Sayfada gördüğünüz grafikler, maliye cephesindeki hızlı bozulmayı net bir şekilde ortaya koyuyor. Hazine’nin nakit dengesi ve borçlanmasının son yıllarda nasıl hızla kötüye gittiği görülüyor.
Bütün grafiklerde 2015 adeta bir kırılma noktası. 2015 yılına kadar ılımlı bir seyir var. Nakit açığı ve borçlanma, yönetilebilir bir seyir izliyor. 2015 sonrasında ise adeta kontrolsüz bir bozulma süreci yaşanıyor.
2015 Türkiye’nin politik seyri açısından da önemli bir tarih sayılabilir. Haziran 2015 seçimlerinde Meclis’te yepyeni dengeler ortaya çıkması, ardından bombalarla toplu katliamlar, seçimlerin Kasım 2015’te yenilenmesi, barış sürecinin son bulması, kısa aralarda birbirini izleyen seçimler, darbe girişimi, Anayasa değişikliği, dış politikada geleceği belirsiz riskli gidişat, kur şoku, iç politikada demokrasi, kuvvetler ayrılığı, hukuk ve insan hakları alanında kötüye gidiş ve bir tek adam rejiminin inşası…
Politika cephesindeki kötüye gidişle, maliye cephesindeki kötüye gidiş arasındaki paralellik tartışmaya değer bir konu.
Bunu bir yana koyup Hazine’nin nakit dengesi ve borçlanmasındaki gelişmelere dönecek olursak, ortada gerçekten ürkütücü bir manzara var:
● 2019’da Hazine’nin nakit açığı yüzde 85.5 artarak 70.35 milyardan 130.53 milyar liraya fırladı. Üstelik Merkez Bankası’nın 42 milyar liralık ihtiyat akçesi de Hazine’ye aktarılmış olmasına rağmen. Bedelli askerlik ve aflar gibi bir defalık gelirler ile el konulan Merkez Bankası ihtiyat akçesi hariç Hazine’nin doğal açığı korkunç düzeyde. Bunlar olmasa 200 milyar liraya koşan bir nakit açığı var.
● Faiz dışı açık yüzde 493 arttı; yani neredeyse 6’ya katlanarak 6.33 milyardan 27.53 milyar liraya çıktı.
● Bu kadar açık çıkınca, kaçınılmaz olarak borçlanma da patladı. Net dış borçlanma yüzde 495’lik bir artışla 28.96 milyar liraya ulaştı. Net iç borçlanma ise yüzde 160.52 artarak 124.71 milyar liraya fırladı. Özetle Hazine’nin taze borçlanması dış borçlarda hemen hemen 6’ya katlandı, iç borçlanmada bir önceki yılın 2.6 katını buldu.
● Borç çevirme oranları da roket hızıyla yükseldi. Hazine 2019’da ödediği her 100 liralık dış borca karşılık 183 liralık yeni borçlanma yapmak zorunda kaldı. Ödenen her 100 liralık iç borca karşılık da 244 liralık yeni borçlanma yapıldı. Toplam borçlanmada çevirme oranı da 77 puanlık sıçramayla yüzde 227’yi aştı.
● Mali dengelerin böylesine tarumar olması, 2020 yılı için de bir risk oluşturuyor. Ekonomiyi canlandırmak için son yıllarda olduğu gibi kamu harcamalarına yüklenmeye bütçenin takati kalmadı. 2020 için normal koşullarda kamu harcamalarından yardım beklemek pek akılcı değil.
● Her şeye rağmen bu yol zorlanırsa, yine amacın tersine sonuçlar ortaya çıkacak. Hazine’nin aşırı borçlanması faizlerin yükselmesine, bankaların kredi verme kaynaklarını daraltarak kredi hacminin daralmasına ve kredi faizlerinin artmasına, mali dengelerdeki bozulmanın risk algısını yükseltmesiyle kurların, enflasyonun yükselmesine yol açacak. Bunların ekonomide durgunluk ve artan işsizlik anlamına geldiğini artık herkes biliyor.