Zaman zaman dile getiriyorum: “Kurdaki sıçramanın ihracatı artırıcı yok denecek kadar az iken, asıl etkisi ithalatı baskılamaktır”. Ancak kurların sıçradığı son iki ayın verilerine göre ithalatta Kasım’da yüzde 27,3, Aralık’ta yüzde 29,1 artış yaşandı. Kurun en sert hareketlerini yaptığı bu dönem için ithalatta çok yüksek bir artıştan bahsediyoruz. Üstelik Aralık ayında ithalat artışı, yüzde 24,9 oranındaki ihracat artışının da üzerine çıktı.
İHRACAT İÇİN GÜZEL BİR YIL OLDU
Önce geçen hafta netleşen 2021 yılı verilerini (TÜİK ve Ticaret Bakanlığı) hatırlayalım.
Geçen yıl:
İhracatımız, yüzde 32,9 artışla 225,4 milyar,
İthalatımız yüzde 23,6 artışla 271,3 milyar dolar,
Dış ticaret açığımız yüzde 7,8 daralmayla 46 milyar dolar oldu.
Türkiye’nin ihracatı, şimdiye kadarki en yüksek düzeyine çıkmakla kalmadı. Aynı zamanda canlı seyreden Dünya toplam ticaretinden de bir miktar daha hızlı bir büyüme gösterdi. İhracattaki artışın 4 ana nedeni vardı.
1-Dünya ekonomisinde büyüme.
2-Küresel mal fiyatlarındaki yükselme.
3- Tedarik zincirlerinde Türkiye lehine bozulma.
4- İhracatçılarımızın tutundurma ve pazara giriş çalışmaları
Zaman zaman “Kurdaki sıçramanın ihracat üzerinde olumlu etkileri olduğu” dile getirilir. İşin doğrusu şudur: TL’nin ani değer kaybının ihracat üzerinde pozitif bir etkisi vardır ancak bu etki hem çok küçük bir etkidir, hem de geçicidir. Nitekim, kur etkisinin ne kadar düşük olduğu bilindiği için dış ticaret üzerinde tahmin yapan kurumlar, bunu hiç hesaba katmaz.
İTHALATTAKİ ARTIŞ GÖZDEN KAÇMASIN
2021’de sadece ihracat değil, ithalat da şimdiye kadarki en yüksek düzeyine çıktı. İkisinde de rekor kırıldı. Üstelik, ithalatta, altın ithalatındaki sert gerilemeye ve kurlarda son dört ayda yaşanan sıçramaya rağmen bu seviyelere geldik.
2020 genelinde 26,6 milyar dolar altın ithalatı yapan Türkiye, 2021’de 7 milyar dolarlık ithalat yaptı. 2021 ithalatımızda sadece altından kaynaklanan 20 milyar dolara yakın azaltıcı bir etki gördük. Buna rağmen yıllık ithalatımız yüzde 23,6 artış gösterdi. Altın hariç ithalat artışı ise yüzde 37 civarında, yani ihracat artışının üzerinde.
İthalatımızdaki artışta hammadde fiyatlarındaki artışın çok büyük bir payı var. Petrol, metaller, plastik gibi ürünlerde bunu net olarak görüyoruz. Büyük kısmı sanayi sektörlerindeki üretim için hammadde-ara malzeme niteliğinde olan ithalatımız, gerek iç pazardaki büyüme, gerek ihracattaki artış nedeniyle talep kaynaklı bir artış da barındırıyor. Başka deyişle, ihracat artışı ve iç talep artışı ithalatı doğrudan besliyor.
KURDAKİ SIÇRAMA İTHALATI ETKİLEMİYOR MU?
Kurdaki sıçrama, normal şartlarda ithalatımızı baskılayıcı bir etki gösterir. İthal mallar pahalılaştıkça, bu ürünlere olan talep yavaşlar. Ancak bu defa pek öyle olmadı. TL hızla değer kaybetmesine rağmen, toplam ithalatta bir yavaşlama olmuyor. Bunun bir nedeni güçlü seyreden ihracatın ithalatı doğrudan artıran etkisi. İkincisi küresel mal fiyatlarının yüksek seyrine devam etmesi. Üçüncüsü ise iç talebin hala büyüyor olması.
Bununla birlikte bazı ürünlerin ithalatında son aylarda ivme kaybı ya da gerileme yaşanıyor. Aşağıdaki grafikte (TÜİK verisi) en çok ithalat yaptığımız sekiz kalemde yıllıklandırılmış değişim oranlarını görüyorsunuz. Petrol ürünleri ithalatımızda artış hızlanarak devam ediyor. Aynı şekilde plastik ve organik kimyasallarda da güçlü artış var. Ancak, motorlu kara taşıtlarında, elektrikli-elektriksiz makinalarda yön aşağı dönmüş durumda. Motorlu kara taşıtları ithalatındaki yavaşlamada çip ve tedarik zincirleri kaynaklı küresel darboğazın da bir miktar etkisi var. (Altın ithalatında çok sert bir gerileme var ama bunu kur ya da fiyatla ilişkilendirmek mümkün değil.)
Alüminyum, bakır gibi metallerde, bunlardan imal edilen gemi ve benzeri araçlarda, gübrede, ilaçta, bitkisel yağda, pamukta, kauçukta ve camda güçlü ithalat artışları devam ediyor.
Bütün bunlar bize şunu gösteriyor: Kurdaki yükseliş bazı sektörlerde ithalatı yavaşlatmaya başladı. Buna rağmen, küresel fiyat artışları, ihracat büyümesi ve iç talep bazı sektörlerdeki ithalatı artırmaya devam ediyor. Net etki hala ithalatın artması yönünde ağır basıyor.