Çay hasadı öncesi Karadeniz’de koronavrüs endişesi

Koronavirüs salgını, uygulanan kısıtlamalar, sokağa çıkma yasağı nedeniyle geçen yıl çay hasadı ile ilgili büyük sıkıntılar yaşandı. İstanbul, Ankara, İzmir gibi büyük kentlerde yaşayanların çay hasadı için Rize, Trabzon, Giresun’a dönmeleri büyük sorun olmuştu.

Bu yıl da kısıtlamalar devam ediyor, şehirlerarası seyahat izne bağlı. Çay üretim merkezlerindeki üretici, işçi, esnaf, sanayici, tüccar ve bölgede yaşayan hemen herkes endişeli, koronavirüs vakalarının rekor seviyeye ulaştığı Karadeniz Bölgesi’nde dışarıdan gelecek on binlerce çay bahçesi sahibi ve işçilerin vaka sayısını tırmandıracağı endişesi yaşanıyor.

Ramazan Bayramı sonrası başlayacak çay hasadı için çalışmaların şimdiden başlatılması isteniyor. Özellikle İstanbul ve diğer büyük kentlerden bölgeye gelecek çay bahçesi sahiplerinin teste tabi tutularak sonucu negatif olanlara izin verilmesi gerekiyor. Testi negatif çıkanların da transit olarak bölgeye ulaşması ve ulaştıktan sonra da en az 10 gün karantinada tutulmaları isteniyor.

Geçen yıl olduğu gibi bu hasat döneminde de Azerbaycan ve Gürcistan’dan çay toplamak için işçi getirilemeyecek. Bölge içinden ve diğer illerden çay toplamak üzere işçiler hasada gelecek. Test ve karantina uygulaması çay toplamada çalışacak işçiler için de yapılmalı. Aksi takdirde zaten çok yüksek olan vaka sayısı, Karadeniz Bölgesi’nde özellikle çay hasadının yapılacağı Rize, Trabzon, Giresun, Artvin’de çok daha fazla artarak ciddi sonuçlar doğurabilir.

Üretici 4 liranın üzerinde fiyat bekliyor

Çay hasadı yaklaşırken üretici örgütleri de yaş çay alım fiyatı ile ilgili beklentilerini açıklamaya başladı. Geçen sene Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Çaykur’un yaş çay alım fiyatını kilo başına 3 lira 27 kuruş olarak açıklamıştı. Üreticiler bu yıl artan gübre fiyatları, işçilik maliyetleri nedeniyle fiyatın 4 liranın üzerinde olmasını talep ediyor. Bazı üreticiler ise 5 lira fiyat açıklanmasını istiyor. Rize Ziraat Odası Başkanı Nevzat Paliç, yaş çay alım fiyatının kilo başına 4.4 lira olmasını talep ettiklerini açıkladı. Paliç, artan maliyetler nedeniyle çiftçinin para kazanabilmesi için yaş çay alım fiyatının en az 4.4 lira olması gerektiğini söylüyor.

Çay Üreticileri Dayanışma Derneği Başkanı Mustafa Mavi ise, yaş çay taban fiyatının gıda enflasyonu oranında artırılması gerektiğini belirterek, son 1 yılda gıda enflasyonu göz önüne alındığında yüzde 30’luk bir fiyat artışı ile yaş çay alım fiyatının 4 lira 45 kuruş olması gerektiğini ifade ediyor.

Çay için kullanılan gübrenin fiyatının geçen yıla göre ton başına yüzde 50 zamlandığını bu nedenle yaş çay taban fiyatının da bu zamlara göre belirlenmesi gerektiğini vurgulayan Mustafa Mavi, üreticinin yüzde 80’ninin desteklemeden yararlanamadığını söyledi. Üreticinin, Çiftçi Kayıt Sistemi (ÇKS) kaydı yaptıramadığı için bu desteklerden yararlanamadığını iddia eden Mavi, geçen yıl çaya son 20 yılın en düşük zammı yapıldığını ve özel sektörün daha düşük fiyattan alım yaptığını sözlerine ekledi. Çay sanayicileri ise her yıl yapılan alım fiyatları dikkate alındığında geçen sene kilo başına 3 lira 27 kuruş olan çay alım fiyatının kilo başına 3 lira 75 kuruş seviyelerinde olabileceğini dile getiriyor.

Çay hasadı bayram sonrası başlayacak

Bu yıl çay hasadının Ramazan Bayramı’ndan sonra başlaması bekleniyor. Çay hasadı birinci, ikinci ve üçüncü sürgün olmak üzere yılda 3 kez yapılıyor. İklimle ilgili bir sıkıntı olmadığı zaman çay hasadının ilk sürgünü Mayıs- Haziran dönemi, ikinci sürgün HaziranAğustos döneminde ve üçüncü sürgün de Ağustos- Ekim döneminde gerçekleştirilir. Son yıllarda değişen hava şartlarına bağlı olarak hasat her yıl biraz daha gecikiyor. Bilmeyenler için hatırlatalım. Birinci sürgün yapılmadan ikinci, ikinci sürgün yapılmadan üçüncü sürgün çay hasadı yapılamıyor. Çünkü ilk sürgünde büyüyen çay yaprakları toplanıyor. Bu yapraklar alındıktan sonra çay bitkisi gelişimine devam ederek ikinci sürgün yapraklar büyüyor. İkinci sürgün yapraklar toplandıktan sonra üçüncü sürgün yapraklar büyüyor. İlksürgünle ilgili yaşanan sorun diğer süreçleri de olumsuz etkiliyor. Hasadın zamanında ve doğru yapılması bu nedenle büyük önem taşıyor.

