Doğaltaşlarımızı “nimet” olarak algılamanın gereği bir gramını bile israf etmeden kullanabilmektir. Ocakların açılmasından blok üretimine, blokların işlenmesinden son kullanımdaki uygulamaya kadar bütün süreçte “verimlilik bilincini” yükseltmek gerekir. Verimlilik bilinci, öncelikle sahanın tanınması için gerekli sondajların yapılması ve analizi, blok hazırlama tekniklerinin geliştirilmesi, işleme makine-donanımlarına özen gösterilmesi, cila başta olmak üzere taş üzerinde yapılan “ikincil işlemlerin” görgüyle değil, bilgiyle yapılmasıyla yükselir.
Doğaltaş verimlilik konusunu değişik yönleriyle tartışmalıyız: Öncelikle “yatırım fizibiliteleri”nde “entegre analiz” konusunu sorgulamalıyız. Bir başka özen gösterilmesi gereken alan “atık sorunlarına” uygun çözümler bulmak olmalı. Yakıt ve enerji konusununun rekabette şans eşitliği yaratacak bir tedarik yapısı kurulmadan işler iyi yürümez. Navlun konusunda üreticiyi haksız rekabetle bıktırmamak gerekir.
Yatırım aşamasında fizibilite bilinci gerekiyor
Doğaltaş üretiminde verimliliklerin artırılmasının ilk adımı yatırım aşamasında “fizibilite bilincinin” gelişmiş olmasıdır. Yatırımlar görgüye dayalı değil, ihtiyaca, veriye ve bilgiye dayalı yapılmalı.
Ocak işletmesinde ülkemizin üreticileri geçmişe göre büyük ilerlemeler sağladı. Ocak işletmelerinde geliştirilen teknolojileri ve standartları belirleyici olabilmesi için Ar-Ge yaparak başkalarından aldığımız teknolojilere kendi yaratıcı aklımızı katmalıyız.
İşleyeceğimiz plakaların hazırlanmasında “atık ve kayıp oranlarını” azaltan teknolojileri geliştirecek ölçekte firmalarımız olmalı. Sahaların tanınması, ocak işletmeleri veriminin artırılması için ön-araştırmalarda yeni teknikler geliştirmek mümkün. İşleme ve ikincil işlemle ilgili makine donanım ve malzemelerin, uygulama malzemelerinin ve aksesuarların da taşa değer kattığı bilinciyle hareket edilmeli.
Doğaltaş üretiminde “fizibilite bilincinin” ve “Ar-Ge” ihtiyacının piyasada tutunmanın gerek şartı olduğu bilincini yaygınlaştırmalıyız.
Atık sorunları nasıl minimize edilebilir?
Doğaltaş üretiminde “verimlilikten” söz ettiğimiz zaman üzerinde durulması gereken önemli sorunlardan biri de “atık ve kayıpların değerlendirilmesidir”. Sahanın ön incelemeleri, ocak aynalarının hazırlanması, blok üretiminin teknolojilerinin kullanımı ve blokların elleçlenmesi aşamasında atık ve kayıplar oluşur.
Kayıp dediğimizde, özensizlik, teknik olanak eksikliği ve diğer etkenler nedeniyle işlenebilir parçaların değerlendirilememesini anlıyoruz. Atık ise, bugünün koşullarında değerlendirilmesi mümkün olmaya taş ve toprağın atılmasını kastediyoruz.
Kayıpların azaltılması, ocak atıkları ve işleme tesisinin atıkları üreticinin bulunduğu yere göre sorunlar üretmektedir. Ocaklardaki atıkların ıslahına yönelik bedeller alındığı halde, tam zamanında gereken işlemler yapılmadığı ya da yapılamadığı için “doğaltaj üreticisinin imajını” kıracak söylemlere zemin hazırlanmaktadır. Atık analizleri hakkında yerel yönetimler gerekli ayrıntı bilgisine sahip olmadıkları için işleme atıkları işletmecilerin başına dert olmaktadır.
Kayıp ve atık sorunları doğaltaş üretiminde verimlilik sorunun önemli bir bileşenidir; kamu birimleri ve sektör ilgililerinin konuyu bütünüyle incelemesi gerekir. Gerekli bilgiler kamuoyu ile paylaşılırsa, üreticiler haksız suçlamalarla daha az yüzleşir.
