Bir bakışta gümrük işlemlerinin kolaylaştırılması yönetmeliğindeki değişiklikler
21 Şubat 2020 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan yönetmelik değişikliği ile Gümrük İşlemlerinin Kolaylaştırıması Yönetmeliğinde kapsamlı denilebilecek değişiklikler yapıldı. Kanımca bu değişiklikler artısıyla eksisiyle bir süre gümrük dünyasının gündemini meşgul edecek. Bu yönetmelik esas itibariyle yetkilendirilmiş yükümlü statüsüne (YYS) sahip olan firmalara ilişkin kuralları belirlediğinden getirilen değişiklikler YYS firmaları bakımından oldukça önemli. Bu yazımda anılan Yönetmelik hükümlerinde yapılan değişikliklerden naçizhane esaslı olduğunu değerlendirdiğim konular hakkındaki görüş ve değerlendirmelerimi paylaşacağım.
YYS iki statüye ayrıldı
Yapılan yönetmelik değişikliği ile yetkilendirilmiş yükümlü statüsünde ihracat esaslı bir ayrıştırma yapılmış ve statüler YYS-I ve YYS-II olmak üzere ikiye ayrılmış. YYS-I statüsüne sahip firmalardan beklenen ihracat ve istihdam daha fazla. Ayrıca gümrük işlemleri açısından çığır açan bir uygulama olarak nitelediğim ithalatta yerinde gümrükleme izni de, sadece yapılan değişiklikle YYS-I statüsündeki firmalara tanınmış. Yetkilendirilmiş yükümlü statüsünün ikiye ayrılması uygulamada dış ticaret işlemlerini ne derece kolaylaştıracak? Açıkçası bir fikrim, öngörüm veya değerlendirmem yok.
YYS soru formunun kapsadığı tesisler
Yönetmelik değişikliğinde açıklığa kavuşturulan konulardan biri, yetkilendirilmiş yükümlü statüsü başvuru sürecinde soru formu kapsamına girmesi gereken tesislerin detaylandırılması. Özellikle başvuru sürecinde belki de zaman bakımından en yoğun mesainin harcandığı soru formunun doldurulması aşamasında kapsama girecek tesislerin belirlenmesi konusu firmalar/danışmanlar bakımından hep tartışma konusu oluyor ve in-house profesyoneller bile bu hususta fikir ayrılıklarına düşebiliyordu. Yapılan yönetmelik değişikliği ile bu konudaki tereddütlerin kısmen ortadan kaldırılmış olduğunu düşünüyor ve detaylandırmanın oldukça yerinde olduğunu değerlendiriyorum.
Ön inceleme, izleme ve soru formu güncellemeleri
Yapılan değişiklik ile daha önce ilgili gümrük ve dış ticaret bölge müdürlükleri tarafından 3 yılda bir yapılacağı belirtilen ön izleme faaliyetinin bundan böyle 5 yılda bir yapılacağı ifade edilmiş ve buna paralel olarak YYS sahibi firmaların soru formlarını yine 3 yılda bir yerine 5 yılda bir güncellemesi esası getirilmiş.
Doğrusunu söylemek gerekirse yapılan bu değişiklik de bana göre son derece doğru. Zaten hali hazırda sayıları 500’e yaklaşan YYS sahibi firmalar zaten ülkenin en çok ithalat ve ihracat yapan kurumsal firmaları ve bir çoğu da zaten yabancı sermayeli firmalar. Kaldı ki yetkilendirilmiş yükümlü statüsü başvurusu ve belgenin temini süreci gerek hazırlık gerek ise dokümantasyon bakımından oldukça yoğun bir mesai gerektiriyor ve adeta firmalar tüm iş süreçlerini bu sertifikanın gerektiği şekilde dizayn etmek amacıyla revize ediyor ve elbette bunu da doldurdukları soru formlarına yansıtıyorlardı. Bu yüzden bu firmaları 3 yılda bir tekrar bu kadar bir dokümantasyon yükü altına sokmanın anlamı yoktu. Bu yüzden bu sürenin 5 yıl olarak daha orta veya uzun vadeye çekilmesi de gayet mantıklı.
Yine fiilen Ticaret Bakanlığı müfettişleri tarafından yapılmakta olan ve esas itibariyle YYS sahibi firmanın hem belge sahibi olmanın gerekliliklerini taşımaya devam edip etmediğini hem de geçmiş gümrük işlemlerinin sonradan kontrolünü kapsayan içerikteki bir denetim sürecini kapsayan yerinde izleme faaliyetinin de yukarıda ki değişikliklere paralel olarak 3 yılda bir yerine 5 yılda bir icra edilmesine yönelik değişikliğin de yapıldığını ayrıca vurgulayalım.
