Dijitalleş en dünyanın getirdiği ve pandemiyle etki alanını artıran e-ticaret, son yıllardaki büyümesi ve perakende sektörüne katkısı açısından dünyanın ve Türkiye’nin gündeminde üst sıralardaki yerini koruyor. Hızlı büyüyen ekosisteme yönelik iyzico, Dogma Alares ve ETİD tarafından hazırlan kapsamlı "2021 Türkiye E-Ticaret Ekosistemi Raporu”, ayrıntılı incelenmesi gereken sonuçlar ortaya koydu. E-ticaret en geniş tanımıyla işletmeler arası (B2B) veya işletmeden tüketiciye (B2C) yapılan çevrimiçi satışları kapsıyor, ancak bu raporda e-ticaret ile yalnızca B2C veya perakende işlemler değerlendiriliyor.
Perakende e-ticaret 2020 yılsonu itibarıyla küresel gayri safi hasılanın %4,9’una ulaştı. 2020’de pandeminin de etkisiyle bir önceki yıla göre %25,7 büyüyen e-ticaret satışları, geçtiğimiz yıl ise baz etkisi sebebiyle %16,8 oranında bir büyüme kaydetti. Aynı yılda Türkiye’de GSYİH’dan %4,5’lik pay alan e-ticaretin ülkemizde de dünyadaki ağırlığına ulaşmak üzere olduğu görülüyor. Küresel eğ ilimlerle birlikte Türkiye’de e-ticaret satışları 2020’de 2019’a göre %66 büyüyerek 226 milyar TL’ye ulaştı. TÜİ K Perakende Satış Hacim Endeksi’ne göreyse, tüm perakende sektörü 2020’de %17 büyüme kaydetti. 2021’de çevrimiçi alış veriş alışkanlığının daha da yerleşmesiyle e-ticaret satışlarındaki büyüme hızlanarak %69’a ulaştı ve satışları 382 milyar TL, yani yaklaşık 400 milyar TL düzeyine taşıdı.
E-ticaret kapsamındaki işlem sayılarına bakıldığında da satışlardaki eğ ilimin bir benzeri fark ediliyor. 2020’de 2,3 milyar e-alış veriş sipariş i verilirken, bu rakam 2019’la karşılaştırıldığında %68’lik bir artış anlamına geliyor. 2021 yıl sonu itibarıyla işlem sayıları 2020’ye göre %46 oranında artarak 3,4 milyar adet olarak gerçekleşiyor. E-ticaret sektörünün Türkiye’deki geliş iminin ardında ülke nüfusunun %44’üne denk gelen bir müşteri kitlesi mevcut. Bu kitle, internet kullanıcılarının oranından (%54) yüzde 10 gerisinde. Yüksek internet penetrasyonuna (%83) rağmen Türkiye, e-ticaret müşterilerinin internet kullanıcılarına oranı açısından küresel ortalama ve benzer dinamiklere sahip piyasaların gerisinde konumlanıyor. 2020 yılı itibarıyla Türkiye’yle benzer internet penetrasyonuna sahip olan Arjantin, Brezilya, Kolombiya ve Ş ili gibi Latin Amerika ülkelerinde ise bu oran %60- 75 arasında değ işiyor. Aynı istatistiğin Avrupa Birliği ortalaması ise %86 orana sahip kuzey ülkeleri ile %41 orana sahip doğ u ülkelerinin ortasında, %73 olarak hesaplanıyor. Bu verilerden Türkiye’de e-ticaretin geliş me potansiyeli taşıyan bir sektör olduğu görülüyor.
Tüketicilerin alış veriş başına düş en harcamalarının yıllar içindeki yükseliş inin, işlem sayılarındaki artış a nazaran, görece sabit kaldığı gözlemleniyor. 2019’da 138 TL olarak hesaplanan ortalama sepet büyüklüğü, 2021’de yalnızca 8 TL yükselerek 146 TL’ye ulaştı. 2020 yılında ortalama sepet tutarının bir önceki yıla göre 5 TL daha düşük bulunmasında, aynı yılda pazar payını önemli ölçüde artıran pazar yerlerinden yapılan alış verişlerde sepet tutarının düşmesi etkili oldu. 2020’den 2021’e gelindiğinde görülen hafif yükseliş ise; elektronik, giyim, kültür-sanat, hobi, oyun ve oyuncak gibi kategorilerdeki harcama tutarlarının artışını yansıtıyor.
E-ticaret sektörünün 2021 karnesi iyzico, Dogma Alares ve ETİD (E-Ticaret İşletmecileri Derneği) tarafından hazırlanan “2021 Türkiye E-Ticaret Ekosistemi Raporu” ile detaylı bir şekilde ele alınıyor. E-ticaret, tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de güçlü bir büyüme gösterirken; 2021 yılında GSYİH’nin %4,5’i, toplam perakende sektörünün ise %17,6’sı perakende e-ticaret satışlarından oluştu.
