Türkiye'de 200'den fazla peynir çeşidi olduğu tahmin ediliyor. Ancak, bu çeşitlilikten yeterince yararlanıldığını, ekonomik değer sağlandığını söylemek zor.
Kars kaşarı, Erzincan tulumu, Ezine peyniri, Edirne beyaz peyniri gibi bazı çeşitler için coğrafi işaret tescili yapıldı. Fakat, etkin denetim olmadığı için ne yazık ki coğrafi işaret diğer tescilli ürünlerde olduğu gibi bu peynirleri de korumuyor. Peynirler her yerde üretiliyor ve pazarlanıyor.
Peynir denildiğinde akla gelen bir çeşidimiz daha var; Bergama tulum peyniri. En çok bilinen, aranan peynirlerinden birisi olan Bergama tulum peyniri ilk olarak Bergama'nın Yörük köylerinde üretildi. Daha sonra İzmir'in diğer ilçelerine ve Ege'ye yayılan Bergama tulumu adını aldığı Bergama'da artık üretilmiyor.
Bergama Belediyesi ile Bergama Tarımsal Kalkınma Kooperatifi'nin düzenlediği "Bergama'da Süt Kooperatifçiliği" toplantısı için gittiğimiz ilçede en çok bu acı gerçek dile getirildi.
Bergama Tarımsal Kalkınma Kooperatifi Başkanı Mesut Kayalı'nın verdiği bilgiye göre, birçok markette Bergama tulum peyniri satılıyor. Fakat, Bergama'da Bergama tulum peynirini üreten yok.
Bergama'da neden üretilmiyor?
Bundan 20 yıl öncesini hatırlayanlar bilir. Bergama tulum peynirini marka yapan, ülkeye tanıtan, aranan bir peynir haline getiren Çamavlu Tarımsal Kalkınma Kooperatifi vardı.
Çam fıstıklarıyla ünlü Kozak Yaylası'ndaki Çamavlu Köyü'nde 1978 yılında kurulan ve peynir üretimi yapan Çamavlu Tarımsal Kalkınma Kooperatifi, "Çamavlu" markası ile Bergama tulum peynirini marka yaptı. 1980'li yıllarda günlük 5 ton süt işleme kapasitesi olan Çamavlu Kooperatifi, 2000 yılına gelindiğinde günlük 20 ton süt işleyen bir peynir üretim tesisine kavuştu.
Orman köylerine yönelik destek kapsamında hem üreticilere hem de kooperatife sağlanan mali destekle Çamavlu Tarımsal Kalkınma Kooperatifi, 2000 yılında modern peynir üretim tesisini hizmete açtı.
Çamavlu Kooperatifi battı, üretim bitti
Peynir üretiminde çok başarılı bir kooperatif olan Çamavlu, bir kaç yıl sonra kooperatif yönetimi konusunda çıkan anlaşmazlık üzerine seçim yapıldı. Göreve gelen yönetimin iş bilmezliğinden kooperatif sıkıntıya girdi ve icralık oldu. Yönetim zafiyeti kooperatifi de peynir üretiminin de sonunu getirdi.
Çamavlu Tarımsal Kalkınma Kooperatifi icralık olduğunda deposundaki ürün borcunu karşılayacak düzeydeydi. Ancak, yönetimin beceriksizliği ve devletin ilgisizliği kooperatifin icraya düşmesine ve kapanmasına neden oldu. Sonraki yıllarda Bergama'da altın madenciliği yapan Koza Altın şirketi kooperatifin peynir üretim tesisini icradan satın aldı. Üreticicilerin altın madenine olan tepkisini azaltmak için süt üreticilerine destek olacağını, üretimin yeniden başlayacağını açıkladı. Medyada da geniş yer alan haberler yapıldı. Ancak, gelinen noktada Bergama'da Bergama tulumu üreten bir işletme yok.
