Çekya 2004'ten bu yana Avrupa Birliği içerisinde. Bunun yanında NATO, Birleşmiş Milletler, Avrupa Konseyi, Dünya Ticaret Örgütü, OECD, uluslararası Para Fonu (IMF) ve Vişegrad Grubu (Çekya, Macaristan, Polonya ve Slovakya arasında bölgesel ortaklık) üyelikleri bulunuyor.
Çekya nüfus artışı düşük olan bir ülke, nüfus artışı sadece on binde üç. Nüfusunun %94,2'si Çekler'den oluşmakla birlikte ülkede Ukraynalı, Slovak, Vietnamlı, Rus, Polonyalı, Alman olmak üzere 182 ülkeden yabancı nüfus da bulunmakta. Verilere bakıldığında Çekya’daki en fazla yabancı topluluklar Ukrayna, Rusya ve Polonya gibi eski Sovyet dönemi Slav ülkeleri. Asya’dan en büyük göçmen grubu ise yine Sovyet döneminden Vietnam. Nüfusun büyük çoğunluğu şehirlerde yaşayan Çekya’ da nüfusun en yoğun olduğu yerler başkent Prag, Pilsen, Brno ve Ostrava. Ayrıca eğitim düzeyi yüksek bir ülke.
Çekya Estonya'dan sonra en büyük ateist nüfusu olan ülke. Nüfusun yaklaşık %60'ının dinî inancı yok. Günümüzde kullanılmayan çoğu kilisenin konser salonu ya da müze olarak hizmet verdiğini göreceksiniz. Çekya’nın dünya çapında tanınan ürünleri kristal, cam işlemeleri, garnet taşı ve bira ülkenin en önemli sembollerinden. Pek çok ülkede yerel bira üreticileri isim haklarını başta Bohemya bölgesine bağlı Plzeň şehri olmak üzere bu ülkeden almış.
Ticaret Bakanlığı’nın verilerine göre; GSYİH’nın yaklaşık 1/3’ünü tek başına üreten Çek imalat sanayi, toplam işgücünün de yaklaşık %40’ını istihdam ediyor. Üretim itibarıyla, sanayideki en büyük iş kolları otomotiv, elektronik, makine ve ekipman, cam ve savunma sanayi. Otomotiv, sanayi sektörünün ve ekonominin önemli unsurlarından biri. Avrupalı birçok otomotiv firmasının özellikle de Volkswagen grubunun Çekya’da önemli yatırımları bulunuyor. Doğrudan yabancı yatırımcı çekme konusunda Avrupa’nın en başarılı ülkeleri arasında. Çok uluslu şirketlerin yatırımları, doğrudan yabancı yatırımcılar arasında önemli bir yere sahip. Avrupa ve Avrupa Birliği içindeki stratejik konumu, vasıflı işgücü, makroekonomik istikrarı ve uygun yatırım ortamı doğrudan yabancı yatırımcı çekme noktasında ülkenin en önemli avantajları. Çek Cumhuriyeti 2021 yılında çektiği 7,6 milyar dolarlık doğrudan yabancı yatırım tutarı ile dünyada 34. sırayı almış. Ülkenin toplam yabancı sermaye stoğu ise 228 Mmilyar dolar düzeyinde.
243,7 milyar dolar nominal GYSİH’nın içinde hizmetler sektörünün aldığı pay %61 (turizm ve taşımacılık), sanayi sektörünün aldığı pay ise %37 (otomotiv, makine & ekipman, silah endüstrisi). Dünya bankasına göre Çekya’da kişi başına düşen milli gelir 26 bin dolar seviyesinde; yani yaklaşık bizim 3 katımız. Sanayileşme ve ülkedeki özellikle otomotiv ve yan sanayi yatırımları nedeniyle Çek Cumhuriyeti'ndeki işsizlik oranı da Avrupa Birliği içinde en düşük orana sahip.
Çekya ekonomisine baktığımızda sanayi ve ihracat odaklı bir büyüme modelini görüyorsunuz. Ana pazarları Almanya ve Avrupa Birliği dışında da alternatif ihracat pazarlarında büyüme hedefleri var. Yani ihracat pazar çeşitliliğini önemsiyorlar. 2021 yılında 227 milyar dolar ihracatı ve 212 milyar dolar ithalatı ile yaklaşık 15 milyar dolar dış ticaret fazlası vermiş. Almanya, Slovakya, Polonya, Fransa ve Avusturya başlıca ihracat yaptığı ülkeler. Tek başına Almanya’nın Çekya ihracatından aldığı pay % 32. Ana ihraç kalemleri otomotiv, otomotiv yan sanayi ve elektronik ürünler.
Çekya’nın 212 milyar dolar civarında bulunuyor ve ithalatın büyük kısmını Almanya, Çin, Polonya, Slovakya ve İtalya gibi ağırlıklı olarak yakın ülkelerden tedarik ediyor. Almanya’nın Çekya ithalatından aldığı pay %22, Çin’in ise %17. Türkiye olarak bizim Çekya’ nın ithalatından aldığımız pay ise sadece %1,1. İthal ettiği başlıca ürün kalemler ise elektronik ürünler, otomotiv yedek parçaları ve ilaçlar olarak sayılabilir.
Son yıllarda ülke ekonomisinin önce pandemi ve akabinde Rusya-Ukrayna savaşından olumuz etkilendiğini söyleyebiliriz. Çekya da birçok Avrupa ülkesi gibi enerjide Rusya’ya bağımlı. Bu nedenle Avrupa Birliği ve Rusya’nın karşılıklı yaptırımlarından ciddi şekilde etkileniyorlar. Yüksek enerji maliyetleri özellikle sanayi ve otomotiv sektörlerini zayıflatmış. Bunun yanında savaşın başlamasıyla artan belirsizlik ve enflasyonist ortamdan dolayı uzmanlar ülke ekonomisinin daha da fazla olumsuz etkilenmesini bekliyorlar.
