Yüksek elektrik ve ısı iletkenliği, aşınmaya karşı direnç, çekilebilme ve dövülebilme özellikleri sayesinde bakır, başta elektrik-elektronik sektörü olmak üzere birçok sanayi dalının vazgeçilmez girdisi. Özellikle küresel ölçekteki yenilenebilir enerjiye geçişin hızlanması ile birlikte küresel çapta bakır kullanımının ve talebinin giderek arttığını görüyoruz. Bakır piyasası için küresel bir forum işlevi gören Uluslararası Bakır Çalışma Grubu (ICSG) tarafından 24-25 Nisan 2024 tarihleri arasında Lizbon'da düzenlenen konferansta sektördeki gelişmeler ayrıntılı olarak ele alındı. Konferansta sunulan bazı analiz ve tahminleri sizlerle paylaşmak isterim.
Dünya bakır madeni üretiminin 2024 yılında %0,5 ve 2025 yılında %3,9 oranında artacağı öngörülüyor. 2024 yılında dünya bakır madeni üretiminin artış hızı, ICSG’nin bir önceki projeksiyon dönemi olan Ekim 2023'te tahmin ettiği %3,7'ye kıyasla, Nisan 2024 projeksiyonlarında %0,5 olarak revize edildi. Bu durum, birçok projenin beklenenden daha yavaş bir şekilde faaliyete geçmesinden ve projelerin devreye alınmasında yaşanan gecikmelerden kaynaklanıyor. Dünyanın ilk 10 bakır üreticisi arasında yer alan First Quantum şirketinin yıllık 380 bin ton kapasiteli Cobre Panama madeninin kapanması da diğer önemli bir etken. 2025 yılında küresel üretim, Rusya'daki Malmyzhskoye madeninin faaliyete geçmesi ve Kongo Demokratik Cumhuriyeti'ndeki Kammoa-Kakula faz 3 genişlemesi ile desteklenecek. Bu arada bazı küçük ve orta boyutlu madenlerin açılmasının ve kapasite artışlarının da üretime katkı sağlaması bekleniyor.
Dünya rafine bakır üretiminin 2024 yılında yaklaşık %2,8 ve 2025 yılında %2,2 oranında artacağı öngörülüyor. 2023 yılında Şili, Japonya, Hindistan, Endonezya ve ABD gibi bakır üretiminde önde gelen ülkelerde bakım kesintileri, kazalar ve operasyonel sorunlar yaşanmıştı. Bu sorunların giderilmesi ile birlikte bakır üretimi 2024 yılında toparlanacak. Genel olarak, birincil elektrolitik rafine çıktısının %2,9 oranında artacağı tahmin ediliyor. 2025 yılında, Çin'in elektrolitik kapasitesindeki artışa ve Endonezya ile Hindistan'da yeni rafinerilerin devreye alınmasından kaynaklanacak üretim artışına rağmen, birincil elektrolitik rafine üretiminde konsantrelerin sınırlı olması nedeniyle, artış oranının %0,7 seviyesinde kalması bekleniyor. Bununla birlikte, hurdadan ikincil rafine üretiminin %6 oranında artacağı öngörülüyor. Bu artışın temel olarak kapasitede yaşanacak genişlemeden kaynaklanacağı değerlendirmeler arasında.
Dünya görünür rafine bakır kullanımının 2024 yılında yaklaşık %2,0 ve 2025 yılında ise %2,5 oranında artması bekleniyor. ICSG tarafından Ekim 2023 döneminde yayınlanan projeksiyonlarda, 2024 yılı dünya rafine bakır kullanımındaki büyüme oranı tahmini %2,7 olarak belirtilmişti. Nisan 2024 dönemindeki projeksiyonlarda ise büyüme oranı %2,0 olarak revize edildi. Çin'de kullanımın 2024 yılında yaklaşık %2,0 ve 2025 yılında %1,6 artması bekleniyor. 2023 yılında tahmini %3'lük bir düşüşten sonra, 2024 ve 2025 yıllarında dünya Çin dışı kullanımının sırasıyla %2,4 ve %3,8 oranında artacağı tahmin ediliyor. Bu artışın temel nedeni, Hindistan ve diğer ülkelerde yeni yarı mamul üretim kapasitesinin geliştirilmesi olacak. Dünya rafine bakır sektöründe 2023 yılında 3 bin ton talep fazlası gerçekleşti. 2024 yılında beklentilerin altında gerçekleşen bakır üretiminden dolayı yaklaşık 162 bin ton arz fazlasının oluşması bekleniyor. Veriler 2025 yılı için ise yaklaşık 94 bin ton arz fazlasına işaret ediyor.
2023 yılında toplam 22,40 milyon ton bakır madeni üretimi gerçekleşti. Bu miktarın 2024 yılında 22,51 milyon tona, 2025 yılında ise 23,40 milyon tona çıkacağı tahmin ediliyor. Bölgesel bazda bakır madeni üretiminde Latin Amerika ülkeleri 2023 yılında yaklaşık 8,86 milyon ton üretim ile ilk sırada yer alıyor. 2023 yılında 26,55 milyon ton seviyesine ulaşan küresel rafine bakır üretiminin ise 2024 yılında 27,28 milyon ton ve 2025 yılında 27,89 milyon tona yükseleceği öngörülüyor. Rafine bakır üretiminde yaklaşık 15,85 milyon ton ile Asya bölgesi ülkeleri ilk sırada bulunuyor. Rafine bakır kullanımı ise 2023 yılında 26,55 milyon ton oldu. Toplam kullanımın 2024 yılında 27,12 milyon tona ve 2025 yılında 27,79 milyon tona erişmesi beklentiler arasında. Rafine bakır kullanımında yaklaşık 20,0 milyon ton ile Asya ülkeleri öne çıkıyor.
Bakır, ekonomik faaliyetler ve modern teknolojik toplum için hayati öneme sahip. Ülkemizin en fazla ürettiği ve dış ticaret gerçekleştirdiği madenler arasında yer alan bakırın küresel piyasa dengesinde yaşanacak gelişmeler bu nedenle ülkemizi de yakından ilgilendiriyor. Mevcut risklere rağmen, altyapıda yaşanan gelişmeler, temiz enerji ve elektrikli araçlara doğru artan küresel eğilimin, dünya bakır talebini uzun vadede desteklemeye devam edeceği görünüyor.