Bergama tulumu Ankara'da İzmir'i temsil etmişti
Bergama'daki toplantıya konuşmacı olarak birlikte katıldığımız Melih Ülgen uzun yıllar İzmir'de Tarım İl Müdürlüğü'nde Destekleme Şube Müdürlüğü yaptı. Emekli olduktan sonra kırsalda çalışmalarını sürdürüyor. Çiftçilere, kooperatiflere yol gösteriyor.
2000 yılında İzmir'de göreve başladığında Çamavlu Tarımsal Kalkınma Kooperatifi'nin peynir üretim tesisinin açılışının yapıldığını hatırlatan Melih Ülgen o günleri şöyle anlattı: "Sanırım 2001 yılıydı. Ankara'dan bakanlıktan bize bir yazı geldi. Ankara Altınpark'ta düzenlenecek tarım fuarına İzmir'den kooperatif ürünleri ile katılmamız isteniyordu. O yıllarda kooperatiflerin bugünkü gibi ürünleri yoktu. Fuara ambalajlı ürün götürmek için zorlandık. Bir tek, Çamavlu Kooperatifi'nin ambalajlı Bergama tulum peyniri vardı. Fuar'da Çamavlu markalı peynir ile İzmir'i temsil ettik. Çok büyük ilgi gördü. Götürdüğümüz peynirin hepsi satıldı"
Çamavlu peynir markası olmuştu
Bergama tulum peynirini marka yapan Çamavlu Kooperatifi çok başarılıydı. Ulusal marketlerde peyniri satılır, herkes bu marka peyniri arardı. Bu başarı kooperatif yöneticiliğini cazip hale getirdi. Çamavlu Kooperatifi'nin Mustafa Dinçel başkanlığında çok başarılı bir yönetimi vardı. Fakat, ortaklar ikiye bölündü. İşi bilen, yatırım yapan mevcut yönetim haksız ithamlarla karşı karşıya kaldı. Başkan Mustafa Dinçel buna çok üzüldü ve aday bile olmadı. Yeni yönetim ise işi bilmediği için kooperatif ne yazık ki kısa sürede sıkıntıya düştü. Sonrasında icralık oldu ve kapandı. Kooperatifin ticaret sicil kaydı 2014 yılında silindi.
Kooperatifçilikte yönetiminin önemi
Çamavlu Kooperatifi, Bergama tulumu ile büyük başarılara imza atarken o yıllarda 10 ton süt alan Tire Süt Kooperatifi yeterince bilinmiyor, tanınmıyordu.
Bergama Çamavlu Kooperatifi yanlış yönetimle kapanırken, Tire Süt Kooperatifi Mahmut Eskiyörük başkanlığında doğru yönetim ile bugün süt ve et ürünleri ile, Türkiye'nin her yerinde tüketiciye ulaşan örnek bir kooperatif oldu.
Bergama'daki toplantıya konuşmacı olarak katılan Tire Süt Kooperatifi Başkanı Mahmut Eskiyörük, "Başkaları adına süt toplamak kooperatifçilik değil. Peynir üretimini başlatın, 2 yıllık üretiminizi kooperatif olarak almaya söz veriyorum" diyerek Bergama'daki üreticilere destek sözü verdi.
Bergama tulumu Bergama'da üretilecek
Bergama Belediyesi'nin desteği ile Bergama Tarımsal Kalkınma Kooperatifi 1.5 milyon lira yatırımla peynir üretim tesisi kurmaya hazırlanıyor. İzmir Büyükşehir Belediyesi'nin de desteği ile tesis faaliyete geçerse Bergama'da yeniden Bergama tulumu üretilecek. İki yıllık üretimini de Tire Süt Kooperatifi alacak.
Bergama'nın önceki Belediye Başkanı Mehmet Gönenç zamanında Bergama tulumu için coğrafi işaret başvurusu yapılmıştı. Üretim başlarsa ve coğrafi işaret alınırsa Bergama tulumu hak ettiği yeri alacaktır. Bunun için herkesin elini taşın altına sokması gerekiyor.