Av. Serap SARGIN
Tehlikeli ve denizi kirletme riski olan maddelerin deniz yoluyla taşınması uluslararası sözleşmelerle düzenlenmekle birlikte ulusal mevzuatımızda da taşıtan, yükleten, liman işletmecileri ve personellerin sorumluluk ve cezai yaptırımlarını hüküm altına alan düzenlemeler mevcuttur. International Convention for the Safety of the Life at Sea (SOLAS) ve International Convention for the Prevention of pollution from Ships (MARPOL) tehlikeli maddelerin deniz yoluyla uluslararası taşımacılığını düzenleyen temel sözleşmeler olup , bu sözleşmeler kapsamında düzenlenen International Maritime Dangerous Goods (IMDG) Code/Uluslararası Denizcilik Tehlikeli Maddeler Yönetmeliği sözleşmenin nasıl uygulanacağını gösteren açıklayıcı hükümler içermektedir.
Ulusal mevzuatımızda; Türk Ticaret Kanunu, Gümrük Kanunu, Türk Ceza Kanunu’nda denizyoluyla tehlikeli madde taşımacılığının içeriğine ve tarafların sorumlulukları ile tehlikeli maddelerin antrepolarda depolanmasına ilişkin özel hükümler yer almaktadır.
Mevzuatımızda bu konuyla ilgili en güncel düzenleme 14 Kasım 2021 tarihli Tehlikeli Yüklerin Deniz Yoluyla Taşınması ve Yükleme Emniyeti Hakkında Yönetmelik’le yapılmıştır. Kısaca değinmek gerekirse bu yönetmelikle birlikte ilgili taraflara bir takım yeni yükümlülükler getirilmiştir. İlk maddede yükleme emniyeti zorunlulukları yer almaktadır. Kıyı tesisinde yapılan tüm tehlikeli madde faaliyetleri açısından bu hükümler uygulanacaktır. Madde 5’te ;Tehlikeli yük elleçleyen kıyı tesislerinin TYUB (Tehlikeli Yük Uygunluk Belgesi) almaları ve geçerli durumda bulundurmaları zorunluluğu getirilmiştir.
TYUB, İdare tarafından düzenlenen ve paketli veya dökme halde tehlikeli yük elleçlemesi yapan kıyı tesisleri tarafından alınması gereken Kıyı Tesisi Tehlikeli Yük Uygunluk Belgesi anlamına gelmektedir. Ayrıca kıyı tesisi tanımının diğer yönetmeliğe kıyasla değiştirildiği görülmektedir. Bu tanıma göre kıyı tesisi, gemilerin veya deniz araçlarının emniyetli bir şekilde yük alıp verebilecekleri veya barınabilecekleri, depolama alanları dâhil liman, rıhtım, iskele, yanaşma yeri, akaryakıt, sıvılaştırılmış gaz veya kimyasal boru hattı şamandırası veya platformu anlamına gelmektedir. RORO taşımacılığı ile arabalı vapur seferleri ile yolcu iskele ve limanları bu tanım dışında bırakılmıştır. Ayrıca CTU, IMDG, IMSBC, IBC Kod kapsamındaki yüklerle ilgili özel hükümler yer almaktadır. Yönetmelikte yer alan diğer önemli husus ise 6. Maddede yer alan kıyı tesislerinin TMGD yani Bakanlıkça yetkilendirilmiş tehlikeli madde güvenlik danışmanı bulundurma zorunlululuğudur. Bu hükme göre; tehlikeli yükleri elleçleyen kıyı tesisleri, Bakanlıkça IMDG Kod kapsamında yetkilendirilmiş olan TMGD istihdam eder veya Tehlikeli Madde Güvenlik Danışmanlığı Kuruluşundan hizmet alır. Bu kıyı tesisleri ayrıca Tehlikeli Madde Faaliyet Belgesi almaz ve Bakanlıkça Tehlikeli Malların Karayolu ile Uluslararası Taşımacılığı Anlaşması (ADR) kapsamında yetkilendirilmiş olan TMGD istihdam etmez ya da hizmet almazlar. Ayrıca 22. Maddede Kıyı Tesisi Yük Uygunluk Belgesi şartlarındaki eksiklikleri gidermeyen ve yönetmeliği ihlal edenlere uygulanacak idari para cezaları düzenlenmiştir.
Mevzuatımızda deniz yoluyla tehlikeli yük taşımacılığına ilişkin kanunlarda yer alan düzenlemeler şu şekildedir:
▶ 6762 Sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 769. Maddesinde taşınacak eşyanın tehlikeli eşya olması halinde bunun bildirilmesi, etiket ve işaretlenmesi gerektiği, bildirilmediği takdirde ise bundan doğabilecek zararlardan gönderenin sorumlu olduğu belirtilmektedir. Ayrıca TTK /m.1026’da tehlikeli eşya tanımı “Denizde Can ve Mal Koruma Hakkında Kanun” hükümlerine göre yapılmıştır. TTK Madde 1024 ise; Eşyanın cins ve mahiyeti hakkında yanlış beyanlarda bulunan taşıtan veya yükletenin , kusuru varsa taşıyana ve 973 üncü maddenin birinci fıkrasında yazılı diğer kimselere karşı beyanlarının doğru olmamasından doğacak zararlardan sorumlu olacaklarına dair hüküm yer almaktadır.
▶ Nitekim Gümrük Kanunu’nun 94 ve 154. maddelerinde tehlikeli maddelerin yurtiçindeki antrepolarda ve serbest bölgelerde depolanmasına ilişkin özel yükümlülük ve tanımlarla birlikte madde 241/4-e bendinde bu depolama şartlarına uymayan şahıslara uygulanacak cezai yaptırımlar düzenlenmiştir. Bu maddeye göre; bu Kanunda ayrı bir ceza tayin edilmiş haller saklı kalmak üzere, bu Kanuna ve bu Kanunda tanınan yetkilere dayanılarak çıkarılan tüzük, yönetmelik, tebliğ ve talimatlarla getirilen şekil ve usullere aykırı hareket edenlere usulsüzlük cezası uygulanmaktadır.
▶ Ayrıca Türk Ceza Kanunu’nda madde 174’te “Yetkili makamlardan gerekli izni almaksızın, patlayıcı, yakıcı, aşındırıcı, yaralayıcı, boğucu, zehirleyici, sürekli hastalığa yol açıcı nükleer, radyoaktif, kimyasal, biyolojik maddeyi imal, ithal veya ihraç eden, ülke içinde bir yerden diğer bir yere nakleden, muhafaza eden, satan, satın alan veya işleyen kişi, üç yıldan sekiz yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar adlî para cezası ile cezalandırılır.” hükmü yer almaktadır.