Keynes, ekonominin dişçilik kadar saygı duyulan bir alan olmasını istedi. Bu hedefe hâlâ ulaşılamadı. Karamsar iktisatçıları gördükçe aklıma bu düşünce gelir. Kötümserlik iyi satar. Felaket çığırtkanları fırsat bulunca affetmezler. Dünya piyasaları mart ayında dönemsel dip seviyeleri gördükten sonra, kaos tahminleri havada uçuştu. Amerikan ekonomisinin kalıcı bir depresyona gireceğini, dünya ekonomisinin kendisine uzun süre gelemeyeceğini savunanlar ortalığa döküldüler. Bu öngörüler hâlâ sürüyor.
Olumsuz ekonomik ve finansal düşünceler zaman zaman aklıma gelir. Ancak karamsarlık bana göre değil. Finansçılık belki de iyimserliği pekiştiriyor. Virüs sonrası dünyada, hayatımızda, davranış kalıplarımızda nelerin değişeceğini bilmiyoruz. Ama şunu biliyoruz: İnsanlar ama evden ama ofisten çalışarak, yaratmaya ve üretmeye devam edecekler. Virüs döneminde işlerini koruyanlar gereğinden fazla tüketecek. İşlerini kaybedenler zorunlu ihtiyaçları için harcama yapacaklar. Tüketmeye, mutlak şekilde ihtiyaç fazlası tüketmeye kodlandık. Dünyanın en büyük ikinci petrol tüketicisi Çin’de, petrol tüketimi virüs öncesi seviyeye gelmiş. Amerikan hisse senetlerindeki muazzam yükseliş hareketi için, ‘‘Reel ekonomideki gelişmeleri yansıtmıyor’’ yorumu yapılıyor. Amerikan hisselerindeki coşku, dünya endekslerine yansıyor. Haftalardır yazıyorum. Hisse senedi piyasaları, mevcut ekonomik verilerle ilgilenmez. Ekonominin neye dönüşeceği üzerine kafa yorar. Şirket kârlarının çok sert düşeceğini dillendirenler için bugünkü fiyatlamalar ‘‘absürt’’ geliyor.
Kârlılığı etkileyen; yatırımlar, hanehalkı tasarrufu, temettü dağıtımı/hisse geri alımı, kamu tasarrufu gibi faktörler var. Önümüzdeki dönemde, özel sektör yatırımlarının düşeceği, hanehalkı tasarrufunun artacağı, şirketlerin temettü ödemelerini/hisse geri alımlarını erteleyeceği söylenebilir. Fakat kamu tasarruf etmeyecek. Para muslukları açık kalacak. Örneğin ABD’de bu yıl bütçe açığı 4 trilyon dolar olacak. Bu anormal rakam, şirket kârlarını negatif etkileyecek üç etmenin yaratacağı toplam kaybın yüzde 80’ini karşılayacak. Hisse senetleri işte bunu fiyatlıyor. Dünyada ikinci bir dalga yaşanmazsa, yatırımların, tüketimin, temettü ödemelerinin de bir noktada geri geleceği düşünülebilir. Fed Başkanı Powell hükümetten, yeni bir destek paketi istedi. Başkanlık seçimi öncesinde, kuvvetle muhtemel yeni bir hamle gelebilir. Şu aşamada yedi trilyon dolar olan Fed bilançosu, yılsonuna kadar 12 trilyon dolar olabilir. Genişlemenin sonu yok. Çin hükümeti, bugüne kadar açıkladığı paketlere ek olarak, dev bir altyapı paketi açıklayacak. Avrupa’da para muslukları sonuna kadar açıldı. Maliye politikası için kaynak sorunu yok ama biraz ağırdan alınıyor. Kısacası, para ve maliye politikalarında ülkelerin manevra alanının kalmadığını düşünenler yanılıyorlar.
Dünyada ekonomi yönetimleri, virüse karşı çabuk reaksiyon gösterdiler. 2009 krizinde önlemlerin açıklanması 1.5 yılı bulmuştu. Bugün açıklanan desteklerle, düşünülenden hızlı bir toparlanma olabilir. Önemli olan, desteklerin erken kaldırılmamasıdır. İngiltere’de ekonomi yönetiminin vergi artışları üzerine çalıştığı haberleri çıkıyor. Türkiye’de süresi dolan tedbirlerin uzatılması faydalı olur.