Teşvikler ekonomi politikalarının temel ayaklarından birisini oluşturuyor. Teşvik politikalarının temel amaçlarından birisi de bölgeler arasındaki ekonomik ve sosyal dengesizliği azaltmak.
2012 yılından bu yana 6 bölgeli bir teşvik sistemi uygulanıyor. 1. Bölge’de ekonomik ve sosyal açıdan en gelişmiş 8 il, 2. Bölge’de gelişmiş 13 il, 3. Bölge’de orta gelişmişlikte 12 il yer alıyor. Geri kalmış illerden oluşan 4. Bölge’de 17 il, 5. Bölge’de 16 il, en geri illerin yer aldığı 6. Bölge’de 15 il yer alıyor.
TÜİK’in il düzeyinde gayrisafi yurtiçi hasıla (GSYH) verilerinden yararlanarak 6 teşvik bölgesinin 2019 yılı büyüme hızları ile sektörlerin büyümeye katkılarını hesapladık. Ortaya çıkan tablo şöyle:
- Ekonominin yüzde 0.92’lik bir büyüme ile yerinde saydığı 2019 yılında en geri düzeydeki 5. ve 6. Bölge ile gelişmiş illerin yer aldığı 2. Bölge’nin büyüme performansı, genel ortalamanın üstünde gerçekleşti. Geri kalmış illerden oluşan 4. Bölge, ekonomisi daralan tek bölge oldu. Orta gelişmişlikteki 3. Bölge yerinde sayarken en gelişmiş illerden oluşan 1. Bölge genel ortalama düzeyinde bir büyüme kaydetti.
- İnşaat tüm teşvik bölgelerinde birden küçülen tek sektör oldu. Aynı zamanda tüm bölgelerde en yüksek oranda küçülen sektör de inşaat oldu.
- İmalat sanayiindeki daralmanın yaygınlığı da 2019 yılına damga vuran bir diğer gelişme oldu. Ekonominin omurgasını oluşturan imalat sanayii, geri illerden oluşan 5. Bölge hariç tüm teşvik bölgelerinde küçüldü. Göreli olarak yüksek teşviklerin uygulandığı 4. Bölge’nin imalat sanayiinin en hızlı daraldığı bölge olması dikkat çekici.
- Üretici sektörlerden tarım, 6. Bölge hariç tüm bölgelerde büyüme kaydetti. Ancak tarımın daraldığı tek bölgenin en geri ve kırsal özellikli 6. Bölge olması dikkat çekici. Tarımda en düşük büyüme hızı da yine geri illerin yer aldığı 4. Bölge oldu.
- Hizmet sektörlerinden mesleki, idari ve destek hizmetleri en gelişmiş illerin yer aldığı 1. Bölge hariç tüm bölgelerde küçüldü. Bu sektör, yaygın daralma yaşanan tek hizmetler sektörü oldu.
- Finans sektörü, bilgi ve iletişim ile diğer hizmet faaliyetleri yaygın büyüme yaşanan sektörler oldu. Ancak bu sektörlerde teşvik bölgelerinin büyüme hızları arasında ciddi dengesizlikler olması dikkat çekiyor.
- Hizmetlerin ana gövdesini oluşturan ticaret, ulaştırma, konaklama ve lokantacılık sektöründe yaygın ancak cılız bir büyüme gerçekleşti.
- Hizmetlerde tüm bölgelerde yüksek büyüme hızına ulaşan tek sektör kamu ağırlıklı eğitim, sağlık, sosyal hizmetler ve kamu yönetimi sektör oldu.
- Kamu ağırlıklı bu sektörler, tüm teşvik bölgelerinde büyümeye en fazla katkı yapan sektör oldu. Örneğin yüzde 2.41 ile en hızlı büyüme kaydeden bölge olan 6. Bölge’de kamu ağırlıklı sektörlerin büyümeye katkısı 2.59 puan oldu. Yani kamu hariç tutulursa, en hızlı büyüyen bölgede bile ekonomi daralmış. Geri illerin yer aldığı 4. Bölge’de kamunun 0.86 puanlık katkısına rağmen ekonomi yüzde 0.64 küçülmüş. Bu da 4. Bölge’de özel kesimdeki daralmanın daha yüksek olduğunu gösteriyor.