Hasat edilerek toplanan yaş çay, Çaykur İşletmeleri Genel Müdürlüğü’ne ait fabrikalara veya özel sektör çay fabrikalarına satılıyor. Yıllık ortalama 1 milyon 400 bin ton civarındaki yaş çayın yaklaşık yüzde 50-55’i Çaykur tarafından satın alınırken, kalanı özel sektör satın alıyor. Yaş çay alım fiyatını ve destekleme primi her sene hükümet tarafından açıklanıyor.

İşçilere ödenecek ücret günlük 200 lira

Rize’de 2021 yılı çay hasadı öncesi çalışacak işçilere ödenecek günlük ücret (yevmiye) belirlendi. Rize Valiliği ilgili kurumların katılımı ile yaptığı toplantıda, 2021 ürünü yaş çay hasadında çalışacak işçilere ödenecek ücret günlük en az 250 kilo çay toplamak şartı ile yemek dahil 200 lira olarak belirlendi. Ayrıca kilo bazında yaş çay toplamak isteyen işçilere ise, topladıkları her kilo çay için 95 kuruş ödeme yapılması yönünde tavsiye kararı alındı.

Toplantıda, konaklama, yemek, çay toplama malzemeleri, konaklama yerinden çay bahçesine kadar yol masrafı bahçe sahibi tarafından karşılanması durumunda işçiye günlük net 175 lira ödenmesi önerildi. Özetle, Karadeniz’de çay hasadına günler kala, koronavirüs vakalarının artacağı endişesi yaşanıyor. Hasat döneminde vaka sayısının daha fazla artmaması, endişelerin giderilmesi için bugünden başlanarak gerekli testlerin yapılması, denetimlerin sıkılaştırılması, önlemlerin şimdiden alınması gerekiyor.

ÇAY EKONOMİSİ

• Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) verilerine göre, 4 milyon 193 bin hektar alanda çay üretimi yapılıyor. 2018 verileri ile yıllık kuru çay üretimi 6 milyon 338 bin tondur.
• Türkiye, çay üretim alanları bakımından dünyada 7. sırada, kuru çay üretiminde Çin, Hindistan, Kenya, Srilanka ve Vietnam’dan sonra 6.sırada yer alıyor. Türkiye’nin yıllık kuru çay üretimi 270 bin ton.
• Kişi başına yıllık çay tüketiminde ise Türkiye ortalama 3.2 kilo ile ilk sırada. Türkiye’den sonra, Libya 2.4 kilo ile ikinci, Afganistan kişi başına 2.2 kilo ile ikinci sırada yer alırken Katar, İngiltere, İrlanda, Fas’ta kişi başına yıllık 2 kilo çay tüketiliyor. Çay, sudan sonra en çok tüketilen içecek olarak biliniyor.
• Türkiye’de çay üretimi, 2012 yılında Bakanlar Kurulu Kararı ile belirlenen alanlarda yapılıyor. Bu alanlarda üretim yapan çay üreticilerine “Çay Bahçesi Ruhsatnamesi” veriliyor. Bu ruhsatname mevzuata uygun olarak çay bahçesi tesis edildiğini ve üretim yapıldığını gösteriyor. Üreticiler ruhsatnameye kısaca “çay cüzdanı” diyor. Cüzdanı olan “yaş çay üreticisi” olarak adlandırılıyor. Türkiye’de 200 bin civarında yaş çay üreticisi var. Bunların hepsi çay bahçesinin sahibi değil. Bazıları işletici olarak çay cüzdanına sahip. Rizeli olan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın da çay cüzdanı sahibi olduğu biliniyor.
• Çay cüzdanı sahiplerinin bir bölümü üretim bölgelerinde bir bölümü ise İstanbul başta olmak üzere büyük kentlerde yaşıyor. Üretim bölgesi dışında yaşayanlar her sene hasat zamanı gelir, hasadını yaptırır çayı teslim eder ve yaşadığı kente geri döner.
• Türkiye’de yaş çay üretimi 785 bin 693 dekar alanda gerçekleştiriyor. Çay üreticisi sayısı yaklaşık 200 bin. Bu üreticilerin çok büyük bölümü ortalama 2 ile 10 dönüm arasında çay bahçesine sahip. Çaykur’un verilerine göre, çay cüzdanı sahibi 199 bin 645 üreticinin yüzde 47.94’ünün çay üretim alanı 2 ile 5 dekar arasında. Üreticilerin yüzde 22.54’ünün çay ürettiği alan 5 ile 10 dekar arasında. Yüzde 20.12’sinin sahip olduğu ortalama alan 1 ila 2 dekar arasında. Aynı verilere göre, 500 metrekare alandan daha küçük çaylığı olan 1570 üretici bulunurken, 100 dekar üzeri çay cüzdanı olan sadece 1 üretici var.
• Çay üretiminin yüzde 63.58’i Rize’de, yüzde 23.45’i Trabzon’da, yüzde 9.60’ı Artvin’de, yüzde 3.56’sı Giresun’da ve yüzde 0.01’i Ordu’da üretiliyor.
• Yaş çay alımı yaparak işleyen Çaykur’a ait 46 ve özel sektöre ait 229 fabrika var.
• Türkiye’de yaklaşık 12 bin üretici 38 bin dekar alanda 31 bin ton organik yaş çay üretimi gerçekleştiriyor. Bundan elde edilen kuru çay miktarı ise 6 bin ton.