✓ Bu yılkı kişi başına gelirde on dört yıl öncesine dönüyoruz. Kaldı ki tahmin edilen kişi başına gelir, kur bu düzeyde seyretmeyi sürdürürse çok daha düşük gerçekleşecek.
✓ Doların 2021 ortalaması şimdiki düzeyin altında bekleniyor. Demek ki doların gelecek yıl en azından bir dönem hızlı bir gerileme göstereceği varsayılıyor. İyi de bu nasıl olacak, belli değil.
Önceki gün açıklanan yeni ekonomi programına göre bu yılın GSYH büyüklüğü 702 milyar dolar olarak tahmin ediliyor. Eğer GSYH 4 trilyon 851 milyar lira olarak gerçekleşir, yıl ortalaması bazında dolar kuru da 6.91’de kalırsa 83 milyon 710 bin kişilik nüfusa göre kişi başına gelir 8 bin 381 dolar olacak.
Kişi başına gelirde dikkate alınan nüfusta mülteciler yok. Yaklaşık 4 milyon mülteci de göz önünde bulundurulduğunda kişi başına gelir 8 bin dolara iniyor.
İster 8 bin 381 dolar olsun, ister mülteciler dikkate alınarak hesaplanan 8 bin dolar olsun, kişi başına gelirde bir anlamda on dört yıl öncesine, 2006 yılına dönmüş durumdayız.
Bir ülkenin kalkınmışlığının temel göstergesi kişi başına gelir. Biz de yıllardan beri ne kadar kalkındığımızla, ne kadar büyüdüğümüzle, ne kadar geliştiğimizle övünüyoruz. Ama yıllar sonra bir de bakıyoruz ki on dört yıl önceki düzeydeyiz. Yani “bir arpa boyu yol” durumu...
Aradaki yıllarda zenginliğimiz artmış, ne var ki bu düzeyi koruyamamışız.
2006 yılında 7 bin 971 dolar olan kişi başına gelir, bu yıl çok yakın düzeyde, 8 bin 381 dolar düzeyinde bekleniyor. Üstelik bu tahmin. Eğer dolar yılın son üç ayında ortalama 7.51’de kalmazsa (Dünya 30 Eylül) yıl ortalamasını 6.91’e indiremeyecek ve daha yüksek ortalamaya razı olacağız, o durumda da kişi başına gelir daha düşük gerçekleşecek.
10 bin dolar ancak 2023’te
Yeni ekonomi programındaki hedefler tutturulabildiği takdirde kişi başına gelirde yeniden 10 bin doları ancak 2023 yılında görebileceğiz.
Türkiye 2021’de yüzde 5.8, 2022 ve 2023’te yüzde 5 büyüyecek ve kişi başına gelir de ancak 10 bin dolara ulaşacak.
Tabii ki yeniden bu düzeye çıkabilmenin döviz kuru gibi başka koşulları da var. Eğer kur tahmin ettiğimizden yüksek gerçekleşirse 2023’te 10 bin dolara çıkmak hayal olacak.
Kurla ilgili bilmediğimiz senaryolar mı var?
Kişi başına gelirin düzeyini belirleyen en temel göstergelerden biri de döviz kuru. Ekonomi cari olarak kayda değer bir oranda büyüse bile, eğer dövizdeki değer artışı büyümeden hızlıysa döviz cinsinden GSYH ve bağlı olarak kişi başına gelir küçülecektir.
2022 ve 2023 çok uzak görünüyor da 2021’in öngörülerine bakıyoruz, sanki dövizle ilgili çok farklı senaryolarla hareket edilmiş gibi...
Bu yılın ortalama dolar kuru beklentisinin 6.91 olduğunu belirttik. 2021’in ortalama kur beklentisi de 7.68, yani yüzde 11.1’lik bir artış varsayılıyor. Bu değerler gayet makul.
Ama makul görünmeyen başka yönler var. Dün bu satırları yazarken dolar kuru 7.77 düzeyindeydi.
Şimdi birincisi; dolar bu günlerde 7.80 dolayında seyrederken son üç ay ortalamasında nasıl olacak da 7.51’e inebileceğiz?
İnemezsek, 2020’nin ortalama kuru 6.91’in üstünde gerçekleşecek ve böylece hem kişi başına gelir daha düşük oluşacak, hem de 2021’e daha yüksek bir düzeyden giriş yapılacak.
İkincisi; doların 7.80 dolayında kalmaya devam ettiğini ve yılı böyle bitirdiğimizi varsayalım. Şu durumda 1 Ocak 2021’de 7.80 olan kuru, 2021’in ortalamasında 7.68’e nasıl çekeceğiz? Demek ki 2021’de kurda ciddi bir gerileme olacak. Ama nasıl, hangi araçları kullanarak, ne yaparak?