Türkiye süt sektörünün en önemli aktörlerinden birisi Sütaş'tır. Sıradan bir süt sanayi kuruluşu değil. Her yatırımı "Bölgesel Kalkınma Modeli" niteliğindedir. Son yatırımı Bingöl'de tamamlanmak üzere. Yapılan yatırım kadar bu yatırımın ekonomik analizinin ortaya konulması da çok önemli.
Prof. Dr. Erinç Yeldan ve Kalkınma Uzmanı Kamil Taşçı “Sütaş Doğu-Güneydoğu Anadolu Sütçülük Projesi Bingöl Entegre Tesisleri Yatırımının Sosyo-Ekonomik Etkileri: Bölgesel Dinamik Girdi-Çıktı Analizi (2018-2033)” başlıklı araştırması çok kapsamlı verileri içeriyor.
Sütaş Yönetim Kurulu Başkanı Muharrem Yılmaz'ın gönderdiği raporu, gazeteciliğin ötesinde, o bölgede (Tunceli) doğmuş, ilkokulu orada bitirmiş, üniversite yıllarına kadar da tarlada, bağda, bahçede çalışan, 1980 öncesi hayvancılığın bölge için önemini yaşayarak öğrenenlerden birisi olarak okudum.
Doğu ve Güneydoğu Anadolu'da bazen bir öğretmen, bir belediye başkanı, bir öğretmen, bir iş adamı, bir yatırım bulunduğu il veya ilçenin kaderini değiştirir.
Genel bir bakış açısı ile bölgenin kaderini değiştirecek iki yol var. Birincisi, önce Ovacık'ta ve şimdi de Tunceli'de belediye başkanı olan Fatih Mehmet Maçoğlu'nun yaptığı gibi üreticileri örgütleyerek, kooperatif kurarak, üretilen ürünleri değerlendirerek yerelden bir kalkınma sağlamak.
İkincisi, Sütaş'ın yaptığı gibi entegre bir yatırım ve bölgesel kalkınma modeli ile bölge insanına hem elindeki topraklarda alım garantili üretim yapmasını, hayvancılığı yaygınlaştırarak ürettiği sütü, eti değerlendirecek yapıyı oluşturmaktır. Tarım ve hayvancılığı sürdürülebilir kılan ortamın sağlanmasının yanı sıra bölgenin en önemli sorunu olan işsizliğe de bu tür yatırımlarla çözüm üretilebilir.
Her iki seçeneğin de kendisine göre kırılganlıkları var. Başarısı ise bölge insanının sahip çıkması ile mümkündür.
Muharrem Yılmaz'ın ifadesi ile Sütaş’ın iş modeli; ekonomik, sosyal etkileri ve kapsayıcı niteliğiyle bir “Bölgesel Kalkınma Modeli” niteliğindedir. Bu model ile hayata geçirilen “Sütaş Güney Marmara Sütçülük Projesi - Karacabey Entegre Tesisleri”, “Sütaş Orta Anadolu Sütçülük Projesi Aksaray Entegre Tesisleri” ve “Sütaş Ege Sütçülük Projesi Tire Entegre Tesisleri”, kendi bölgelerinde yarattıkları ekonomik ve sosyal etkilerle bölgelerinin kalkınmasına önemli katkılarda bulunan başarılı örneklerdir. Bu örneklerden edinilen bilgi ve tecrübe ile “Sütaş Doğu-Güneydoğu Anadolu Sütçülük Projesi” başlatıldı. Yatırım tutarı 1 milyar 115 milyon lira olan Bingöl Entegre Tesisleri’nin temeli 2018 yılı Haziran ayında atılarak, inşaatına başlandı. Üretim faaliyetlerine önümüzdeki aylarda başlanması hedeflenen tesisler tam kapasiteye ulaştığında, 1.012 kişiye doğrudan istihdam sağlanacak.
Prof. Dr. Erinç Yeldan ve Kalkınma Uzmanı Kamil Taşçı'nın hazırladığı raporda Sütaş'ın yaptığı entegre yatırım ile ilgili özetle şu değerlendirmeye yer veriliyor:
"Sütaş Bingöl Entegre Tesisleri yatırımı geri bağlantısı yüksek bir yatırımdır. Geri bağlantı etkisi yüksek olan yatırımların yerel ekonomilerde etkileri çok daha büyüktür. Bu tür yatırımlar var olan yerel/ bölgesel bir ekonomi içinde konumlanma değil, kendi ekosistemlerini kurmaya dönük yatırımlardır. Bu yatırımın etkisiyle, Bingöl ve çevresinde yem bitkileri üretimi ve hayvancılık faaliyetleri açısından önemli bir dönüşüm sağlanacaktır. Sütaş yatırımının, Bingöl ve bölgede oluşturacağı ekosistem içinde, alt değer zincirleri marifetiyle geniş bir ekonomik havza oluşturacağı, sadece tarım ve hayvancılığa etkileri ile bile, tek başına bu yatırımın, yereldeki ekonomik dönüşümü gerçekleştirebileceği görülmektedir.
Bu yatırım ile birlikte tarım ve hayvancılığın yanı sıra, bölgede, makine ekipman üretimi, ambalaj malzemeleri üretimi, inşaat, lojistik, tarımsal teknolojiler ve destek hizmetleri gibi çok değişik faaliyetlerin gerçekleşmesi beklenmektedir."
