Herkesin farklı farklı dertleri var ama borçlanma maliyetleri tüm şirketlerin ortak derdi. Peki, nedir bu borçlanma maliyetleri? Ne yer ne içer? Neden sevilmez? Borçlanma maliyetlerini köşeye sıkıştırdık, tüm sorularınızı tek tek sorduk. “Sayın Borçlanma Maliyetleri (BM), hakkınızda türlü türlü söylentiler var. İşin aslını bir de sizden dinleyelim.”
BM: Valla kimse kızmasın, civciv misali bir anda yumurtadan çıkmadık. Biz, işletmenin borçlanmasıyla ortaya çıkan faiz, kur farkı ve benzeri giderleriz. Faiz dediysem aklınıza sadece kredilerin faiz giderleri gelmesin. TFRS 16 Kiralamalar Standardı’na göre muhasebeleştirilen kiralama yükümlülüğünden kaynaklı faizler de olabilir, TFRS 9 Finansal Araçlar Standardı gereği etkin faiz yöntemi kullanılarak hesaplanan faiz gideri de olabilir.
- “Malum, işletme için bir gider kalemisiniz. Sizi sevmemiz zor…”
BM: Aaa! Dert ettiğin şeye bak! Finansal tablolarda özellikli varlık (qualifiying asset) varsa, hiç durmam hemen o varlığa yapışıp aktifleşirim. Niye gider olup, sönen bir yıldız gibi kayıp gideyim. Şimdi sen özellikli varlıkta neyin nesiymiş diye sormadan ben söyleyeyim. Amacına uygun kullanıma veya satışa hazır hale getirilebilmesi uzun bir süre gerektiren varlıklardır. Örneğin imalat tesisleri. Bir günde koskoca fabrikayı kurabilir misin? Eğer şirket, imalat tesisinin elde edilmesi veya inşası için borçlanmışsa buna “spesific borrowing- özellikli kredi” denir ve krediden doğan borçlanma maliyetleri özellikli varlığın maliyetine eklenerek bilançoda aktifleştir (capitalisation). Bu krediden gelir elde ettiyseniz, borçlanma maliyeti tutarından bu geliri düşüp öyle aktifleştirmeyi de unutmayın.
Bir de şunu ekleyeyim; enerji üretim tesisleri, maddi olmayan duran varlıklar, yatırım amaçlı gayrimenkuller, bazı stoklar da özellikli varlık olarak tanımlanabilir.
- “Genel kredi kullanıyorsam, borçlanma maliyetlerini aktifleştiremeyecek miyim?”
BM: Sen de çok kurnaz çıktın, hemen konunun püf noktasını yakaladın. Borçlanma maliyetlerini aktifleştirmek için illa spesifik kredi olması gerekmez. Şirket olağan faaliyetleri içinde kredi kullanıyor olabilir. Ancak borçlanma maliyetlerini aktifleştirebilmek için şirketin bilançosunda “özellikli varlık” olması gerekir. İşte o zaman genel kredilerin borçlanma maliyetinden “aktifleştirme oranı- capitalisation rate” dikkate alınarak aktifleştirme yapılır.
“Tam da en heyecanlı yerindeyiz. Nedir bu aktifleştirme oranı?”
BM: Aktifleştirme oranı, özellikli varlık alımına yönelik yapılmış borçlanmalar hariç olmak üzere, işletmenin ilgili dönem süresince mevcut tüm borçlarına ilişkin borçlanma maliyetlerinin ağırlıklı ortalamasıdır. Yalnız unutmadan söyleyeyim, bir dönem boyunca aktifleştirilen borçlanma maliyetlerinin tutarı, ilgili dönem boyunca oluşan borçlanma maliyetleri tutarını aşamaz.
- “Yaşasın! Bu durumda tüm faiz ve kur farklarını aktifleştirebilirim”.
BM: O kadar da uzun boylu değil! İşletme, özellikli varlığın elde edilmesi, inşası veya üretimi ile doğrudan ilişkilendirilebilen borçlanma maliyetlerini, ilgili özellikli varlığın maliyetinin bir parçası olarak aktifleştirir. Diğer borçlanma maliyetleri ise oluştukları dönemde giderleştirilir. Daha önce söylemiş olduğum gibi faiz, kur farkları, hatta gerçeğe uygun değer değişimine karşı yapılan riskten korunma (fair value hedge) veya nakit akış riskinden korunma (cash flow hedge) işleminin etkin kısımları da aktifleştirilir. Ancak kur farklarının aktifleştirilmesi ile ilgili belirli prensipler, hatta kırmızıçizgiler var.
Örneğin, fonksiyonel para birimi Türk lirası olan şirket dolar borçlanmış olsun. Dolar borçlanınca hem faiz gideri hem de kur farkı gideri olacak. Halbuki Türk lirası borçlansaydı sadece faiz gideri olacaktı. İşte tam burada TMS 23 Borçlanma Maliyetleri Standardı kırmızı kartı gösteriyor ve yabancı para cinsinden borçlandığında aktifleştirebileceğin faiz ve kur farkı toplamı Türk Lirası toplam borçlanma maliyeti tutarından daha fazla olamaz diyor. Fazla kısım da kâr-zararda giderleştiriliyor.
- “Faiz ve kur farkları dağ gibi büyüme başladı. Bunları hemen aktifleştirelim diyorum, ne dersiniz?”
BM: Şimdi sen krediyi aldım, faiz ve kur farkı da oluşmaya başladı, en iyisi bu borçlanma maliyetlerini kar-zararda giderleştirmek yerine hemen aktifleştireyim, diyorsun. Ama nasıl ki maç, hakemin düdüğüyle başlarsa, aktifleştirme de ancak tüm koşulların sağlandığı tarihte başlar: a) İşletme, varlık için harcama yaptığında;
- b) Borçlanma maliyetleri oluştuğunda;
- c) İşletme, ilgili varlığın amaçlanan kullanıma veya satışa hazır duruma getirilmesi için gerekli işlemlere başladığında.
Ve nasıl ki hakem tekrar düdüğünü çaldığında maç biterse; özellikli varlığın, bizim imalat tesisi, amaçlanan kullanıma veya satışa hazır duruma getirilmesi için gerekli tüm işlemler tamamlandığında da, borçlanma maliyetlerinin aktifleştirilmesine son verilir. Yani, elinizi bol keseden alıştırıp, mali yılsonuna kadar aktifleştirmeye devam etmeyin.