Selçuk Turgay AZAK – Vergi Müfettişi – Ekonomist
Enflasyon, belirli bir mal ya da hizmet grubunun ortalama fiyat seviyesindeki artışı ölçen bir makro ekonomik endekstir. Enflasyonun olduğu bir ekonomide belli bir parayla alınan mal ve hizmet miktarı giderek azalır. Böyle bir ekonomik konjonktürde toplumdaki kesimler enflasyon karşısında kendilerini koruma altına almak isterler. Bu yazımızda üreticilerin ve tüketicilerin enflasyon karşısında sergilediği davranışların enflasyon üzerindeki olumsuz etkileri üzerinde duracağız.
Ekonomi disiplininde rasyonel bireylerin kendi çıkarlarını maksimize etmeye çalışacağı ifade edilir. Bu kapsamda firmalar karlarını, tüketicilerde faydalarını maksimize etmeye çalışır. Bu çaba, enflasyonun olduğu ekonomilerde de farklı şekillerde ortaya çıkar. Ancak enflasyon olan ekonomilerde üretici ve tüketiciler arasındaki çıkar çatışması enflasyonu daha da artırmaktan başka bir sonucu getirmez. Diğer taraftan bir ekonomide beklentilerin, toplumdaki kesimlerin iktisadi davranışlarını da şekillendireceğini özellikle ifade etmemiz gerekir.
Enflasyon olan bir ekonomide üreticiler ve tüketiciler enflasyonun düşmeyeceğini bekliyorlarsa yani enflasyon ataleti oluşacağını düşünüyorlarsa, davranışlarını bu duruma göre belirlerler. Bu durumda üreticiler ya da ticaret yapanlar ellerindeki malı ya satmak istemeyecekler ya da söz konusu malın alış fiyatının güncel halini dikkate alarak yeni bir satış fiyatı belirleyeceklerdir. Böylece iktisadi faaliyetler ya yavaşlayacak ya da enflasyon artmaya devam edecektir. Örneğin Tüccar Bay A’nın, X malını ay başında 10 TL’ye aldığını ve 12 TL’ye satışa sunduğunu varsayalım. Ay ortasında malı Bay A’dan almak isteyen bir müşteri çıktığında Bay A malını 12 TL’ye vermek istemeyecektir. Çünkü X malının alış fiyatının arttığını düşünerek -ki böyle bir durum olmasa da- malı yerine koyamama kaygısına kapılacak ve bu durumdan kendini korumak için malın tahmini güncel alış fiyatına göre yeni bir satış fiyatı belirleyecektir. Örneğin malın yeni alış fiyatının 13 TL olacağını düşünüyorsa malı 12 TL’ye sattığında yerine koyamayacağını varsayarak, malın satış fiyatını artıracak ve tedarik zincirinde bu artış diğer sektörlerdeki artışları tetikleyebilecektir.
Aynı durum tüketiciler için de geçerlidir. Eğer tüketiciler enflasyonun artacağını düşünüyorlarsa, gelecekte daha yüksek bir bedel ödeme düşüncesi ileriki zamanlarda oluşacak talebin bugün oluşmasına ya da alınacak maldan mevcut ihtiyaçtan daha fazla alınmasına sebebiyet verecektir. Örneğin Bay B, aylık ihtiyacı 1 kilogram zeytinyağı iken fiyatının artacağını düşünüyorsa ihtiyacından çok daha fazla zeytinyağı almaya çalışacak, bu durumda toplam talebin aşırı artması enflasyonu tetikleyecektir.
Yukarıda da ayrıntılı ifade ettiğimiz üzere, enflasyon olan bir ekonomide makro ekonomik performansın etkileri bir yana, bireylerin davranışlarının enflasyonu yukarı yönlü tetikleyebileceği ve ekonomide enflasyonun yerleşmesine sebebiyet verebileceği hususu gözden kaçırılmamalıdır.