Kriz ve durgunluk öncesi alarm zillerinin çaldığı tüm dönemlerin ortak özelliği Türkiye’de cari açığın kırmızı bölgeye gelmiş olmasıdır. Bu anlamda cari açık Türkiye ekonomisinin klasik müzmin sorunudur, zayıf noktasıdır. Durgunluğun başlaması ile cari açık hızla kapanır. Bir yandan ithalat gerilerken bir yandan da ihracat artar. Birçok yerden açığın tekrar yükselmesini önlemek için reform önerileri dile getirilir ama genellikle kalıcı yapısal bir reform yapılmadan yeniden hızlı büyüme ve yüksek cari açık süreci başlar.
2018 ortalarında başlayan durgunluk döneminde de benzeri şeyler yaşandı. Cari Denge 2018 Haziran ayından sonra 16 boyunca iyileşti. 58 milyar dolara yakın cari açık veriyor iken 5 milyar dolar fazlaya geçtik. Bu iyileşme o kadar hızlı ve sert oldu ki; kendisi iyileşirken başka göstergelerin de bozulmasına neden oldu.
Cari dengedeki iyileşmenin başrol oyuncusu ithalattı. İyileşme döneminde mal ithalatında 52 milyar dolarlık azalma oldu. Aynı dönemde ihracat artışı ise 8 milyar dolar civarında gerçekleşti. 8 milyar doların 6’sı 2018’in son aylarından geliyor.
Bu süreçte hizmet ihracatında (turizm kaynaklı) yaklaşık 5 milyar dolarlık artış, ithalatında 1.5 milyar dolar azalma gördük. Yani mal ve hizmet ihracatında 13 milyar dolar artış varken, ithalatında 53.5 milyar dolar gerileme olduğu için cari açığımız fazlaya dönüştü.
Geçen aya kadar durum böyleydi.
Bugün açıklanan verilere göre Ekim ayında cari denge 1 milyar 549 milyon dolar fazla verdi. Cari fazla verdik ama bu hem geçen aykinden hem de geçen yılkinden daha düşük oldu. Bunun ana sebebi son aylarda ihracatın zaten çok sınırlı olan katkısının bugün itibarıyla tamamen bitmiş olması ve tam ersine ithalatında artmaya başlamış olması var.
Artık ihracat performansı da cari açığı olumsuz etkiliyor. Çünkü ihracat artmıyor; azalıyor. Örneğin Ekim ayında mal ihracatı yüzde 1.5 düşmüş, mal ithalatı yüzde 10.8 artmıştı. TCMB’nin web sayfasındaki özet açıklamasında da şöyle deniyor: “Söz konusu gelişmede, bir önceki yılın aynı ayında 630 milyon ABD doları fazla veren ödemeler dengesi tablosundaki dış ticaret dengesinin bu yıl 924 milyon ABD doları açık vermesi etkili olmuştur.”
Son 12 aylık cari fazla 4.3 milyar dolar oldu. Ama yavaş yavaş bu iyileşme trendinin sonuna geliyoruz. Zaten yukarıdaki grafikte de bu net olarak görünüyor. Cari dengede yön yine açığa yöneliyor.
Yeni Ekonomi Programında 2020 yılı cari açık tahmini 9 milyar dolar. İhracatın yüzde 4.7, ithalatın yüzde 11.4 artması bekleniyor.
Önümüzdeki aylarda ithalat artışının canlı şekilde devam ettiğini göreceğiz. İç talepte bir canlanma var. Son aylardaki kredi talebi ve güven göstergeleri de bunu teyit ediyor.
Ama ihracat için aynı şeyleri söylemek zor. Son iki aydır gerileyen ihracatta önümüzdeki aylar da zorlu geçecek. Belki zaman zaman yükseliş görebiliriz ama bu kalıcı olmayacak.
Bu nedenle hızlı ve sert iyileşen cari denge şimdi yeniden bozulmaya başlıyor. Cari açığın kalıcı olarak çözümüne dair adımların hızlanması gerekiyor.