Naci İRİS
Elektrik Yüksek Mühendisi-İşletme Bilim Uzmanı
naciiris@gmail.com
Geçtiğimiz birkaç yıl içinde bazı ülkelerde (örneğin Almanya) hiç fosil yakıt kullanmadan sadece yenilenebilir enerji kaynakları ile o ülkenin enerji ihtiyacının karşılanabildiği günlere şahit olmuştuk. Amaç, fosil yakıtlı enerji santrallerinden kurtulmak, sıfır karbon, çevre faktörleri vd.
Dünyanın en yeni sektörlerinden enerji sektöründe birçok konuda ilklerle karşılaşıyoruz, işte bu ilklerden biri de geçen hafta Çek Cumhuriyeti’nde yaşandı.
Çek Cumhuriyeti Haber sitelerinden “Seznam Zprávy” de baş muhabir Zuzana Kubátová imzasıyla yayınlanan haberde bundan sonra belki de birçok ülkede yaşanabilecek bir olayın ilkinin gerçekleştiği duyuruldu.
10 Nisan Pazartesi günü Çek Cumhuriyeti’nde Paskalya Bayramı (tatili) olması nedeniyle ülke genelinde elektrik tüketimi minimum seviyelerdeydi. Aynı zamanda o gün hava oldukça açık, bulutsuz ve Güneş santrallerinin maksimum üretim yapabilme durumu söz konusuydu. Dolayısıyla elektrik sisteminde üretimden kaynaklı aşırı güç tehdidi oluştu. Oluşan bu tür tehditler için teknik olarak yapılacaklar tabii ki var.
Normal şartlarda elektrik üretimi ve tüketiminin sürekli olarak dengede olması gerekir. Tüketimi karşılayacak elektrik olmadığında, ülkenin elektrik iletim & dağıtım şirketi, yedek kaynakları etkinleştirir ve düzenleme amaçlı elektriği onlardan satın alır. Tersine, üretim talebi aştığında, şebeke yöneticisi kesilebilen enerji santrallerinin bağlantısını keser. Bu duruma en uygun olan santraller ise tabii ki güneş ve rüzgâr santralleridir.
Türkiye’de olduğu gibi Çek Cumhuriyeti’nde de devlet alım garantili yenilenebilir enerji santralleri var ve bu tür krizlerde devre dışı bırakılacak ilk santraller bunlar olmadı.
Çek Cumhuriyeti’nde elektrik kurumu olan ČEPS, kurulu gücü 100 kW'ı aşan bazı elektrik santrallerinin bağlantısını keserek tehdidi bertaraf etti. Ülke genelinde en çok etkilenen enerji şirketlerinden birisi de ČEZ Grubu oldu. ČEZ Grubu; Sakarya, Kocaeli, Bolu ve Düzce illerinin elektrik dağıtım faaliyetinden sorumlu olan SEDAŞ’ın (Sakarya Elektrik Dağıtım A.Ş) 2009 yılındaki özelleşme sürecinde oluşan konsorsiyumun ortaklarındandı. Grubun, şebekedeki aşırı elektrik fazlalığı nedeniyle, toplam 112 megavatlık güneş santrallerinin çoğu yaklaşık iki gün süreyle kapatıldı. ČEZ sözcüsü Barbora Peterová, "Güneş enerjisi santrallerimizin işletilmesi sırasında bu durum ilk kez yaşanıyor" dedi.
ČEPS sözcüsü Hana Klímová'ya göre, Çek Cumhuriyeti'ndeki toplam güneş enerjisi kapasitesinin %15-20 oranındaki yaklaşık 400 megavatlık toplam güce sahip elektrik santrallerinin ülke çapında geçici olarak bağlantısı kesildi.
ČEPS, elektrik sistemini yönetmek için yaygın olarak kullanılan operasyonel önlemleri aldıktan sonra bu kararı verdi. Komşu ülkelerin de Paskalya Bayramı’nı kutladığından, üretimi sınırlamadan önce diğer seçeneklerden biri olan yakın iletim sistemi enerji şirketlerine enerji transferi de mümkün olmadı. ČEPS sözcüsü, “Danimarka, Portekiz ve Slovenya dışındaki tüm ülkelerde üretim fazlası vardı" dedi.
Geçen yazımızda ipuçlarını verdiğimiz enerji depolama çalışmaları, bu tür riskleri minimize edecektir. Ülkemizde bu konuda yapılanlar, yapılması planları bir başka yazımızda detaylıca ele alırız.
Bahsettiğimiz konunun yukarıda anlatılan teknik detaylarının dışında ekonomik ve/veya hukuki detayları da gündemde. Öyle ki; Yenilenebilir Enerji Kaynaklarına yatırım yapan şirketlerin enerji üretebildikleri halde şebekeden bağlantılarının kesilmiş olması nedeniyle uğradıkları kaybın telafi edilip edilmeyeceği veya nasıl telafi edileceği, oluşan bu sıra dışı durumlarda yatırımcıların bir tazminat hakkının nasıl tanımlanacağı…
Ülkemiz için de bu tür sıra dışı durumlarla karşılaşmasına da vakit yaklaşıyor. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nın ve EPDK’nın olası bu durumlarda kuralları oluşturması gerekiyor. Aksi takdirde yıllar süren adli süreçler yaşanabilir.
Ancak ülkemizin yaşadığı 6 Şubat Depremi sonrasında aldığı hızlı kararlarla enerji sektöründe oluşabilecek keşmekeşi engelleyen ve takdiri hak eden bürokratların bu ve benzer sorunlarından altından başarıyla kalkacağına olan ümidimiz tamdır.