2021 yılı verilerine baktığımızda Çekya’ ya olan ihracatımız yaklaşık 1,6 milyar dolar. İhracatımızda başlıca ürün grupları motorlu kara taşıtları, makineler, mekanik cihazlar ve aletler, örme giyim eşyası ve aksesuarları, elektrikli makine ve cihazlar, plastik ve mamulleri, alüminyum ve alüminyumdan eşya ve mücevherci eşyalarını sayabiliriz.
Türkiye’nin Çekya’dan İthalat rakamlarına baktığımızda ise, 2021 yılında 2,7 milyar dolar olduğunu görüyoruz. İthal ettiğimiz ürün grupları ağırlıklı olarak motorlu kara taşıtları, makineler, mekanik cihazlar ve aletler, Elektrikli makine ve cihazlar, kauçuk ve kauçuktan mamul eşyalar, plastik ve mamulleri, demir veya çelikten eşyalar, optik, fotoğraf, ölçü, tıbbı alet ve cihazları olarak sayılabilir.
Benim gördüğüm kadarıyla modern satış kanalları gelişmiş bir ülke. Yerel ve Avrupalı birçok zincirin özellikle Prag ve Çekya’nın farklı şehirlerinde her geçen gün mağaza sayılarını arttığını göreceksiniz. Bunun yanında özellikle Vietnam kökenli Çeklerin ağırlıklı olduğu geleneksel kanalı da unutmamak gerekir. Benim yaptığım seyahatlerde birçok sektörde özellikle geleneksel kanalda Vietnamlıların yoğunluğunu gördüm. Vietnam diasporası ve eğitimli Vietnamlılar sizin de dikkatinizi çekecektir. Yine E-Ticaretin geliştiğini (mall.cz, Alza ve Lidl-shop gibi) ve çevre ülkelere mikro ihracatta başarılı bir ülke olduğunu söyleyebilirim.
Her ne kadar Prag önemli bir ticaret noktası olsa da Brno ve Ostrava gibi şehirleri de unutmamak gerek. Avrupa’da fiyat odaklı ülkelerden biri olan Çekya’da son yıllarda refah seviyesinin artmasıyla birlikte özellikle giyim ve kozmetik sektörlerinde marka tercihlerinin ön plana çıktığı görülüyor.
İthalat ve ihracat yapan firmalara yapacağınız ziyaretlerde dil olarak İngilizce yeterli olacaktır. Fakat Çekya pazarına yönelik bir büyüme stratejiniz varsa katalog ve web sitenizde Çekçe diline de yer vermeniz faydalı olabilir.
Çeklerin iş-yaşam dengesine önem veren yapılarının olduğunu bilmenizde fayda var. Mesai saatleri dışında ve hafta sonu çalışmadıkları gibi, maillerinize ve telefonunuza cevap vermeme ihtimalleri de yüksek. Bir tesadüf mü bilmiyorum Çekya’daki iki müşterim de işlerini profesyonellere bırakıp dünya turunu çıktılar. Ayrıca Çeklerin iş yaşamlarında profesyonel ve fakat bir o kadar rahat olduklarını da söylemem gerek. İlk yaptığım ziyaretlerde takım elbise ile görüşmeye gittiğimde, benimle görüşen muhataplarımın yaz aylarında şort ve sandaletle toplantılara girdiklerine çok kez şahit oldum.
1- Ülkemizde ne yazık ki yayınlanan ülke raporları vasat durumda. İhracatçı birlikleri Çekya özelinde alt sektörleri için nitelikli ve güncel ülke raporları hazırlatılmalı ve üyeleri ile paylaşmalı.
2- Slovakya’yı da içine alarak Çekya’ya heyet ve URGE programları yapılmalı. Çekya yakın ama henüz potansiyelini yeterince değerlendiremediğimiz önemli bir Pazar.
3- Firmalarımız bireysel bazda bu ülkeleri ziyaret etmeli ve bireysel bazda çalışmalarını sürdürmeli.
4- TİM ve ihracatçı birlikleri özel nitelikli satın alma programlarıyla özellikle büyük alıcıları ülkemize getirip, ihracatçımız ile buluşturmalı.
Prag şehri, Çekya’nın başkenti ve en büyük şehri. Türk Hava Yolları’nın Prag’a haftanın her günü en az iki uçuşu bulunuyor. Avrupa Birliği ülkesi olduğundan seyahat öncesi schengen vizenizin olması gerekli. Avrupa’nın en güvenli ülkelerinden biri olan Çekya her ne kadar NATO ve Avrupa Birliği üyesi olsa da halkın bugünlerde en büyük kaygısı Rusya-Ukrayna savaşı ve sürecin Çekya ve Polonya’ya da sıçraması. Ülkenin birçok yerinde Ukrayna’yı destek amaçlı bayrakları görmeniz mümkün.
**
Çek Cumhuriyeti denince Franz Kafka’yı da unutmamak gerekir tabi. 41 yıllık kısa yaşamında hep arafta kalmış ve dünya edebiyatında izler bırakmış bir yazar. Bir ülkeyi anlamak ve o pazara sistematik yaklaşabilmek için kültürü öğrenmenin önemli olduğunu düşünürüm. Kültürü öğrenmek için de o ülkenin edebiyat eserlerine bakmanın ve bilgi sahibi olmanın değerli olacağı kanısındayım. Her ne kadar yaşamın bir bölümünü Almanya’da geçirmiş olsa da Prag’ın izlerinin daha etkin olduğunu söyleyebilirim. Dönüşüm, Yargı, Babaya Mektup ve Şato’yu okumanızı tavsiye ederim.