1974 yılında Gerald Ford ABD Başkanlığı’nı devraldığında ülke iki haneye doğru giden bir enflasyon ve yüksek işsizlikle karşı karşıyaydı. Üniversitede ekonomi eğitimi almış bir siyasetçi olarak Ford hemen enflasyona karşı savaş açtı ve enflasyonu “1 numaralı halk düşmanı” olarak ilan etti. ABD 50 yıl önce olduğu gibi bugün yine yüksek enflasyon sorunu ile karşı karşıya. Enflasyon henüz “halk düşmanı” ilan edilmedi ama bugüne kadar hep “geçici” olduğu söylenen enflasyonun kolay kolay geçmeyeceği de görülmeye başlandı.
Ford’un ilk yılında enflasyon yüzde 12.3’ü gördü. Bugün ulaşılan seviye ise yüzde 6.8. Durum 50 sene öncesi kadar zor görünmüyor ama yine de Amerikalılar son 30 yılın en yüksek rakamı ile karşı karşıyalar. Enflasyon halk düşmanı değilse de halkın en büyük sorunu.
O dönemde Ford halkı gönüllü olarak enflasyona karşı adım atmaya davet etti. Amerikan halkı büyük bir hevesle bu kampanyaya katıldı. Yakıttan tasarruf için arabalar komşular tarafından ortaklaşa kullanılmaya başlandı, ısıtıcılar çok gerekmedikçe kapatıldı, insanlar sebzelerini kendileri yetiştirmeye başladılar. Ama kampanyanın gazı ve insanların hevesleri zamanla azalınca program da iflas etti. Görüldü ki; para ve maliye politikaları devreye girmedikçe gönüllülükle ya da dolduruşlarla enflasyon düşmüyor. Nitekim o dönemde Ford’un danışmanlar kurulunun başında olan ve daha sonra Fed’in başına getirilen Alan Greenspan bu kampanyayı “inanılmayacak kadar aptalca” diye tanımladı.
Dünya bugün 70’lere benzer yeni bir enflasyon dalgası ile karşı karşıya. Enflasyon Çin ve Japonya gibi birkaç ülke dışında neredeyse tüm ülkelerde yükselmeye başladı. Gerçi enflasyondaki son yükselişi öncekilerden farklı görenler de var. 1970’lerde OPEC petrol şoku fiyat hareketlerini tetiklemişti. Bugün ise Covid döneminde geçen yıl kapanan ekonomilerin tekrar açılması, arz sorunları, işgücü sıkıntıları ve ertelenen talebin devreye girmesi enflasyondaki yukarı yönlü hareketleri kısmen açıklıyor. Ve bu duruma bakıp “bu enflasyon geçicidir” diyen önemli bir kesim var.
Ancak ABD’de enflasyonun geçen ay ulaştığı seviye “geçicidir” diyenlerin öngördüklerinin çok üzerine çıktı. Dolayısıyla gelinen noktada “Bu enflasyon geçici olamaz” görüşü ağırlık kazanmaya başladı. Ben de çok geçici olduğunu düşünmüyorum. Yüzde 6.8’lik bir enflasyon ABD’de neredeyse 30 yıldır görülmemiş bir seviye. Daha da önemlisi ne Fed ne de ABD Hazinesi enflasyonun bu kadar yüksek bir düzeye geleceğini öngörememişti. Onlara göre yükselen enflasyon daha aşağılarda bir yerde plato yaptıktan sonra geri gelecekti.
Bu yazı yazıldığında henüz Fed toplantısı sonuçlanmamıştı ama siz okuduğunuzda sonuç açıklanmış olacak. Çok muhtemeldir ki, Fed artık enflasyondaki yükselişin “geçici” olduğu ifadesini kullanmayı bırakacak ve daha sıkı bir politika duruşuna geçtiğini duyuracak.
Bu durum bizim için ne anlama geliyor?
Dünyada birçok ülkede enflasyon yükseliyor ama Brezilya ve Türkiye gibi ülkelerde biraz daha farklı, daha şiddetli bir seyir izliyor. Küresel şokların yanı sıra bu ülkelerin yürüttükleri ekonomi ve para politikaları ve uygulamaları da enflasyonun “çok yüksek” seviyelere yükselmesine yol açtı. Enflasyon başta ABD olmak üzere onlarca ülkede yükselmeye başladığında Türkiye’de zaten yüksekti, küresel şoklar ve politika tercihleriyle “daha çok yükseldi.” Dünyada enflasyonun tırmanışı bizim gibi ülkelerde hem ithal enflasyon hem de borçlanma maliyetlerinde yükseliş kanalıyla daha olumsuz etkileyecektir.
Fed’in yaptığı belli. Sert bir fren yapmadan yumuşak bir şekilde ayağını gazdan çekmeye çalışıyor. Aksi takdirde son dönemde iyi bir büyüme ivmesi ve istihdam artışı yakalayan Amerikan ekonomisini resesyona sürüklemekten korkuyor. Bu nedenle frene basmadan yani bir faiz artırımından önce piyasaya verdiği parayı azaltıyor. Frene ise muhtemelen 2022 ortalarında ve belki de daha erken basacak. İşte o frene bastığında bu freni sadece Amerikan ekonomisi değil, diğer tüm ülkeler hissedecek.
Kısacası 2022 ABD’de faiz artırımlarının yılı olacak. Herkes hesaplarını buna göre yapmalı,