Hububat ve bakliyat ürünlerinde hasat öncesinde üretici 2022 ürün alım fiyatlarının açıklanmasını bekliyor. Geçen yıl Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan 17 Mayıs’ta Toprak mahsulleri Ofisi’nin alım fiyatlarını açıklamıştı. Bu yıl da fiyatların yakın zamanda açıklanması bekleniyor.
Alım fiyatları ile ilgili farklı beklentiler, söylemler var. Çiftçi, artan üretim maliyetlerinin dikkate alınmasını, ithal buğdaya, arpaya verilen fiyatın üzerine refah payının da eklenerek üretimi sürdürülebilir kılacak bir fiyatın açıklanmasını istiyor.
Bildiğimiz kadarıyla Toprak Mahsulleri Ofisi, alım fiyatları ile ilgili bir çalışma yaptı ve bunu Tarım ve Orman Bakanı Vahit Kirişci’ye sundu. Bakan Kirişci bu konuda Cumhurbaşkanı Erdoğan’a doğrudan veya Bakanlar Kurulunda bir sunum yaptıktan sonra fiyatlar Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından açıklanacak.
Üretim verileri ile ilgili belirsizlik var
Hububat ve buğday üretim verileri ile ilgili net veriler ne yazık ki yok. Veriler 2021 yılına göre değerlendirildiğinde özellikle buğday üretiminde artış olacağı söylenebilir. 2021 yılında Güneydoğu, Doğu ve İç Anadolu’da yaşanan kuraklık nedeniyle üretimde ciddi düşüş yaşandı. Buğday üretimi uzun yıllar ortalaması olan 20 milyon tonun altına düştü. Türkiye İstatistik Kurumu, 2021yılı buğday üretimini 17 milyon 650 bin ton olarak açıkladı. Amerika Tarım Bakanlığı ise 16 milyon ton olarak tahminini açıkladı. Kuraklığın etkisi ile buğdayda geçen sene son 14 yılın en düşük üretimi gerçekleşti.
Arpa üretimi ise 2020 yılında 8 milyon 300 bin ton iken 2021’de son 32 yılın en düşük üretim seviyesi olarak 5 milyon 750 bin tona geriledi. Bu yıl buğday üretiminin 20 milyon ton seviyesinde olması bekleniyor. Ulusal Hububat Konseyi’nin 1 Ekim 2021-31 Mart 2022 dönemini kapsayan Ülkesel Buğday Değerlendirme Raporu’na göre buğday üretimi 20 milyon 500 bin ton olacak. Raporda yağış miktarının geçen yıla göre yüzde 25 arttığı ifade ediliyor. Doğrudur. Ancak yağışa en çok ihtiyaç duyulan Nisan ayı boyunca yağışlar olmadı. Bu nedenle kuraklığın etkileri üretimi azaltacaktır. Raporda da Nisan yağmurlarının belirleyici olduğu ifade ediliyor.
Üretim tahminini 2021 yılına göre yapmak yanıltıcı olur. Geçen yıl en kötü sezonlardan birisiydi. Geçen yıla oranla buğday, arpa ve diğer ürünlerin üretiminde bir miktar artış olacaktır. Fakat çok iyimser bir tablo da yok.
Çiftçinin kullandığı tohum, gübre miktarında yüzde 25-30 düşüş olduğu tahmin ediliyor. Yüksek girdi fiyatları nedeniyle geçmiş yıllara göre ekim alanını daraltan çiftçiler var. Ekim yaptığı halde yeterli gübre kullanamayan çiftçiler var. Yine kuraklığın bir miktar etkisi olacak. Dolayısıyla üretim beklendiği gibi 20 milyon tonun üzerinde olmayabilir.
2021’den ders alınmalı
Toprak Mahsulleri Ofisi’nin alım fiyatları belirlenirken 2021 yılından mutlaka ders alınmalı. Fiyat belirlenirken sadece maliyet, sadece dünyadaki şu anki fiyatları değil geleceğe de bakmak gerekiyor.
Geçen yıl Cumhurbaşkanı Erdoğan 17 Mayıs 2021’de ekmeklik buğday alım fiyatını ton başına 2 bin 250 lira olarak açıkladı. Şu anda piyasadaki fiyatı 5 bin 300 - 5 bin 500 lira seviyesinde. Toprak Mahsulleri Ofisi tonu 6 bin liranın üzerinde buğday ithal etti.
