Birleşmiş Milletler Genel Kurulu bundan iki yıl önce Mart 2021'deki 75. oturumunda 2023'ü Uluslararası Darı (Millet) Yılı (IYM 2023) ilan etti. Buradaki “millet” darının İngilizcesi.
Türkiye’de bazı bölgelerde mısıra darı denildiği için çoğu zaman darı denildiğinde akla mısır geliyor. Ancak darı mısırdan farklı bir ürün..
Uluslararası Darı Yılı’nda Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) diğer ilgili paydaşlarla işbirliği içinde bir dizi etkinlik gerçekleştirecek.
Darı, minimum girdi ile kurak topraklarda yetişebilen ve iklim değişikliklerine karşı dayanıklı bir tahıl. Bu nedenle, ülkelerin kendi kendine yeterliliği artırması ve ithal tahıllara bağımlılığı azaltması için ideal bir çözüm olarak sunuluyor.
Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’na göre, Uluslararası Darı Yılı’nda darıların beslenme ve sağlık yararları ile olumsuz ve değişen iklim koşullarında ekime uygunluğu konusunda farkındalık yaratmak ve politikaya dikkat çekmek için bir fırsat olacak. Bu yıl, ayrıca darıların sürdürülebilir üretimini teşvik ederken, bunların üreticiler ve tüketiciler için yeni sürdürülebilir pazar fırsatları sağlama potansiyellerine de vurgu yapılacak.
Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) 2023’ün Darı Yılı ilan edilmesinin gerekçesini ve darı üretiminin önemini şöyle ifade ediyor:
1- Sürdürülebilir darı üretimi açlıkla mücadele edebilir ve gıda güvenliği ile beslenmeye katkıda bulunabilir.
2- Kurak bölgelerde darı genellikle kuru mevsimde hasat edilebilen tek mahsuldür ve evdeki yiyecek sepetinin önemli bir parçasıdır. Darı zor dönemlerde gıda kıtlığının üstesinden gelmeye yardımcı olabilir. Bu nedenle savunmasız insanların gıda güvenliğine ve beslenmesine de katkıda bulunur.
3- Darı, kurak koşullarda çok fakir ve verimli topraklarda büyüyebilir ve toprak besinlerini büyük ölçüde tüketmez, kurak alanlarda arazi örtüsü sağlayarak daha fazla toprak bozulmasını azaltır ve biyoçeşitliliği ve sürdürülebilir arazi restorasyonunu desteklemeye yardımcı olur.
4- Sürdürülebilir darı ekimi, iklime dayanıklı tarımı destekleyebilir. Darı, kurak topraklarda minimum girdi ve bakımla büyüyebildiği, hastalıklara ve zararlılara karşı dayanıklı ve dirençli olduğu ve diğer tahıllara göre iklim şoklarına karşı daha dirençli olduğu için genellikle iklime dayanıklı mahsuller olarak anılır.
5- Darı üretiminin ulusal tarım sistemlerine dahil edilmesi ve/veya genişletilmesi daha iyi üretim, daha iyi beslenme, daha iyi bir çevre ve daha iyi bir yaşam için daha verimli, kapsayıcı, esnek ve sürdürülebilir tarımsal gıda sistemlerine dönüşümü destekleyebilir.
6- Darı sağlıklı beslenmenin önemli bir parçası olabilir. Darı iyi mineral, diyet lifi, antioksidan ve protein kaynaklarıdır. Düşük Glisemik İndeksi ile yüksek kan şekeri olan kişiler için iyi bir seçenektir. Darı ayrıca glütensizdir ve demir eksikliği olan diyetler için mükemmel ve uygun maliyetli bir demir kaynağıdır.
7- Tam tahıllar olarak her darı çeşidi farklı miktarlarda ve türde lif sağlar. Diyet lifi, bağırsak fonksiyonunu, kan şekerini ve lipitleri ve tokluğu düzenlemede rol oynar.
8- Daha fazla darı tüketimi küçük çiftçilere geçim kaynaklarını iyileştirme fırsatları sanabilir.
9- Buğday mısır veya pirinç gibi diğer tahıllar bir diyet tercihi haline geldikçe darı üretimi ve bunlara olan talep azaldı. Darıyı teşvik ederek ve pazar fırsatlarını yeniden kazanarak, küçük çiftçiler ve gıda sektörü için ek gelir kaynakları yaratılabilir ve bu da ekonomik büyümeyi arttırır.
10- İlk evcilleştirilen bitkilerden biri olan darı, yüzyıllar boyunca Sahra altı Afrika ve Asya’da 100 milyonlarca insan için önemli bir gıda maddesi olmuştur. Yerli halkların kültür ve geleneklerine derinden kök salmışlardır ve bu nedenle kültürel olarak ilgili oldukları alanlarda gıda güvenliğini garanti altına almak için stratejik bir üründür.
