2024 yılı merkezi yönetim bütçesine ilişkin gerçekleşme açıklandı ve görüldü ki bütçe performansı hiç de fena değil.
Zaten orta vadeli programda öngörülen 2024 gerçekleşme tahmini, başlangıç büyüklüklerine göre belirgin bir iyileşmeye işaret ediyor ve başlangıçta yaklaşık 2,7 trilyon lira olan bütçe açığının 2 trilyon 149 milyar lirada kalacağı bekleniyordu ama gerçekleşen açık daha da düşük oldu. 2024 yılı bütçesi 2 trilyon 106 milyar lira açıkla kapandı.
2024’te gerçekleşen bütçe harcaması OVP’deki düzeyin 436 milyar lira altında kaldı.
Bu 436 milyar ağırlıkla üç kalemden kaynaklandı.
OVP’de tahmin edilene göre cari transferler 148, sermaye giderleri 149 milyar daha düşük gerçekleşti. Sermaye transferlerindeki gerçekleşme de 84 milyar daha düşük oldu.
Peki bu başlıklar altında hangi kalemler için öngörülene göre daha düşük harcama yapıldı da böylesine bir fark ortaya çıktı.
Bu soruyu TEPAV Merkez Direktörü Prof. Dr. Hakkı Hakan Yılmaz’a sordum. Aldığım yanıtları toplulaştırarak aktarmaya çalışayım...
En dikkat çeken kalemlerden biri sermaye transferleri; bu kapsamda da özellikle deprem harcamaları. Deprem için 691 milyar lira harcanması öngörülmüştü; harcanan tutar ise 617 milyarda kaldı. Bu 617 milyarın da neredeyse tümü, 566 milyarı aralık ayında kullandırıldı.
Sermaye giderlerinde OVP’de öngörülene göre yaşanan 149 milyar liralık düşüş ise yatırıma daha az para ayrıldığını gösteriyor.
Gelir de hedefin altında
2024 yılı bütçe gerçekleşmesinin orta vadeli programda öngörülen düzeye göre kıyaslanması yalnızca harcamaların değil, gelirlerin de düşük kaldığını gösteriyor.
OVP’de öngörülen düzeye göre gelir 394 milyar lira daha az. Bu tutarın 301 milyarı vergi gelirlerinden kaynaklanıyor.
Vergi dışında kalan diğer gelirler de OVP’ye göre 93 milyar lira daha düşük gerçekleşti.
GSYH’ye oran düştü
TEPAV Direktörü Prof. Dr. Hakkı Hakan Yılmaz’ın yaptığı çalışma, vergi gelirlerinin GSYH’ye oranının 2024’te yüzde 16,5’te kalacağını gösteriyor.
Başlangıçta vergi gelirlerinin GSYH’ye oranı yüzde 18 olarak öngörülmüş; orta vadeli program çerçevesinde yapılan tahminle bu oran yüzde 17,1’e indirilmişti. Ancak 2024’ün muhtemel GSYH büyüklüğüne göre artık söz konusu oran yüzde 16,5 düzeyinde tahmin ediliyor.
2025 yılında ise vergi gelirlerinin GSYH’ye oranının yeniden artarak yüzde 18,1 düzeyine ulaşacağı öngörülüyor.
2025 bütçesi kime ne vaat ediyor?
2024 iyi kötü geride kaldı ve artık yeni yıla bakmak gerekiyor.
Peki 2025 bütçesi acaba kime ne vaat ediyor?
Dikkat çeken birkaç detayı sıralamakta yarar var.
2024 gerçekleşmesine göre 2025’te bütçe harcamalarında yüzde 37’ye yakın artış bekleniyor. Bu kapsamda toplam personel harcamalarında öngörülen artış çalışanlar için umut kırıcı; oran yalnızca yüzde 30.
Oysa 2025’in yıllık ortalama enflasyon hedefi yüzde 33,9. Yani bütçeden personele ayrılan kaynaktaki artış, enflasyon kadar bile değil.
Dolayısıyla eğer bütçe hedeflerine bağlı kalınırsa, bu hedeflerin dışına çıkmayı gerektirecek bir siyasi gelişme yaşanmazsa çalışanlar ve emekliler öyle kayda değer oranda bir iyileştirme beklemesin.
Vergi artışı yüzde 50’den fazla
Personele para yok ama vergi olarak toplanacak para çok! 2025 yılında vergi gelirlerinde öngörülen toplam artış yüzde 52,5 düzeyinde.
Bu yıl dolaysız vergilerin yüzde 55,5, dolaylı vergilerin ise yüzde 51 artacağı öngörülüyor.
Yani vatandaşın cebine artı pek bir şey girmeyecek ama Maliye’nin eli ceplerden çıkmayacak!