Makarnalık buğday alım fiyatı ton başına 2 bin 450 lira olarak açıklandı. Bugünlerde makarnalık buğday fiyatı 5 bin 900 lira seviyelerinde.
Arpa alım fiyatı ton başına 1750 lira açıklandı bugünlerde arpanın tonu 5 bin 500 liranın üzerinde.
Kırmızı mercimek alım fiyatı ton başına 5 bin lira açıklandı, şu anda piyasada naturel kırmızı mercimek 15 bin lira, kırmızı iç mercimek 19 bin 500 lira. Nohutta ton başına 4 bin 50 lira fiyat açıklandı şu anda 15 bin 500 lira. Bu veriler Toprak Mahsulleri Ofisi’nin günlük bülteninden.
Geçen yıl Toprak Mahsulleri Ofisi açıkladığı bu fiyatlardan piyasadan ürün alamadı. Ama çok daha yüksek fiyatlarla ithalat yaptı. Sezon boyunca üretici ne dedi? “Toprak Mahsulleri Ofisi bana vermediği fiyatı ithalata, başka ülkelerin çiftçisine verdi.” Haksız da değiller.
Bu nedenle 2021 yılından ders alınarak 2022 ürün alım fiyatları açıklanmalı. Geçen yıl Toprak Mahsulleri Ofisi’nin alım fiyatları açıklandığında piyasa ile uyumluydu. Fakat, geleceği göremeyen, kuraklığın etkilerini yeterince hesaplayamayan bir fiyattı. Umarız bu sene aynı hatalar yapılmaz.
Üreticiyi de tüketiciyi de koruyacak fiyat olmalı
Hububat ve bakliyatta uygulanacak politikanın ve verilen fiyatın hem üreticiyi hem de tüketiciyi koruması gerekiyor. Bunun için devletin girdi bazında sağladığı desteklerin artırılması, destekleme priminin artırılması gerekiyor. Ayrıca üreticiyi desteklemek ve arzı geniş bir zamana yayarak üreticiyi korumak amacıyla kurulan lisanslı depo uygulamasının doğru işletilmesi gerekir.
Mevcut uygulamada çiftçinin elinden ucuza alınan buğday lisanslı depolara konuluyor ve çiftçinin elinden ürün çıktıktan sonra fiyatlar artırılıyor. Sanayici ürün almakta zorlanıyor. Artan fiyatlar nedeniyle tüketici daha pahalıya ekmek tüketmek zorunda kalıyor. Ticaret Bakanlığının lisanslı depolarla ilgili bir çalışma yaptığını biliyoruz. Bu çalışmada mutlaka bunlara çözüm getirilmeli.
Açıklanacak fiyat geleceği öngörerek belirlenmeli. Bu yıl belli ki hububat ve bakliyat ürünlerine olan talep devam edecek. Bunu dikkate alarak fiyat belirlenmezse 2021’de yaşanan olumsuzluklar tekrarlanmış olur.
Dünyadaki gelişmeler dikkate alınmalı
Hububat ve bakliyat politikası ve alım fiyatı belirlenirken dünyadaki gelişmeler göz önünde bulundurulmalı. Özellikle Rusya’nın Ukrayna’yı işgali ile başlayan savaş nedeniyle Ukrayna’da ekim alanlarının daralması ürün arzını ve fiyatları olumsuz etkileyecektir. Önemli üretici ülkelerden Hindistan’da aşırı sıcaklar nedeniyle üretimin 111milyon tondan 105 milyon tona revize edildi. Çin başta olmak üzere stok yapma eğilimi devam ediyor.
Dünyadaki her gelişme buğday ve diğer ürünlerin fiyatlarını etkileyecektir. Bu nedenle fiyat belirlenirken bunlar dikkate alınmalı.
Özetle, hububat ve bakliyat sektörünün sadece bu yıl hasat edilecek ürünleri için değil gelecek açısından da açıklanacak fiyat çok önemli. Dünya fiyatları, maliyetler, iklimsel faktörler, arz ve talep dikkate alınarak çiftçinin mağdur edilmemesi için mutlaka maliyetinin üzerinde bir refah payı da eklenerek açıklanmalı. Öyle görünüyor ki, Toprak Mahsulleri Ofisi geçen sene olduğu gibi bu yılda piyasadan ürün alması zor. Ama piyasada belirleyici bir rolü olacaktır. Bu nedenle açıklanacak fiyat ve verilecek destekleme primleri çok çok önemli.