2021 yılının en çok tercih edilen ödeme yöntemi olan kredi kartı ile 8,2 milyar işlem ile 1,6 trilyon TL tutarında alışveriş yapıldı. 2021 yılında kredi kartıyla ödeme oranı %56 olmakla birlikte, son yıllarda kredi kartı kullanımındaki düşüş eğilimi de dikkat çekici. 2017 yılında alışverişlerin %82’si kredi kartıyla yapılırken bu oran artık %56. Bu gerilemenin sebebiyse banka kartları, ön ödemeli kartlar ve dijital cüzdanların daha sık kullanılması oldu. Türkiye’de de ön ödemeli kartlar ve dijital cüzdanlara olan ilgi giderek artıyor. 2021 yılındaki özel indirim dönemlerinde yapılacak olan alışverişlerde ön ödemeli kartlar ve dijital cüzdan çözümlerinin klasik ödeme seçenekleri karşısında ciddi bir güç kazandığı görülüyor.
2017’den beri en fazla e-ticaret satıcısına ev sahipliği yapan illerimiz sırasıyla İstanbul, Ankara ve İzmir oldu. Onları Bursa ve Antalya takip etti. Bu 5 il, e-ticaret satıcılarının yüzde 75’inden fazlasını barındırıyor. 2017’den bu yana e- ticaret satıcılarının en yoğ un olarak bulunduğu moda ve aksesuar sektörü olurken, ikinci sırada mobilya, züccaciye, tuhafiye sektörü, üçüncü sıradaysa yiyecek ve içecek sektörü yer alıyor.
E-ticaret satışlarının aylara göre dağ ılımına bakıldığında satış hacminin sonbahar aylarında zirveye ulaş tığ ı fark ediliyor. Pandemi yılı olan 2020’de gerçekleş en aylık satışlar incelendiğinde en yüksek harcamaların Kasım ve Aralık aylarına ait olduğu görülüyor. Eylül ayında başlayan okula dönüş dönemi, Kasım ayında gerçekleş en genişletilmiş Black Friday ve Cyber Monday kampanyaları ve Aralık ayındaki yeni yıl alış verişleri söz konusu harcama trendlerini açıklıyor.
İhtiyaca, kolaylığa ve içinde bulunulan zamanın ruhuna uygun olarak dönem dönem çeşitli ürün grupları e-ticaret alış verişlerinde öne çıkıyor. Moda ve aksesuardan mobilyaya toplamda on yedi ürün kategorisinde incelenen e-ticaret pazarında en yüksek pazar payına sahip beş kategoriye ait satışlar, toplam harcamaların yaklaşık %75’ini ve toplam işlem hacminin yaklaşık %55’ini oluşturuyor. 2021 yılında Türkiye’deki e-ticaret harcamalarında en yüksek pay açık ara ile moda ve aksesuar kategorisine ait.
E-ticaret’in büyüklüğünü ele alan ve yer verdiğimiz bu raporun en büyük motivasyonu, pazarın büyümesi. Pazarın büyümesini de büyük şirketler güçlenen platformlar gerçekleştiriyor. Büyük platformlar ekonomik değerin, istihdamın artırılmasını sağlıyor. E-ticaret de yeni düzenlemelerle ilgili tartışmalar gündeme gelince aklıma hemen hayranlıkla büyümesine şahit olduğumuz, rakamlarına şaşırdığımız Amazon geldi. Hayallerimizden biri, tüm dünyada olduğu gibi, Türkiye’den bir Amazon çıkarmak değil mi? Rakamlara bakınca neden herkesin bunu istediğini görmek mümkün.
Birçok Amerikalı pandemi sürecinde yüz yüze alışverişten kaçınmayı seçtiğinden, e-ticarete odaklanan şirketler yükseldi. 1994’te kurulan Amazon alıcılara, 2020’de 5,1 milyar paket teslim etti. Jeff Bezos’un 27 yıldır yönettiği şirket, dünyanın en değerli e-ticaret şirketi haline geldi.
Jeff Bezos, 2021’de CEO olarak istifa ederken, Amazon, ABD’de 2020’de 13 numaradan, 5 numaraya yükseldi. Geçen yıl da %30 büyümeyle yaklaşık satışlarını 386 milyar dolara yükseltti. Daha fazla büyümesi de muhtemel gözüküyor. Amazon’un yerel e-ticaret satışlarındaki payı 2020’de %39,8’den, 2021’de rakiplerini geride bırakarak %40,4’e yükselmiş. 50 milyondan fazla ücretli sadakat programı olan Amazon Prime üyesine sahip şirketin çalışan sayısı da dikkat çekici. Seattle’daki evin garajında başlayan iş, şimdi 1,3 milyondan daha fazla istihdama ulaşmış durumda. Bu arada belirtelim, şimdiki ofisi 8 bin 246 futbol sahası büyüklüğünde. Şirketlerin büyümesinden ve markaların oluşmasından korkmayalım. Çünkü dünya çapındaki başarılar ancak ölçek yaratılarak mümkün. Bugün e-ihracat için de güçlü markalar, güçlü platformlar gerekiyor.
Bir diğer önemli gelişme ise alışverişten ödemeye pek çok şeyi yapabildiğiniz süper app’lerin doğuşu. Önümüzdeki yıllar bu app’lerin yükseldiği dönem olacak. Süper app’ler adeta dijital yaşam platformlarına dönüşecek. Buralarda da güçlü oyuncu olmak için platformların büyümesini sınırlamak değil, genişlemesine destek olmak, oluşacak startup’ları da güçlendirmek gerekiyor. Dijitalleşmenin gelişimi ekonomilerin gelişimi demek, eski model ekonomiler içine onları sığdırmak mümkün değil. O yüzden onların önünü açmak, geleceğin rekabeti için önemli.