KAYSERİ Büyükşehir Belediyesi, Kültür Yayınları Tarih Dizisinden bir kitap gönderdi:
“Tayyare ve Motor Türk Anonim Şirketinden (TOMTAŞ) 2’nci Hava Bakım Fabrika Müdürlüğüne Uzanan Yolculuğun” öyküsünün anlatıldığı kitabın editörlüğünü Dr. Öğretim Üyesi Neslihan Altuncuoğlu yaptı.
Kitabın yazar kadrosu, Dr. Neslihan Altuncuoğlu, Uzm. Hatice Özlem Özhan, Uzm. Yağmur Hodancı ve Dr. Abdullah Erdoğan’dan oluştu. Kitapta Cumhuriyetimizin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk’ün havacılığa, uçak üretimine verdiği önem sıklıkla vurgulandı, konuşmalarından alıntılara yer verildi.
Atatürk, 1925 yılında Türk Tayyare Cemiyeti kurulduktan sonra bir konuşmasında şu noktanın altını çizdi:
- Eskimiş teknolojileri değil, en yeni teknolojileri ülkemize getirmediğimiz, getiremediğimiz sürece, yabancı ülkelere bağımlı olmaktan kurtulamayız.
Atatürk, yabancı ülkelerin eski teknolojileri kolaylıklar tanıyarak gönderdiğine işaret etti:
- Eski teknolojileri bize kolaylıklar tanıyarak getiren yabancı devletlerin kurnazlıklarını anlamamak için insanın ya kör ya da aptal olması gerekir.
Şu noktanın altını çizdi:
- Dünya Savaşı biter bitmez, bu kara günlerde kullanılan tüm silahlar birdenbire demode oluverdi.
Almanya, Fransa, İngiltere ve ABD’nin ellerindeki silah fabrikalarını uzun vadeler tanıyarak geri kalmış ülkelere satmaya çalıştığına dikkat çekti:
- Neden? Çünkü onlar daha modernlerini, daha etkili olanlarını yapabilecek fabrikaları kurmakla meşguller.
Bu örneğin her alana yayılabileceğini vurguladı:
- Tekstil alanına, ilaç sanayisi alanına, otomotiv sanayisine, kısaca aklımıza gelen her alana…
Genç Türkiye’nin bu konuda izlemesi gereken yolu şöyle çizdi:
- Dost düşman ülkelerin geride kalmış teknolojilerine ihtiyacımız yok. Ya en yenisini kurar, onlarla boy ölçüşürüz ya da biraz daha sabreder, bunu yapabilecek güce erişmemizi bekleriz.
Ardından ekledi:
- Bunun için de mümkün olduğu kadar kemerleri sıkarak kendi yağımızla kavrularak bir yandan da yeni parasal kaynaklar yaratarak çağdaş teknolojilerin en yenilerini topraklarımıza taşıyacağız.
Kitapta Türkiye’nin o dönemki ekonomik şartlarının, havacılık sanayisi gibi ağır bir projeyi tek başına yapacak güçte olmadığı irdelendi. Bunun için yola yabancı ortakla çıkılmasının planlandığı üzerinde duruldu. Kitapta Atatürk’ün şu mesajı paylaşıldı:
- Birtakım ekonomik meseleler vardır ki biz bunları kendi kaynaklarımızla ve yalnız kendi sermayemizle çözümleyemeyiz. Bize yardım edecek dostlar aramaya mecburuz.
Türk Hükümeti ve Alman Hükümeti temasları sonucu, 1925 yazında Alman Junkers şirketiyle Kayseri’de bir uçak ve uçak motoru fabrikası kurulması anlaşması imzalandı.
Böylece yüzde 51’i Milli Savunma Bakanlığı’na, yüzde 49’u Junkers’a “Tayyare ve Motor Türk Anonim Şirketi” kuruldu. Kayseri Uçak Fabrikası 6 Ekim 1926’da açıldı.
Kasım 2021’de ilk baskısı yapılan “Kayseri Uçak Fabrikası” kitabından bazı bölümleri, 19 Mayıs Atatürk’ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramı’nda sizlerle paylaşmak istedim.
Bayramımızı kutluyor, Büyük Atatürk’ü saygı ve özlemle anıyorum…
Koç, 1935’te 1000 lira bağışlayıp ‘hava tehlikesini bilen üye’ler arasına girdi
24 MAYIS 1935 tarihli büyük kongrede, “Tayyare Cemiyeti”nin adı “Türk Hava Kurumu”na çevrildi. Dönemin Başbakanı İsmet İnönü, kongredeki konuşmasında hava tehlikesi üzerinde durdu.
Kongrede Türk Hava Kurumu üyelikleri için şu sınıflama yapıldı:
- Hava tehlikesini bilen üye
- Yardımcı üye
Mustafa Kemal Atatürk, 29 Mayıs 1935’te 10 bin lira bağış yaparak, “Hava tehlikesini bilen üye” oldu. Bağışı yaparken şu mesajı verdi:
- Bu ulus, en zor zamanlarda memleket ödevlerine canla, başla koşmuştur. İstediklerinden daha fazlasını başaracaklardır.
“Kayseri Uçak Fabrikası” kitabındaki bilgilere göre Türk Hava Kurumu kayıtlarında“Hava tehlikesini bilen üye”ler arasında Ankaralı tüccar Vehbi Koç da yer aldı. Koç, 1000 liralık bağışla “Hava tehlikesini bilen üye”ler arasına girdi.
Kayseri’de 200 uçak üretildi
MİLLİ Savunma Bakanı Hulusi Akar, “Kayseri Uçak Fabrikası” kitabındaki sunuş yazısında 1926’da kurulan Tayyare ve Motor Türk A.Ş.’nin (TOMTAŞ) döneminin en iyi havacılık fabrikalarından ve aynı zamanda Türk havacılık tarihinin de en önemli kilometre taşlarından biri olduğunu vurguladı:
- 1928 yılında üretime başlayan fabrikada 1941 yılına kadar aralarında Alman Junkers A-20, Alman Gotha 145, Junkers F-13, ABD Curtiss Hawk muharebe uçağı, ABD Fledgling eğitim, Polonya P-24 uçağı ve planör olmak üzere yaklaşık 200 adet uçak üretilmiştir.
Ardından ekledi:
- Ne yazık ki Türkiye’nin bağımsız bir savunma sanayisine kavuşmasını istemeyenlerin çabaları nedeniyle TOMTAŞ’ın faaliyetleri akamete uğramış ve havacılık tarihimizde acı bir hatıra olarak kalmıştır.
Kıbrıs Barış Harekatı’nı anımsattı:
- TOMTAŞ, daha sonra 2’nci Hava İkmal ve Bakım Merkezi adını alarak özellikle 1974 Kıbrıs Barış Harekatı ve sonrasında Türkiye’ye uygulanan silah ambargosu sırasında Türk havacılık sanayisini destekleyen önemli bir kuruluş haline gelmiştir.