Raporda, bu yatırımın oluşturacağı ekosistem etkisi ve refah artışı nedeniyle, bir ilin kronik kalkınma problemini sıçrama etkisiyle çözebilecek nitelikte olduğuna dikkat çekilerek şu değerlendirmeye yer veriliyor: " Sütaş yatırımı az gelişmiş ve gelişmiş bölgeler arasında yakınsamayı sağlayan önemli bir kalkınma müdahalesidir. Bu yatırım, kamu ve özel kesim işbirliğiyle yapılmış bir Kalkınma ve Sosyo-Ekonomik Dönüşüm Projesi olarak ele alınmalıdır. Yatırımın bölgenin kalkınmasına katkısını artırmak açısından, kamunun bazı müdahalelerine ihtiyaç bulunmaktadır. Bölge illerini de kapsayan Bingöl merkezli “Sütçülük ve Hayvancılık Master Planı” hazırlanması önemli bir adım olacaktır. Master planın ölçek ekonomisini, verimliliği ve tarımsal işletmeciliği geliştirecek şekilde düzenlenmesi önerilmektedir."
Özetle, Sütaş'ın Bingöl yatırımı, devlet ve özel sektör tarafından yakından izlenmesi ve dersler çıkarılması gereken önemli bir kırsal kalkınma modelidir
Rapora göre, Sütaş Bingöl yatırımının faaliyete geçmesiyle, bölgede görülecek gelişim ve dönüşümlerin bazı sonuçları özetle şöyle:
1- 2033 yılında, normal eğilimine göre 2 milyar 254 milyon dolarlık bir büyüklüğe erişmesi beklenen Bingöl ekonomisinin, bu yatırım sonrasında 3 milyar 641 milyon dolarlık bir büyüklüğe ulaşacağı hesaplanmıştır.
2- Bingöl’ün 2033 yılındaki Gayri Safi Yurtiçi Hasıla'sının (GSYH) yıllık 1 milyar 386 milyon dolarlık kısmı Sütaş yatırımının doğrudan ve dolaylı etkileri ile oluşacaktır. Bu oran Bingöl’ün GSYH’sının yüzde 61,5’ine karşılık gelmektedir.
3- Sütaş yatırımı olmaksızın Bingöl’ün 2033 yılındaki fert başı milli gelirinin 7 bin 322 dolar olacağı tahmin edilirken, bu yatırımdan sonra, bu değerin 10 bin 221 dolara erişeceği hesaplanmıştır.
4- Kişi başına milli gelirin normal eğilimine göre 2 bin 900 dolar daha yüksek gerçekleşecek olması, ili, Sosyoekonomik Gelişmişlik Sıralamasında 2 kademe yukarı taşıyacak, 6’ncı kademe iller arasından 4’üncü kademe iller arasına konumlandıracaktır.
5- Bu yatırım ile Bingöl, Türkiye’de fert başı milli gelir bakımından 73’üncü sıradaki konumundan, 35 sıra birden yükselerek 38’inci sıraya gelecektir.
6- Fert başı gelirin artışına uyumlu olarak hane halkı refahının da önemli ölçüde artacağı hesaplanmıştır. Yatırımın ve üretim faaliyetlerinin doğrudan ve dolaylı etkileri ile, Sütaş’ın Bingöl’de hane halkı refahına katkısının, 2023 yılında yüzde 11,3, 2033 yılı itibariyle yüzde 26,2 düzeyinde olacağını göstermektedir.
7- 2019 yılında Bingöl ekonomisinde tarımın payı yüzde 14 düzeyinde iken, 2033 yılı itibariyle bu oran 2.5 kattan daha fazla bir artış göstererek yüzde 36,8’e yükselecektir.
8- Yatırımının doğrudan ve dolaylı toplam istihdam etkisinin 8 bin 611 kişi olacağı hesaplanmıştır. Bunlardan 1.012 kişi Sütaş işletmelerinde, geri kalan 7 bin 599 kişi ise Sütaş değer zincirinde dolaylı olarak istihdam edilecektir. Diğer bir ifadeyle Sütaş, bünyesinde çalıştırdığı her bir kişiye karşılık 8 kişiye daha istihdam imkanı oluşturacaktır.
9- Bu yatırım olmaksızın ilde toplanan vergilerin 2019 yılındaki 96 milyon dolar seviyesinden, 2033 yılı itibariyle 165,1 milyon dolara erişmesi beklenmektedir. Sütaş yatırımı sonrasında, Bingöl ekonomisindeki büyüme ve canlanma ile ilden 2033 yılı itibariyle yıllık 404 milyon dolar vergi geliri elde edilmesi mümkün olabilecektir.
10- Yatırım sonucunda il ekonomisinde görülecek canlanma nedeniyle ilden dışarıya göç yavaşlayacak, böylece il nüfusu mevcut eğilimine göre 277 binden 308 bine değil, 356 bine erişecektir.
11- Yatırım, Bingöl’ün üretim kapasitesine, kurumsallığına, Ar-Ge, yenilikçilik kapasitesine ve insan kaynağı niteliğine doğrudan katkı sağlayacaktır.
12- Üreticiler, iktisadi faaliyetlerini geçimlik ekonomiden tarımsal işletme boyutuna taşıyacak, üretici, işletmeci statüsüne yükselecektir.
13- Kurumsal bir işletmenin bölgede tedarik zincirinde yer alacak olması, diğer işletmelerin kayıt dışı oranını düşürecek ve Sütaş piyasa düzenleyici bir etkiye sahip olacaktır.