İran’ın dünkü saldırısına iki farklı tepki geldi. Bir görüşe göre “çok hızlı ve beklenenden şiddetli”ydi; işleri kontrolden çıkarabilecek kadar tehlikeliydi. Diğer görüşe göre ise İran halkını tatmin edecek şekilde cevabını verdi ve ABD’ye onu doğrudan hedef alabileceğini gösterdi. Bu hareket ABD’yi sonraki adımı atarken daha ihtiyatlı ve tırmandırıcılıktan uzak davranmaya yöneltebilirdi. Birinci görüş aşırı kötümser, ikincisi ise fazla iyimser bir bakış. İran-ABD gerilimi hareketsiz geçecek aralıklarla birlikte karşılıklı hamlelerle uzun süre devam edecektir. Sürecin jeopolitik boyutunu iyi analiz etmek gerekir. İşin ekonomik boyutu ise daha çok petrolde yoğunlaşıyor. Fiyatlar dün ilk anda yüzde 4 arttı; brent 71 doları aştı. Sürpriz olan doğrudan Amerikan askerlerinin hedef alınmasıydı. Bu nedenle ilk piyasa tepkisi sertti.
İşin petrol boyutu bizi yakından ilgilendiriyor çünkü ekonomimizin ithal petrole bağımlılık oranı neredeyse yüzde 95. Bu nedenle petroldeki hareketler hem dış dengeyi, hem enflasyonu, hem de büyümeyi etkilemektedir. Enerji ithalatı cari açığın seviyesini belirleyen önemli kalemlerden biri. Petrol fiyatlarındaki her 10 dolarlık hareketin cari açığı 4.5 milyar dolar etkilediği gibi hesaplar yapılır. Aynı şekilde maliyet unsuru olarak petrol bir çok işletme için iş gücü ve sermaye kadar önemli bir kalemdir. Doğrudan ve dolaylı olarak enflasyonu etkiliyor. Bu konuda her yüzde 1’lik artışın yarım puan etkisi olacağı gibi tahminler var. Bunlar çala kalem tahminler ama TCMB raporlarında enflasyonun önemli nedenlerinden biri olarak enerji fiyatları gösterilmektedir. MB’nin yüzde 8.2’lik 2020 enflasyon tahmini 57.7 dolarlık ortalama petrol fiyatı varsayımına göre yapılmıştı. Varsayımın güncellenmesi gerekebilir. Enerji fiyatlarının hızlı artması tüketicilerin enflasyon beklentilerini de bozması açısından dikkatle izlenmelidir. Böylesi enflasyon beklentilerinin yönetilmesinin daha etkin yaklaşım gerektirdiği dönemlerdir. Kısacası, petrol şokları ekonominin kırılganlığını artırır; bu nedenle petrol fiyatlarında yaşanacak oynaklık para politikasını da etkileyebilir. Zamanlama açısından hemen bir etki görülmeyebilir. Petrol fiyat hareketlerinin etkisinin görülmesi 1-2 çeyreklik dönemi alabilir. Bir de arz güvenliği boyutu var. İthal petrolün yüzde 40’dan fazlası İran ve Irak’tan geliyor. Bu ülkelerden yapılacak sevkiyatın aksaması bizi zorlayabilir.