Yakıt, elektrik enerjisi maliyette etkili mi?
Üretim yapılan hemen her yerde yakıt, elektrik enerji önemli girdiler arasındadır. Doğaltaş üretiminde de ocaklarda ve işleme tesislerinde yakıt ve enerji tüketimi önemlidir. Burada önemli olan, maliyeti doğrudan etkileyen yakıt ve enerjide rakip ülkelerin uyguladıkları açık ve gizli desteklerin izlenmesidir.
Dogaltaş üreticisi, var olan rakipleri kadar potansiyel rakiplerinin de yakıt ve elektrik enerjisi maliyetlerini izleyerek, enerji kaynakları üzerinde uygulanan vergiler, harçlar gibi idari yüklerde rakip ülkelerle eşdeğerlilik talebini canlı tutabilir.
Yakıt ve elektrik enerji temini kadar kalitesi de maliyetleri etkiler. Ürnetim sürecinin bütün aşamalarında doğaltaş üreticisinin rakiplerine göre maliyetlerini artıran uygulamaları izlemek, sorgulamak ve alternatif çözümler geliştirmek gerekir.
Navlun konusunda alternatif çözümler var mı?
Birim ağırlığı fazla olan doğaltaşlarda navlun ürünleri etkin ve verimli değerlendirmenin temel bileşenlerinden bir diğeridir. Ocak işletmesinin ve işleme tesislerinin pazarla olan iletişim-etkileşimine göre coğrafi konumlanmasının navlun avantajı nedeniyle üstünlük yaratabilir.
Üreticinin taşıma filosuna sahip olması pahalı bir yoldur. Piyasada yeteri kadar navlun arzı vardır; salgın dönemindeki olağanüstü koşullar, karpuz gibi mevsimsel ürünlerin etkileri, kooperatiflerin aşırı baskıcı tavırları, limanlarda beklemeler gibi bir dizi navlun sorunu da sektördeki verimliliği etkileyen hususlardır.
Ocak yeri seçiminde geçerli olmasa da işleme tesislerinin yer seçimi yapılırken “navlun etkeni” mutlaka değerlendirilmeli, uzun dönemde maliyet-fiyat dengesine etkileri analiz edilmelidir.
Sektörde ölçek sorunu verimlilikleri etkiliyor mu?
Doğaltaş sektörünün yapısal ve ekonomik özellikleri nedeniyle “ölçek sorununu” diğer sektörlerden farklı biçimde ele almak gerekiyor. Birçok üretim alanında ölçek ekonomisinin erişebilme gücü ile küçük ve orta ölçeğin esneklik ve hızını koordine eden firmalar büyüyor, markalaşıyor ve ürünlerini daha iyi fiyatlarda değerlendiriyor.
Yakın gelecekte doğaltaş sektöründe var olmak ve varlığımızı korumak için küresel ölçekte iş yapabilen ve markalaşan firmalara ihtiyaç olacak. İhtiyacı karşılamada kültürümüzün olumsuz etkilerini dikkate almalıyız: Kültürümüzde, “ortak atın beli kırık olur” anlayışı hakim…” Bizde ortaklık olmaz” anlayışı yaygın. Kültürümüzün ortaklık anlayışı ile marka yaratacak ölçekteki firmaların oluşması arasındaki sıkı bağı dikkate alarak atılacak bir dizi adım vardır.
Ölçek sorununu tek başına firmalar çözemez. Ülkemizde sağlıklı bir gelecek inşa edilecekse “doğaltaş ekosistemi” iyi analiz edilmeli. Önce de belirttik, ruhsat güvencesinden, büyük projelerin taahhütlerini karşılayacak işleme tesisi kapasitelerine, navlun ücreti uygunluğundan, uygulama alanında örgütlenmeye uzanan doğaltaş ekosistemini enine boyuna tartışmalıyız. Her ekosistem bünyesinde gelişmeleri destekleyen unsunlar kadar gelişmeleri engelleyen asalak unsurlar da barındırır.
Haftaya: Doğaltaş “kültürü ve ekosistemi” neden oluşturulmalı?/1