Ahmet ARSLAN - CPA, MBA
Bilindiği üzere, sosyal güvenlik sisteminde katılımcılardan alınan primler bir havuzda toplanarak söz konusu havuzdan katılımcıların sağlık giderleri ile emekliliklerinde kendilerine ödenecek emeklilik aylıkları karşılanmaktadır.
Normal şartlarda katılımcılardan alınan primlerle finanse edilmesi öngörülen sosyal güvenlik sisteminin vatandaşın vergileri ile finanse edilen devlet bütçesinden ayrıştırılması gerekmektedir. Zira, Anayasaya ve kamu maliyesi ilkelerine göre vergi mükelleflerinden toplanan vergilerin amacı emekli maaşlarını ödemek değil, kamu hizmetlerini finanse etmektir.
Ne var ki, son yıllarda gerek popülist politikaların (prim affı, EYT düzenlemesi, prim teşvikleri vb.) etkisi gerekse artan sağlık giderleri ve SGK’nın kötü yönetimi nedeniyle, aktüeryal denge bozulmuş ve emekli aylıkları ancak devlet bütçesinden yapılan aktarmaların da yardımıyla ödenebilmektedir.
Bu nedenle; 2024-2026 dönemine ilişkin Orta Vadeli Programda (OVP) sosyal güvenlik sistemine yönelik olarak;
“▪ Sosyal güvenlik sisteminde kişilerin daha çok istihdamda kalmasını teşvik eden, hakkaniyeti ve aktüeryal dengeyi önceleyen düzenlemeler hayata geçirilerek sistemin mali sürdürülebilirliği güçlendirilecektir.
▪ Sosyal güvenlik sisteminde fiili ve yasal kapsamın artırılması doğrultusunda kadın, gençler, engelliler başta olmak üzere çalışma hayatına kalıcı katılımı sağlamayı teminen esnek çalışma biçimleri yaygınlaştırılacak, sosyal güvenlik mevzuatı ve uygulamaları değişen işgücü piyasası koşullarına ve yeni nesil esnek çalışma şekillerine daha uyumlu hale getirilecektir.
▪ Prim borçlarının takip ve tahsilat süreçleri etkinleştirilecektir.
▪ Kayıt dışı istihdam ve kayıt dışı ücretle mücadelede veri analizine dayalı risk odaklı denetim faaliyetleri artırılarak prim tabanı genişletilecektir”
şeklinde politika ve tedbirler öngörülmüştür.
Ne var ki, her yıl OVP’lerde tekrarlanan söz konusu öngörüler popülist politikaları nötralize edecek nitelikte değildir. 5018 sayılı Kanun’a (Md. 14) göre; sosyal güvenliğe yönelik kanun tekliflerinde ise en az yirmi yıllık aktüeryal hesaplara yer verilmesi gerekmesine karşın uygulamada söz konusu yasal zorunluluğa uyulmamaktadır.
Devlet bütçesinden sosyal güvenlik sistemine yapılan aktarmalar
Devlet bütçesinden sosyal güvenlik sistemine yapılan aktarmalar analitik bütçe sınıflandırmasında Cari Transferler kalemi altında gösterilmektedir. Söz konusu kalemde yer alan tutarlar ayrıca kamu çalışanları için SGK işveren primi olarak devlet bütçesinden SGK’ya yapılan ödemeleri kapsamamaktadır.
Tabloda görüldüğü üzere, 2000’li yılların başında SGK’ya herhangi bir devlet katkısı bulunmadığı halde SGK’nın aktüeryal dengesi pozitif iken sonraki yıllarda devlet tarafından SGK’ye yapılan yardımların oranı da gittikçe artmış, neredeyse SGK giderlerinin beşte biri devlet bütçesinden karşılanır hale gelmiş ve buna rağmen SGK’nın açıkları devam etmektedir. Bununla birlikte, Sosyal Güvenlik Kurumunun verilerine dayanan söz konusu tablonun gerçek resmi göstermediği, aşağıdaki tabloda görüldüğü üzere devlet bütçesinden SGK’ya aktarılan tutarların çok daha büyük olduğu anlaşılmaktadır.
Tabloda görüldüğü üzere, Hazine ve Maliye Bakanlığı verilerine göre içinde bulunduğumuz yılda (Ağustos ayı sonu itibariyle) Devlet bütçesinden çeşitli adlar altında Sosyal Güvenlik Kurumu’na yapılan aktarmaların toplamı yaklaşık olarak 536 milyar TL’ye ulaşmış olup, söz konusu tutar tüm yıl için bütçede öngörülen tutarın neredeyse tamamına denk gelmektedir.
Yıllar itibariyle Devlet bütçesinden Sosyal Güvenlik Kurumu’na aktarılan tutarlar ise aşağıdaki tabloda gösterildiği şekildedir.
Sonuç
Son yıllarda demografik yapıdaki değişim ve kayıtdşı istihdama devletin popülist uygulamaları (prim affı, EYT düzenlemesi, prim teşvikleri, ev hanımlarına emeklilik aylığı bağlanması vb.) ve çarpık istihdam teşviklerinin eklenmesi sonucunda sosyal güvenlik sisteminin artan finansman açıklarının bütçeden vergilerle karşılanması sürdürülebilir olmadığı gibi hakkaniyete, Anayasaya ve kamu maliyesi ilkelerine aykırılık teşkil etmektedir.