Dr. İsmail PAMUK
Yeminli Mali Müşavir
2023 hesap dönemine ilişkin kurumlar vergisi beyan dönemi, yapılan uzatmayla birlikte 6 Mayıs 2024 tarihinde sona erdi. Sanırım pek çok meslek mensubu, bu tarihi kolay kolay unutamayacak. Zira zaten var olan yük, enflasyon düzeltmesiyle birlikte iyice artarak, tabiri caizse üzerimizden silindir gibi geçti.
Vergi mevzuatımızın basit, anlaşılır, belirli, istikrarlı ve öngörülebilir olması gerekir. Anayasamızdaki hukuk devleti ilkesi ile verginin kanuniliği ilkesi bunları icap ettirir. Ancak, son yıllarda daha da belirgin olmak üzere, biz bu ilkelerden giderek uzaklaşıyoruz. İndirimli kurumlar vergisinden kısmi katma değer vergisi (KDV) tevkifatına tabi işlemlere, finansman gider kısıtlamasından indirimli orana tabi işlemlerden doğan KDV iadesine kadar içinden çıkılması çok zor konularımız mevcutken, bir de bunlara enflasyon düzeltmesi eklendi. İstemediğimiz biri geldiğinde, “bir sen eksiktin” deriz ya, enflasyon düzeltmesi de biraz öyle oldu. Esasen itirazımız bu düzenlemelerin varlığından öte; aşırı detaylı ve belirsizliklerle dolu olmasına. Bu tenkitlerin çözüm önerisi ise öncelikle basit ve anlaşılır, sonrasında da belirli, istikrarlı ve öngörülebilir olmak. Söylediğimin tesiri var mı bilmiyorum ama sussam gönül razı değildi. Biz kısık sesleriz, bir gün az bile olsa duyulmayı umut eden.
Enflasyon düzeltmesi, paranın satın alma gücündeki değişmeler nedeniyle gerçek durumu ifade edemeyen mali tabloların, gerçek durumu ifade eder hale gelmelerini sağlamak üzere düzeltme işlemine tabi tutulması şeklinde tanımlanmaktadır. Enflasyon düzeltmesinin amacı ise; mali tabloların yüksek enflasyonun etkisinden arındırılması ve böylece vergileme üzerindeki enflasyondan kaynaklanan olumsuzlukların giderilmesini temin etmektir. Konuya ilişkin açıklamalar 555 Sıra No’lu Vergi Usul Kanunu (VUK) Genel Tebliğinde yapılmış, 165 Sayılı VUK Sirkülerinde ise örneklere yer verilmiştir.
31/12/2023 tarihli mali tablolar enflasyon düzeltmesine tabi tutulmuş olup, bu şekilde tespit edilen geçmiş yıl kârı vergiye tabi tutulmayacak, geçmiş yıl zararı ise zarar olarak kabul edilmeyecektir. Bu düzenlemelerin anlamı; 2023 yılına ilişkin enflasyon düzeltmesinin vergisiz olacağı, bir başka ifadeyle vergisel etki meydana getirmeyeceğidir. Ancak buraya bir şerh koymak gerekir. Çünkü 31/12/2023 tarihinde yapılan düzeltme işlemi 2023 yılı matrahını etkilememekle birlikte, bazı durumlarda 2024 yılı matrahına etki yapmaktadır.
555 Sıra No’lu VUK Genel Tebliğinde yapılan açıklamaya göre; düzeltme işlemine tabi tutulmuş olan 2023 hesap dönemi sonuna ait bilançoda yer alan parasal olmayan kıymetlerden amortismana tabi olmayan kıymetlerin, düzeltilmiş değerlerinin altında bir bedelle satılması halinde, düzeltme sonrası değerle, düzeltme öncesi değer arasındaki farka isabet eden zarar, gelir veya kurumlar vergisi matrahının tespitinde dikkate alınmayacaktır. Dikkat edileceği üzere, söz konusu düzenleme kapsamına sadece amortismana tabi olmayan kıymetler alınmıştır. Buna karşılık amortismana tabi iktisadi kıymetlerin enflasyon düzeltmesine tabi tutulmuş değerlerinin altında satılması halinde, zararın tamamı matrahının tespitinde dikkate alınacaktır.
Örneğin 31/12/2023 tarihinde enflasyon düzeltmesi öncesi değeri 100.000-TL olan ticari malın enflasyon düzeltmesi sonrası değeri 120.000-TL’ye yükselmiş ve bu ticari mal Şubat/2024 döneminde 95.000-TL’ye satılmıştır. Bu halde oluşan zarar (120.000 – 95.000=) 25.000-TL’dir. Ancak bu zararın düzeltme öncesi değer (100.000-TL) ile düzeltme sonrası değer (120.000-TL) arasındaki farka isabet eden kısmı olan (120.000 – 100.000=) 20.000-TL’si matrahın tespitinde dikkate alınmayacak, zararın geri kalan kısmı olan (25.000 – 20.000=) 5.000-TL’si ise matrahın tespitinde dikkate alınacaktır. Tekraren vurgulamak gerekir ki, bu durum 2023 hesap dönemi sonuna ait bilançoda yer alan parasal olmayan kıymetlerden amortismana tabi olmayan kıymetler için geçerlidir. Buna karşılık örnekteki satış ticari mala ilişkin değil de, amortismana tabi bir iktisadi kıymet (makine, demirbaş gibi) satışı olsaydı, 25.000-TL’lik zararın tamamı matrahın tespitinde dikkate alınabilecekti.
Ele alınması gereken ikinci husus, parasal olmayan kıymetlere ilişkin 31/12/2023 tarihinde enflasyon düzeltmesine tabi tutulan alınan ve verilen avansların akıbetidir. 165 Sayılı VUK Sirkülerine göre; alınan avansların enflasyon düzeltmesine tabi tutulması sonucu oluşan farkların avans kapatıldığında, “649-Diğer Olağan Gelir ve Kârlar” hesabı kullanılmak suretiyle gelir hesaplarına intikal ettirilmesi gerekmektedir. Bu şekilde 2023 hesap döneminden kaynaklanan ve gelir hesaplarına aktarılan farklar, beyannamede diğer indirimler kısmında gösterilecek ve böylelikle vergiye tabi tutulmayacaktır. Daha açık bir ifadeyle bu yönde işlem yapıldığında, alınan avansların kurumlar vergisi matrahına herhangi bir etkisi olmayacaktır.
Diğer yandan, verilen avanslara ilişkin enflasyon düzeltmesi farkları avansın mahsup edileceği ilgili hesaba aktarılarak kapatılacaktır. Başka bir ifadeyle verilen avanslara ilişkin enflasyon düzeltmesi farkları ilgili hesabın maliyetine aktarılacaktır. Örneğin 01/09/2023 tarihinde ticari mal için 100.000-TL avans verilmiş ve ticari mallar 15/02/2024 tarihinde teslim alınmıştır. 31/12/2023 tarihinde söz konusu avansın enflasyon düzeltmesine tabi tutulması sonucu oluşan farkın 6.000-TL olduğu varsayılmıştır. Bahse konu mallar 15/02/2024 tarihinde teslim edildiğinde, verilen 100.000-TL tutarındaki avans ile avansın enflasyon düzeltmesine tabi tutulması sonucu oluşan 6.000-TL’lik fark, “153-Ticari Mallar” hesabına aktarılarak kapatılacaktır. Böylelikle satın alınan malın maliyeti artık 100.000-TL değil, 106.000-TL olacaktır. Bu durumun vergi matrahını etkileyeceği de açıktır.