tutulmuş bilançoda yer alan parasal olmayan kalemlerin daha sonra elden çıkarılması durumunda vergi var mı?

Hayır YOK! 213 sayılı Kanun’un mükerrer 298’inci maddesinin (A) fıkrasının (1) numaralı bendi hükmü uyarınca, enflasyon düzeltmesine tâbi tutulan parasal olmayan kıymetlerin elden çıkarılması halinde, bunlara ilişkin enflasyon düzeltme farkları maliyet olarak dikkate alınacaktır. Bir başka ifadeyle satış tutarı yeni tutar üzerinden yapılacaktır

26- Enflasyon muhasebesinin uygulanmamamasın durumunda cezai yaptırım var mıdır?

EVET, 40 bin TL + 213 sayılı Kanun’un enflasyon düzeltmesine ilişkin hükümleri esas itibarıyla değerleme hükümleridir. Bu nedenle, enflasyon düzeltmesi yapmak zorunda olan mükelleflerin düzeltme işlemini yapmamaları, değerleme işleminin usulüne göre yapılmaması hükmünde olup cezai müeyyide de aynı yönde uygulanır.

27- Enflasyon düzeltmesiyle 698 hesaba aktarılan geçmiş yıl zararlarımızı Kurum/Geçici beyannamesinde düşebilecek miyiz?

EVET, gelecek yıllara devreden geçmiş yıl zararları gelir/Kurumlar beyannamesinde usulüne göre taşınması suretiyle 5 yıl boyunca beyannameden düşülmeye devam edilebilecektir. Bu durum ED nedeniyle 580 hesabının 698 hesabı ile kapatılmasından etkilenmemektedir.