Amerikalı beyzbol efsanesi Yogi Berra’nın sözünü her bütçe döneminde gülümseyerek hatırlıyorum: ‘Tahmin yapmak zordur, hele de geleceğe dairse!’. Şirketler için bütçe yapmak her zaman zordu, korona günlerinde daha da zor! Gelin işin içinden nasıl çıkabileceğimizi konuşalım.
20 senedir çeşitli ülkelerde bütçe hazırlayan, bütçe hazırlanmasına danışmanlık veren veya önerilen bütçeleri sorgulayan rollerde bulundum. Belirsizliğin norm haline geldiği bu günlerde şirketlerimize şunlara dikkat etmelerini öneririm:
BİR: ANA HEDEF NE? Pek çok firma bütçe yaparken detaylarda boğuluyor. Halbuki ilk soru ‘bu sene ne senesi?’ olmalı. Büyüme, yurtdışına açılma, borcu azaltma, eldekini koruma veya markaya yatırım gibi ana bir tema belirlemek, ‘ilk düğmeyi doğru iliklemek’ gibi önemli.
İKİ: STRATEJİ-BÜTÇE-OPERASYON UYUMLU MU? Bütçe hey şeyden önce bir kaynak dağılım kararı. Bu kararı da stratejik öncelikler yönlendirmeli. Halbuki pek çok şirkette strateji süslü sunumlara terkedilmiş şekilde, fildişi kulesinde oturuyor. Bütçe mali tablolara hapsedilmiş. Operasyon da reel hayatla boğuşuyor. Bu üç fonksiyonun birbiriyle koordineli işlemesi şart. Yoksa hemen strateji ve bütçe işlerini bırakın, uğraştığınıza değmez.
ÜÇ: TUTARLI SENARYOLAR VAR MI? ‘Korona sebebiyle yeni kapanışlar olur mu?’ yahut ‘Kur seviyesi ne olur?’ gibi nokta atış tahmin yapamayacağımız, ancak sonuçlarına hazırlanabileceğimiz hususlar var. Senaryolarla çalışmak durumundayız. Giderek daha fazla şirketimiz bunu yapıyor. Ancak sık rastladığım bir eksiklik: iç tutarlılığının olmaması. Örneğin gelir tablosunda bir senaryo çalışılıyor ama o şartların işletme sermayesine (nakit akışına) etkisi göz ardı ediliyor. Aman dikkat!
DÖRT: KÖK NEDENLER BELLİ Mİ? Ciroyu, kâr marjını veya nakit döngüsünü de belirleyen çeşitli kök nedenler var. Bu nispeten az sayıdaki faktöre odaklanmak bütçeyi hazırlamak, öncelikleri belirlemek ve performans takibi yapmak için elzem.
BEŞ: BÜTÇE PARAMETRİK Mİ? Kök nedenlerin birbiriyle ilişkisini doğru tanımlamak ve bir değişkenin bütçenin tümü üzerindeki etkisini saptamak hiç kolay değil. Bu yüzden, belki az sayıda faktöre yaslanan, ancak mutlaka dinamik çalışan bir yapı kurmak gerekiyor. Örneğin müşteri dağılımı değişince, müşteri başına ciro, karlılık veya nakit döngüsünün de bu varsayımın neticesini yansıtması şart. Aksi takdirde kendimizi kandırmış oluruz.
ALTI: SIFIR BAZLI MI YAPIYORUZ? Warren Buffett’ın da birlikte yatırımlar yaptığı Brezilyalı 3G Capital fonunun ana prensibi ‘sıfır bazlı bütçe’. Yani bütçe kalemlerini yıldan yıla belli bir oranla büyütmek yerine ‘şirket sıfırdan kurulsa’ perspektifiyle kaynak dağılımı yapmak. Taze bir perspektif sağladığı kesin. Ama benden söylemesi: yapması söylemekten daha zor!
YEDİ: KONTROL NASIL İŞLEYECEK? Esas iş bütçeyi bağladıktan sonra başlıyor. Sapmalar olduğunda ne yapılacak? Otomatik masraf kısma mekanizmaları kurulacak mı? Primler ne kadar bütçe gerçekleşmesine bağlı olacak? Bu sistemi kurmak, bütçe disiplinini sağlamak için kritik.
Herkese bu bütçe döneminde kolaylıklar diliyorum!