Pazartesi günü iki önemli veri açıklandı. Her ikisi de büyüme ile ilintili sinyaller veriyor. Önce sanayi üretimi ile başlayalım. Yılın ikinci çeyreğinde %1,8 daralan sanayi üretimi üçüncü çeyrekte daha sert bir daralma gösterdi. Temmuz ayında %3,9 daralma gösteren sanayi üretimi, Ağustos ayında %5,2, Eylül ayında da %2,4 yıllık bazda gerileme gösterdi. Veriler üçüncü çeyrekte %4’e yakın bir sanayi üretimi daralması olduğunu söylüyor.
Diğer taraftan, sanayi üretimi aylık bazda %1,6 artmış görünüyor. Ağustos ayı genelde tatil dönemi olduğu için sanayi üretiminin aylık bazda%1,6 artması ve yıllık bazda daralmanın görece sınırlı kalmasının normal bir gelişme olduğunu düşünüyoruz.
Sanayi üretimi üçüncü çeyrekte yüzde 4’e yakın daraldı
Bununla birlikte, sanayi üretiminde %4’e yakın daralma Türkiye ekonomisinin büyüme oranının oldukça düştüğünü gösteriyor. Perakende satış, kredi büyümesi, otomobil satışı, konut satışı gibi verilere baktığımızda, Türkiye ekonomisi yavaşlasa bile bunun ağırlıklı üretim kaynaklı olduğunu, iç talep koşullarının görece canlı kaldığını görebiliyoruz. Sanayi üretimi %4’e yakın yavaşlasa bile iç talep koşulları ekonomik büyümenin hala pozitif tarafta kaldığına dair sinyal veriyor.
En sert daralma yüksek teknolojili ürünlerde
Sanayi üretim endeksinin yıllık değişim oranlarına baktığımızda, 13 alt grubun 11’inde daralma görüyoruz. En sert daralma sermaye mallarında yani makina ve teçhizatta görülüyor. Bu grubun alt kategorilerinden yüksek teknoloji ürünlerin yıllık daralma oranı ise %21’e ulaşmış durumda. Orta yüksek teknolojili ürünlerdeki daralmada % 4’4 oldu. Artış gösteren 2 kategoriden düşük teknolojili ürünlerde %0,9, elektrik gaz buhar kategorisinde ise %1,1 artış gerçekleşmiş durumda.
Aylık olarak baktığımızda da en sert daralma yine yüksek teknoloji ürünlerinde %3.1 oranıyla gerçekleşmiş görünüyor. En çok ihtiyacımız olan yüksek teknolojili ürünlerin toplam üretimde ve katma değerdeki payını artırmak olmasına rağmen, sanayi üretiminde gerileme bir yana, yüksek teknolojide daha derin bir daralmanın olması aslında yapısal ve geleceğe yönelik olarak sıkıntılı bir tabloya işaret ediyor.
Ekonomik zorluklar işgücüne katılımı artırıyor
İstihdam rakamlarına baktığımızda, Eylül ayı işsizlik oranı %8,6 olarak açıklanmış durumda. Ağustos ayı ile aynı oranda bir rakam geldi. Ekonomide yavaşlamanın asıl bu yılın ikinci çeyreğinden sonra başladığını dikkate alacak olursak, önümüzdeki süreçte işsizliğin tekrar artma eğilimine girmesi sürpriz olmayacaktır.
Bununla birlikte, istihdamın biraz gecikmeli tepki vermesi, yapısal nedenlerle eleman bulmanın getirdiği zorlukların eleman çıkarmada firmaları daha yavaş hareket etmeye zorlaması gibi nedenlerle ekonomideki yavaşlamaya göre istihdamdaki hareketlerin daha sınırlı olduğunu görüyoruz. Eylül ayında işgücüne katılımın artması ile hem istihdam hem işsiz sayılarında artış ortaya çıktı. Veriler birbirini dengeleyerek işsizliği de aynı oranda bırakmış görünüyor. Gelir dağılımındaki bozulma, refah kaybı ve geçinme zorlukları iş arayışını artırmış denilebilir. Atıl iş gücü olarak bilinen ve ağırlıklı olarak son bir aydır aktif iş aramayan fakat iş bulursam çalışabilirim diyenlerin oranındaki düşüş de aktif iş arayışlarının biraz daha hızlandığına işaret ediyor.
Yapısal olarak önemli bir sıkıntı genç işsizlik oranlarında gözlenmeye devam ediyor. 15-24 yaş grubu olarak tanımlanan genç nüfustaki işsizlik oranı %17,1’e yükseldi. Bir önceki ay rakam %16,8 idi. Ekonomideki genel talep koşulları ve önümüzdeki dönemde turizm, tarım ve inşaat sektörlerinde istihdam azalışının etkisiyle işsizlikte tekrar yukarı yönlü bir eğilimin olma olasılığını artırıyor.
Sonuç olarak, ekonomideki yavaşlama üretimde net bir şekilde, istihdamda ise sınırlı olarak kendisini göstermeye başlıyor. Yavaşlamanın görece en az hissedildiği yer iç talep ve buna bağlı tüketim harcamaları olarak duruyor. Enflasyonla mücadelede tam tersini görmemiz gereken bir noktada olmamız, uygulanan ekonomi politikalarının kurgusunda bir değişim ihtiyacını da gösteriyor.