Deprem sonrası işçi ve işverenin haklarına ilişkin düzenlemeler

Sefa KARCIOĞLU

10.02.23 tarih ve 32100 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan kanuna göre, deprem bölgesini oluşturan 10 kentte (Kahramanmaraş, Hatay, Adıyaman, Diyarbakır, Şanlıurfa, Malatya, Kilis, Gaziantep, Osmaniye ve Adana) 8 Şubat 2023 Çarşamba'dan itibaren 90 gün süreyle olağanüstü hal ilan edildi.

Elazığ OHAL ilan edilen iller arasına eklenmemiştir. Elazığ hakkında sadece, AFAD’ın oluru ile Genel Hayata Etkili Afet Bölgesi’ ile Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın oluru ile Elazığ için mücbir sebep hali ilan edilmiştir.

22 Şubat tarih ve 32122 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan OHAL Kapsamında Çalışma ve Sosyal Güvenlik Alanına İlişkin Alınan Tedbirlere Dair Cumhurbaşkanlığı’nın 125 nolu Kararnamesi ile 10 ili etkileyen bir takım düzenlemeler yapılmıştır.

1- İşverenlere kısa çalışma ödeneği verilecektir

Kararname’nin 2. maddesi uyarınca olağanüstü hal süresi boyunca, depremlerin etkilerinden kaynaklanan bölgesel kriz gerekçesiyle işverenlerin Türkiye İş Kurumu’na yaptıkları kısa çalışma başvuruları için:

Depremden etkilenme durumuna göre olağanüstü hal ilan edilen bölgeden Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca belirlenecek il/ilçelerde bulunan işyerleri ve/veya deprem sebebiyle, yıkık, acil yıkılacak, ağır ve orta hasarlı olduğunu belgeleyen işyerleri için uygunluk tespitinin tamamlanması beklenmeksizin, işverenlerin başvurusu doğrultusunda kısa çalışma ödeneği verilecektir.

İşverenin hatalı bilgi ve belge vermesi nedeniyle yapılan fazla ödemeler, yasal faiziyle birlikte işverenden tahsil edilecektir.

2-İş sözleşmesini fesih yasağı getirilmiştir. Cezası 10.008 TL

OHAL İlan edilen 10 ilde, her türlü iş veya hizmet sözleşmesi, işbu Kararname’nin yürürlüğe girdiği 22/02/2023 tarihi itibarıyla olağanüstü hal süresince, aşağıdaki haller dışında işveren tarafından fesh edilemeyecektir.

• 4857 sayılı İş Kanunu’nun 25/1.II bendinde ve diğer kanunların ilgili hükümlerinde yer alan ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzeri sebepler,
• Belirli süreli iş veya hizmet sözleşmelerinde sürenin sona ermesi,
• İşyerinin herhangi bir sebeple kapanması ve faaliyetinin sona ermesi,
• İlgili mevzuata göre yapılan her türlü hizmet alımları ile yapım işlerinde işin sona ermesi.
• İşbu madde hükmüne aykırı olarak iş sözleşmesini fesheden işveren, sözleşmesi feshedilen her işçi için, aylık brüt asgari ücret tutarında (10.008 TL )idari para cezası kesilecektir.

3-İşçilere günlük 133,44 TL nakdi ücret desteği verilecektir

OHAL ilan edilen 10 ilde, 06/02/2023 tarihi itibarıyla iş sözleşmesi bulunan işçilerden;

• İşvereni tarafından 4447 Sayılı Kanun’un ek 2. maddesi kapsamında depremlerin etkilerinden kaynaklı bölgesel kriz gerekçesiyle yapılan kısa çalışma başvurusuna istinaden yeni bir hak sahipliği oluşmayanlar ile,
• 06/02/2023 tarihi ve sonrasında 4447 sayılı Kanun m.51/1.e bendi kapsamında depremlerin etkilerinden kaynaklı işyerinin kapanması veya kapatılması sebebiyle iş sözleşmesi feshedilen ve aynı Kanun kapsamında yeni bir işsizlik ödeneği hak sahipliği oluşmayanlara, herhangi bir sosyal güvenlik kurumundan yaşlılık aylığı almamak kaydıyla ve varsa daha önce başlatılabilecek durumda olan hak sahipliklerinden kalan süreler tamamlandıktan sonra, kısa çalışma uygulanan dönemde veya işsiz kalınan süre kadar, ancak olağanüstü hal süresini geçmemek üzere, İşsizlik Sigortası Fonu’ndan günlük 133,44 Türk Lirası nakdi ücret desteği verilecektir. İşbu madde kapsamında nakdi ücret desteğinden yararlananlardan, genel sağlık sigortalısı sayılacak ve genel sağlık sigortasına ilişkin primleri İşsizlik Sigortası Fonu’ndan karşılanacaktır.

4-6356 Sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu kapsamındaki sürelerin uzatılması

Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu kapsamındaki; yetki tespitlerinin verilmesi, toplu iş sözleşmelerinin yapılması, toplu iş uyuşmazlıklarının çözümü ile grev ve lokavta ilişkin süreler olağanüstü hal ilan edilen illerde 06/02/2023 tarihinden itibaren (bu tarih dahil) olağanüstü hal süresince uzatılmıştır.