11- Darıların uygun şekilde işlenmesi, yüksek kalitelerini ve besinsel faydalarını korumanın anahtarıdır.
12- Zamanında hasat, iyi bir tane kalitesi sağlar ve ardından taneleri saplardan çıkarmak için harmanlama yapılır. Herhangi bir ölçekte darıların kabuğunun alınması için kontrollü mekanize süreçler, dökülmeden kaynaklanan kayıpları azalttıkları ve pazara hazır, temiz, bozulmamış taneler sağladıkları için, manuel kabuk ayıklamadan daha verimlidir. Küçük toprak sahipleri ve tedarik zinciri sahipleri buna göre daha iyi gelirlerden ve daha az angaryadan yararlanır.
13- Küçük çiftçiler, özellikle besleyici gıdaların üretiminde yenilikçi tarımsal işleme, gençler, şehirli tüketiciler, turistler ve benzeri gibi hem geleneksel hem de geleneksel olmayan pazarları hedefleyebilir. Bu katma değer pazarın genişlemesine ve artan gıda ve beslenme güvenliğine ve gelirlerine yol açabilir.
14- Darı ticaretinin artması, küresel gıda sisteminin çeşitliliğini arttırabilir. Sorgum da dahil olmak üzere darı, küresel tahıl ticaretinin yüzde 3’ünden daha azını oluşturuyor. Küresel ticaretin direncini arttırmak ihtiyacı ve tahıl pazarındaki ani değişikliklere yanıt verme yeteneği ile darı, çıktı çeşitliliğini arttırmak ve üretim şokları ile ilgili riskleri azaltmak için değerli bir seçenektir.
15- Darı hacimleri ve fiyatları ile ilgili olarak piyasa yapısı ve şeffaflık, istikrar ve sürdürülebilirliği sağlamak için temel unsurlardır. Darı tüccarlarının tahıl değer zinciri boyunca darının katma değerini arttırabilecek ve sonuç olarak üreticiler için daha fazla gelir fırsatı sağlayabilecek dijitalleşme gibi diğer tahıl tüccarları ile aynı araçlardan faydalanmasını sağlamak önemlidir.
Türkiye’de belli bölgelerde mısıra darı denildiği için genellikle darı denilince ilk olarak mısır akla gelir. Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre, Türkiye’nin darı üretimi 2021 yılında 4 bin 320 ton, 2022 üretimi ise 4 bin 168 ton.
Darı, Türkiye’de ağırlıklı olarak hayvan yemi ve özellikle kuşyemi olarak tüketiliyor. Bu nedenle üretimden daha fazlası ithal ediliyor. Türkiye’de insan beslenmesinde darının kullanımı çok az. Türkiye, iklim olarak ülkenin hemen her yerinde darı yetiştirmeye uygun. Üretimin önemli bir bölümü Muğla ve Ege Bölgesi’nde gerçekleştiriliyor. İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu’da da darı üretimi var.
FAO verilerine göre, dünyada en önemli üretici ülkeler, Hindistan, Nijerya, Nijer, Çin, Sudan ve Burkina Faso olarak biliniyor.
Özetle, iklim krizine, açlığa, yoksulluğa karşı çözüm yine ata tohumlarında, tarihte önemli rol oynayan bitkilerde aranıyor. Biyoçeşitliliğin korunması tam da bunun için gerekli. Buğday, mısır, pirinç gibi ürünlerin yanında iklim krizine, açlığa karşı darı üretiminin önemine dikkat çekilmesi için 2023 yılının “Darı Yılı” olmasından alınacak elbette çok ders var.
Roma’da 6 Aralık 2022’de yapılan “2023 Uluslararası Darı Yılı” açılışında Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) Genel Direktörü QU Dongyu, darının yüksek besin değerine sahip inanılmaz ata bitkilerinden birisi olduğunu belirterek şu değerlendirmeyi yapmıştı:
“Darı, küçük çiftçileri güçlendirmek, sürdürülebilir kalkınmayı sağlamak, açlığı ortadan kaldırmak, iklim değişikliğine uyum sağlamak, biyoçeşitliliği teşvik etmek ve tarımsal gıda sistemlerini dönüştürmek için ortak çabalarımıza önemli bir rol oynayabilir ve katkıda bulunabilir. Daha fazla darı üretimi, küçük toprak sahibi çiftçilerin geçim kaynaklarını destekleyebilir ve kadınlar, gençler için insana yakışır işler sağlayabilir. Yaratılan gelir ekonomik büyümeyi artırabilir. Darı ile sağlıklı bir tahıl alternatifi olasılığı, üretim şoklarıyla ilgili riskler hafifletilebilir.”