ABD’de yeni Başkan Joe Biden’ın iddialı ve cüretkar ekonomiyi canlandırma programı yalnızca ABD’nin değil bütün dünyanın merakla ve ilgiyle izleyeceği bir süreci başlatacak. 2020’de dünyanın gündemini belirleyen Korona pandemisinin, 2021’de aşıların da katkısıyla kontrol altına alınabilmesi halinde, ABD ekonomisinde ve hisse senedi borsalarında yaşanacak olan gelişmelerin ekonomi gündeminin hatta belki küresel gündemin baş sırasına oturması beklenebilir.
Her şeyden önce bu programın hangi koşullarda gündeme geldiğini ve dünkü Financial Times(FT) gazetesi dahil bazı çevrelerin bu programı neden “devasa bir kumar” olarak nitelediğini açıklamam gerekiyor. Biden’ın ekonomiyi canlandırma programının 2.Dünya Savaşı’ndan beri görülmemiş boyutta devlet borçlanmasını ve kamu harcamasını gündeme getirdiğini hatırlatan FT, bu programın Başkan Reagan’ın 40 yıl önce uygulamaya koyduğu neoliberal reformlardan bu yana, ABD’nin ekonomi poltikasını temelden değiştirecek en önemli adım olduğunu vurguluyor, ancak çok riskli bir program olduğunu da belirtiyor.
Başkan Clinton ve Başkan Obama dönemlerinde ABD ekonomisinin yönetiminde kilit rol oynamış olan Larry Summers gibi Demokrat iktidara yakın tanınmış ekonomistler arasında, Biden’ın ABD ekonomisinin yüzde 10’u büyüklüğünde devasa bir devlet desteğini hızla devreye sokmasının enflasyon yaratma riskinin büyük olduğunu ileri sürenler de var.
Biden neyi hedefliyor?
Biden’ın çok iddialı bir harcama programıyla ekonominin rotasını değiştirme programının hareket noktası, Korona pandemisi nedeniyle çok ani bir daralma yaşayan ABD ekonomisinin pandeminin etkisinin azaldığı ortamda hızla canlanmasını sağlamak. Devreye girecek olan devasa boyuttaki kamu harcamaları ve yatırım atılımının bunu hedefliyor. Bunun başarılması ın ve ABD ekonomisinin birçok kimsenin katıldığı bir tahminle bu yıl %6’nın üzerinde bir büyüme sağlaması halinde Biden yönetiminin yerini sağlamlaştırması ve programını uygulaması kolaylaşmış olacak.
Bunun ötesindeki daha önemli amaç ise ekonomideki başarının sağlanmasında devletin oynayabileceği rolün öneminin yıllar sonra hatırlanması ve bunun da iddialı bir yapısal reform programının önünü açması olacak. Kapsamlı bir reform programının başta sağlık ve eğitim gibi alanlarda atılım yaparak kendllerini ihmal edilmiş gören geniş toplum kesimlerinin teleplerini karşılaması ise Trump gibi popülist liderlerin yeniden sahneye çıkmasını önleyebilecek. Başkan Biden, “build back better” sloganıyla da her bakımdan daha iyi bir geleceğin inşa edileceğini müdelemek istiyor.
Asıl risk borsalardaki bomba
Biden’ın iddialı ekonomi programının yaratabileceği diğer riskleri tartışmayı başka bir yazıya bırakarak Biden’ın programını sekteye uğratabilecek asıl büyük riskin, pandemi ortamında inanılmaz bir yükseliş kaydeden ABD borsalarından kaynaklanabileceğini vurgulamak istiyorum.
Hatırlanacağı gibi pandemi krizinin ekonomiye faturası ortaya çıkarken, Mart ayında ABD borsalarında ani ve büyük bir düşüş yaşanmış ancak ABD Merkez Bankası’nın (Fed) piyasalara sınırsız likidite sağlayacağı vaadi borsalarda bir “ayı piyasası”nın doğmasını önlemiş ve borsalar kısa bir duraklamadan sonra yükselişini sürdürmüştü. Bunun ardından, öncelikle pandemi nedeniyle işyeri kapanan iş sahiplerine ve işsiz kalan işçilere destek sağlamak amacıyla trilyonlarca dolarlık Hazine destekleri devreye sokulmuş, Fed de sözünü tutarak likidite bolluğunu sürdürmüştü. .
Sağlanan devasa boyutlardaki kamu desteğinin öncelikle mali dayanma gücü sınırlı olan firmalara ve işini kaybedenlere ulaşması hedeflenmişti ama uygulama, yaratılan sınırsız likidetinin ve faizlerin neredeyse sıfırlandığı ortamda oluşan para rahatlığı ortamının, borsaların yükselişini finanse ettiğini gösterdi. Borsalardaki şenliğin sürmesi için Fed’in sınırsız destek vaadiinin tekrarlanması ve yeni kamu desteklerinin devreye girmesi yeterliydi. Bu yükseliş bir noktadan sonra çılgınlığa dönüştü, ortalığa saçılan para sonunda dünyanın en şımarık zengini Elon Musk’ın da katkısıyla Bitcoin’un yeni rekorlara tırmanmasını bile sağladı.
Bu çılgınca kumarın daha ne kadar sürebileceğini kimse bilmiyor. Bu konuda en önemli faktör Biden’ın iddialı programı uygulanırken ekonominin hızla canlanması söz konusu olur ve enflasyon gerçekten başını kaldırırsa Fed’in ne yapacağı. Fed verdiği söze ihanet eder ve faizleri artırmak zorunda kalırsa aşırı şişmiş olan borsa balonu patlar mı? Borsa balonu patlarsa Biden’ın iddialı programı nasıl etkilenir?
Biden’ın büyük kumarı derken öncelikle bunu kastediyorum.