5- 4857 Sayılı İş Kanunu m.38’de Yer Alan Sürenin Uzatılması

OHAL ilan edilen 10 ildeki işyerleri bakımından, 4857 Sayılı İş Kanunu m.38/3 uyarınca ücret kesme cezası kapsamında işçilerin ücretinden kesilen tutarların Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nca belirtilen banka hesabına yatırılması için işverene tanınan bir aylık süre, olağanüstü hal süresince uzatılmıştır.

6- Sosyal Güvenlik Alanında Alınan Çeşitli Tedbirler

OHAL ilan edilen 10 ilde, Sosyal Güvenlik Kurumu’nca kurum bütçesinden finansmanı sağlanacak sağlık hizmetleri ile ilgili tedbirleri almaya, usul ve esasları belirlemeye Sosyal Güvenlik kurumu yetkili olup bu kapsamda yapılacak harcamalar Sosyal Güvenlik Kurumu bütçesinden karşılanacaktır.

Keza olağanüstü hal ilan edilen illerde bulunan ve/veya buralarda hizmet sunan sağlık hizmeti sunucularının avans ödemeleri, 06/02/2023 ve sonrasını kapsaması durumunda olağanüstü hal süresince Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun 35. maddesinden muaf tutulacaktır.

Olağanüstü hal ilan edilen illerden birinde bulunan ve/veya bu illerde hizmet sunan sağlık hizmeti sunucuları tarafından SGK’ya sunulması gereken ancak depremlerin etkilerine bağlı olarak temin edilemeyen sağlık giderlerinin ödenmesine esas fatura, belge ve ekleri fatura denetiminde aranmayabilecektir. Olağanüstü hal ilan edilen illerde bulunan ve/veya buralarda hizmet sunan sağlık hizmeti sunucularının fazla ve yersiz ödeme ile sözleşmeden kaynaklanan cezai şart borçları, Sosyal Güvenlik Kurumunca olağanüstü hal süresince ertelenebilecektir.

İşin durması nedeniyle tazminat ve işçilik hakları nedir?

Deprem sonucu işçinin çalıştığı işyerinde, bir haftadan fazla süre ile işin durması hâlinde, sağ kalan işçinin iş akdini bildirimsiz olarak feshetmek ve kıdem tazminatı ile çalışılamayan bir haftalık sürenin her bir günü için yarım ücret istemek hakkı vardır. Bu bir haftalık süreye hafta tatili de girer. İşçi, dilerse yeniden işin başlamasına kadar bekleyebilir. Bu bekleme süresinde işçinin iş sözleşmesi askıda kalır.İş Kanunu’nun 14. maddesi uyarınca, deprem sonucu yaşamını yitiren işçinin yasal mirasçılarının, mirasçı olduklarını belgeleyerek, işverenden kıdem tazminatını isteme hakkı vardır. Kıdem tazminatına hak kazanılması için, işçinin en az bir (1) yıllık kıdeminin olması gerekir. İşçinin işe başladığı tarihten itibaren hizmet akdinin devamı süresince her geçen tam yıl için işverence işçiye 30 günlük ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenir. Bir yıldan artan süreler için de aynı oran üzerinden ödeme yapılır. Kıdem tazminatı hesabı son ücret üzerinden yapılır ve kıdem tazminatına esas ücretin belirlenirken temel ücretine ilaveten işçiye sağlanmış olan para ve para ile ölçülmesi mümkün akdi ve kanundan doğan menfaatler de göz önünde tutulur. Her bir yıl için hesaplanacak yıllık kıdem tazminatı miktarı üst sınırı 19.982,83 TL’dir. Hal böyle iken, depremden etkilenen işverenlerin iş durmuş, maddi olarak çok zor bir süreç geçirmektedir. Yasal hak kapsamında işçilerin olası bir dava açması halinde, işverenler zaten maddi güçlük içinde olduğu için işçinin hakkını ödeyemeyecek, böylece her ilde binlerce iş davası açılacaktır. Çünkü depremden etkilenen on binlerce kişi evini terk etmiş, şehir değiştirmiş, çocuklarını yeni bir okula kaydettirmiş, yeni bir hayat kurma sürecindedir. Yıllarca emek verdiği işyerindeki haklarını almak isteyen işçi haklı olarak hukuki mücadelesini yapacaktır. Diğer taraftan, deprem nedeniyle işyeri yıkılan, faaliyeti duran, alacaklarını alamayan işveren de zor durumdadır. İş bu nedenle, bir an önce OHAL kapsamındaki bölgeleri kapsayacak şekilde, bir taraftan yeni bir hayat kurmak isteyen işçinin kıdem ve sair işçilik alacaklarının ödenmesi için işverenlere maddi destek yapılmalı, diğer taraftan işyerinin faaliyetini sürdürebilmesi ve yeni istihdam sağlayabilmesi için, işverenlere teşvikler verilmeli, istihdam artırılmalı, yaralar hızlıca sarılmalıdır.