Yasemin BEKGÖZ
Alaattin AKYÜZ
COVID-19 pandemisi kaynaklı ülkelerde, ekonomik durgunluktan sonra yaşanan hızlı ekonomik toparlanma ve ülkeler arasındaki siyasi gerilimler günümüz enerji sisteminin bazı kısımlarında büyük baskılar oluşturarak enerji hammaddesi olan doğal gaz, kömür ve elektrik piyasalarında keskin fiyat artışlarına yol açmış ve enerjide ithal bağımlılığı yüksek ülke ekonomileri için ciddi krizler oluşturmuştur.
Dünya üzerindeki doğalgaz/petrol rezervlerinin belirli coğrafyalarda yoğunlaşmış olması ve siyasi gerilimler nedeniyle çoğu ülkenin gelecek yıllarda enerji kaynaklı elektrik krizleri yaşaması beklenmektedir. Bu nedenle, Avrupa Birliği ülkeleri başta olmak üzere yenilenebilir enerji kaynaklarından elektrik üretimi yatırımları siyasiler ve üreticiler tarafında oldukça popüler konu başlıkları arasında yer almaktadır.
Dünyada yaşanan bu gelişmeler Türkiye’yi de etkilemiş ve yerel kaynakların önemini tekrar ortaya koymuştur. Bu tür krizlere önlem almak ve Paris İklim Anlaşması çerçevesinde ülkemizin taahhütlerini yerine getirmek amacıyla yatırım teşvik sisteminde 24 Şubat 2022 tarihinde değişiklik yapılmıştır.
Devletlerin sağladığı yatırım teşvikleri, dünyanın birçok ülkesinde farklı şekillerde uygulansa da genel amacı uluslararası ve ülke içi yatırım kararlarının etkileyerek ülkelerin ekonomik ve sosyoekonomik alanın iyileştirilmesini amaçlamaktadır. Yatırım teşviklerini, ülkelerin kalkınma programları ile sosyoekonomik ve sosyokültürel yapısına göre yatırımcıların belirlenen sektörlerde faaliyet göstermesi amacıyla kamu tarafından sağlanan nakdi ve nakdi olmayan destekler olarak tanımlamak uygun olacaktır. Türkiye’deki yatırım teşvik sisteminin altyapısını 2012 yılında Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulan “2012/3305 Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Karar” oluşturmaktadır. İlgili Karar çerçevesinde Türkiye’deki bölgesel gelişmişlik farkını gözeterek yatırım yapan firmalara çeşitli oranlarda ve sürelerde devlet destekleri verilmektedir.
Yenilenebilir enerji kaynaklarından elektrik üretimi yatırımları değişiklik öncesi ilgili Karar kapsamında genel teşvik uygulamaları arasında yer almaktaydı. Genel teşvik uygulaması, yürürlükteki teşvik sistemindeki en basit teşvik uygulamasıdır. Firmaların yaptıkları yatırım kapsamında Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın onayladığı yerli ve ithal listede bulunan ekipmanların alımına yönelik olarak sadece “KDV İstisnası” ve “Gümrük Vergisi Muafiyeti” bulunmaktaydı. Yenilebilir enerji kaynaklarından elektrik üretimi yatırımları kapsamında 2019-2021 yılları arasında 1.743 adet genel yatırım teşvik belgesinin düzenlendiğini aşağıdaki tabloda görmekteyiz.
24 Şubat 2022 tarihinde yapılan değişiklik sonrasında, Lisanssız faaliyet kapsamında ve bağlantı anlaşmasındaki sözleşme gücü ile sınırlı olmak kaydıyla, güneş enerjisine (GES) dayalı elektrik üretim tesisi yatırımları ile rüzgâr enerjisine (RES) dayalı elektrik üretim tesisi yatırımları faiz/kâr payı desteği sağlanmaksızın, bölgesel destek uygulaması kapsamına alınmıştır. Firmaların bulundukları bölgelere bağlı olarak yapacakları lisansız GES/RES yatırımları kapsamında alabileceği teşvik unsurları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
Ps: * Güneş enerjisinden elektrik üretimi yatırımlarında; modernizasyon niteliğindeki yatırımlar ve 240 KW altı kapasitedeki (çatı dâhil) yatırımlar teşvik edilmemektedir.
** Güneş enerjisine dayalı elektrik üretimi yatırımları kapsamında yurt dışından temin edilecek güneş paneli ve güneş paneli taşıyıcı konstrüksiyon sistemleri ve lisanssız faaliyet kapsamında ve bağlantı anlaşmasındaki sözleşme gücü ile sınırlı olmak kaydıyla rüzgâr enerjisine dayalı elektrik üretimi yatırımları kapsamında yurt dışından temin edilecek kanat, jeneratör ve türbinler yatırım harcaması olarak kabul edilmemektedir.
Son yıllarda yenilebilir enerji kaynaklarından elektrik üretimi yatırımlarının artması ve 2012/3305 sayılı Karar’da yapılan değişiklik son derece olumludur. Diğer yandan, “yenilenebilir enerji kaynaklarından elektrik üretimi” ve “enerji verimliliği” yatırımlarına Yeşil Mutabakat Eylem Planı kapsamında yeşil finansman desteğinin verilmesinin de bu tür yatırımların cazibesini arttıracaktır.