Yıllık faaliyet raporu
Yönetmelikte yapılan değişiklikler arasında belki de en kapsamlı değişim geçiren konulardan birisi Yıllık Faaliyet Raporuna ilişkin regülasyonlar. Faaliyet Raporu en basit tanımıyla yetkilendirilmiş yükümlü statüsüne sahip firmaların 1 yıllık sertifika kapsamında gerçekleştirdikleri gümrük işlemlerinin gümrük ve dış ticaret mevzuatına uygun olup olmadığı noktasında örnekleme yöntemine göre incelenmesi sonucunda düzenlenen bir dokümantasyon.
Yönetmeliğin önceki hali yıllık faaliyet raporu düzenlenmesi kapsamında bir yıl içerisinde tescil edilen gümrük beyannamelerinin en az yüzde yirmisinin incelenmesini zorunlu kılıyordu. YYS sahibi firmaların en düşük hacimli olanının bile senede binlerce gümrük beyannamesi tescil ettiğini dikkate aldığımızda bu orandaki beyanname sayısının her yıl incelenmesinin fiziken mümkün olmadığını hatta anlamlı da olmadığını katıldığım her platformda ifade etmiştim. Bakanlık pek çok paydaştan gelen benzer nitelikteki görüşleri dikkate almış görünüyor ki bu oranı yüzde beşe çekti. İdeal oran ne diye mi soruyorsunuz? Kanaatimde yüzde üç hiç de fena bir oran olmazdı aslında ama yüzde yirmiye kıyasla yüzde beş de makul.
Yine yönetmeliğin eski versiyonunda düzenlenen faaliyet raporları, ilgili gümrük ve dış ticaret bölge müdürlüğüne ibraz ediliyordu. Bu uygulamaya da yeni yönetmelik son verdi ve mali mevzuatta uygulanan Transfer Fiyatlandırması Raporu’na benzer bir model benimseyerek faaliyet raporlarının gümrük idaresince ibrazı istenildiğinde sunulmak üzere firma bünyesinde tutulacağı esası getirildi.
Faaliyet raporları ile ilgili olarak yapılan değişiklikler yukarıda sayılanlardan ibaret değil. Faaliyet raporunun içeriği ve dispozisyonu da oldukça kapsamı değişikliğe uğradı ve raporun sadece istatistiki bilgi vermekten ibaret olan formasyonu da değiştirilerek gerek idare gerek ise yükümlüler açısından daha yalın, anlaşılır ve sade bir kimliğe bürünmesi sağlandı.
Yıllık faaliyet raporu ile ilgili değişikliklerde eksik kaldığını düşündüğüm bir nokta var ki o da bu raporları düzenlemeye kimlerin yetkili olduklarına dair herhangi bir regülasyonun bu değişiklikte de yönetmeliğe eklenmemesi. Yönetmeliğin yeni hali faaliyet raporu incelemesini, cari işlemleri gerçekleştiren kişilerden farklı kişiler tarafından yapılması hususunu düzenliyor ama burada bitiyor. Peki cari işlemlerden kastedilen ne? Firmanın dolaylı temsilcisi sıfatıyla gümrük beyannamelerini düzenleyen gümrük müşavirliği firmaları mı? Yoksa firmanın içindeki dış ticaret ve tedarik zincirine ilişkin operasyonel işlemleri yürüten in-house profesyoneller mi? Belirsiz.
Eğer faaliyet raporuna ilişkin incelemenin gümrük-dış ticaret-kambiyo mevzuatı bilgisi ile ticari ve mali kayıtları analiz etme becerisi gerektirdiğini düşünüyorsak bu raporu ancak gümrük müşaviri veya yetkilendirilmiş gümrük müşaviri unvanına sahip kişiler tarafından düzenlenebileceğini ifade etmemiz gerekiyor.
Diğer hususlar
Yönetmelikte yapılan değişiklikler o kadar kapsamlı ki hepsini burada ayrı ayrı ele alıp değerlendirmenin imkanı yok. Ancak yönetmeliğin yeni halinde yetkilendirilmiş yükümlü statüsüne ilişkin işlemlerin Risk Yönetimi ve Kontrol Genel Müdürlüğü’nce yürütülmekteyken bundan böyle Gümrükler Genel Müdürlüğüne devredilmesi dahil, izinli alıcı, ithalatta yerinde gümrükleme, izinli gönderici, ihracatta yerinde gümrükleme izni, yeni tesis ekleme, ISO belgelerine ilişkin hususlar ve bildirim yükümlülükleri gibi pek çok konuya ilişkin esaslı değişikliğin olduğunu ifade edeyim. Yapılan değişikliklerin genel anlamda olumlu olduğunu ve son birkaç yıldır uygulamadan edinilen tecrübeleri ve paydaşların taleplerini yansıttığını söylemek mümkün.