Türkiye İstatistik Kurumu’nun 2020 yılına ilişkin bölgesel gayrısafi yurtiçi hasıla (GSYH) verileri, Covit-19 salgın koşullarında geçen bir yılda il ve bölge ekonomilerinin nasıl ve ne ölçüde etkilendiğini, etkilenme biçimini gözlemlemek açısından da ilginç sonuçlara işaret ediyor.
Kuşkusuz 2020 yılı ekonomik performansını şekillendiren tek faktör salgın koşulları değildi. Ekonominin genel kırılganlıkları da ortaya çıkan sonuçta aynı ölçüde belirleyici oldular. Ekonominin genel kırılganlıkları ile birleşen Covit-19 salgın koşullarının bölge ekonomilerini etkileme biçiminin iller ve bölgeler arasında ciddi farklılıklar gösterdiği de anlaşılıyor:
- Toplam büyüme hızının yüzde 1.79 olduğu 2020 yılında 10 ilin ekonomisi küçüldü. Ekonomisi küçülen iller arasında İstanbul, Bursa, Antalya, Aydın ve Muğla gibi hem nüfus, hem de ekonomik potansiyel açısından önde gelen iller de yer alıyor. Kütahya, Niğde, Nevşehir, Kırıkkale ve Bayburt ekonomisi daralan diğer iller.
- Ekonomisi en sert küçülen illerin başını yüzde 24.3’lük daralma ile açık ara Antalya çekiyor. İkinci sırada yüzde 8.3’lük küçülme ile Muğla geliyor. Bu ikisinin ekonomik daralmasında turizmin başat rolü oynadığı anlaşılıyor. Üçüncü sırada yüzde 4,67’lik daralma ile Nevşehir geliyor.
- Buna karşın 9 il çift haneli büyüme hızına ulaşmış. Hızlı büyümede Aksaray (yüzde 15.8) ile Ardahan (yüzde 15.5) başı çekiyor. Bunları yüzde 13.9 ile Çanakkale ve yüzde 12.3 ile Gaziantep izliyor. Kars, Elazığ, Ağrı, Kırşehir ve Çankırı, çift haneli büyüyen diğer iller.
- Ekonomisi çift haneli büyüyen illerin toplam GSYH içindeki ağırlığı yüzde 4.51 düzeyinde. Buna karşın ekonomisi küçülen 10 ilin ağırlığı yüzde 40.1’i buluyor.
- 7 ilde kişi başına GSYH, yüzde 12.28 olan 12 aylık ortalama tüketici enflasyonundan daha düşük bir artış gösterdi. Yani kişi başına gelir TÜİK enflasyonunu göre reel olarak düştü. Bu iller Bursa, Antalya, Muğla, Aydın, Kırıkkale, Nevşehir ve Batman. İlk sırada yüzde 25.12’yi bulan olağanüstü yüksek bir kişi başına gelir kaybıyla Antalya yer alıyor. Antalya’yı yüzde 8.43 ile Muğla ve yüzde 4.13 ile Nevşehir izliyor.
- Kişi başına GSYH düzeyinde İstanbul ilk sırada kalmaya devam ediyor. Çift haneli bir büyüme kaydeden Ağrı’nın son sıradaki yerini ise yüzde 4.2 gibi ılımlı bir büyüme göstermesine rağmen Şanlıurfa alıyor.
- Hizmet sektörü genel olarak en yüksek hasar alan sektör durumunda. Ticaret, turizm, lokantacılık, ulaştırma ve depolama sektörlerinden oluşan ana hizmetler 58 ilde küçüldü. Buna karşın finans ve sigorta ile kamu yönetimi, sağlık ve eğitim sektörleri tüm illerde büyüdü. Kapanma uygulamalarının da etkisiyle bilgi ve iletişim sektörü de 64 ilde büyüme kaydetti.
- En fazla hasar gören ikinci sektör olan inşaat 44 ilde ciddi ölçüde daraldı.
- Tarımın küçüldüğü il sayısı 17’de kaldı. Ancak bu iller arasında Antalya, Adana, Hatay, Karaman, Aydın, Niğde, Trabzon ve Giresun gibi illerin yer aldığını not etmek gerekiyor.
- Sanayi 61 ilde, imalat sanayii ise 62 ilde büyüme kaydetti. Bütün olarak ülke ekonomisinin ve genel olarak da illerin ekonomilerini öncelikle sanayi ayakta tutmuş gözüküyor.
- 61 ilin toplam GSYH içindeki payı artarken, 20 ilin payı azaldı. Payı artan illerin başını Ankara ile Kocaeli çekiyor. Payı azalan illerin başında tahmin edileceği gibi Antalya çekiyor. Antalya’nın ardından İstanbul geliyor. Ancak buna rağmen İstanbul, GSYH’dan tek başına aldığı yüzde 30’luk pay ile açık ara en büyük yeri tutuyor. İstanbul’un ardından gelen Ankara’nın payı bile yüzde 9.56 ile İstanbul’un ancak üçte biri kadar.