Ayni sermaye kavramını en yalın tanımıyla bir girişimin kuruluş aşamasında veya devamında şirkette pay sahibi olan insanların para dışında ortaya koydukları her türlü sermaye aracı olarak tanımlamak mümkündür. Her türlü ticari mal, makina veya teçhizat ile bina gibi nakdi sermaye dışında kalan tüm unsurlar teoride ayni sermaye olarak kabul edilmektedir. İşletmeler zaman zaman farklı gerekçeler ile yurt dışındaki iştiraklerine ayni sermaye ihraç etmektedirler. Bu yazımızda kısaca ayni sermaye ihracı hakkında bilinmesi gerekenler üzerinde duracağız.
Gümrük Mevzuatı Bakımından
Ayni sermaye kavramı yukarıda belirttiğimiz şekilde nakdi sermayenin dışında kalan her bir unsuru kapsadığından, gümrük mevzuatı bağlamında ayni sermaye ihracı teknik olarak bir eşyanın ihracı anlamına gelmektedir. Dolayısıyla ayni sermaye olarak ihraç edilecek unsur her ne olursa olsun gümrük mevzuatına göre “eşya” sıfatını taşıyacağından, bu ihracat için gümrük idaresine beyan yapılması zorunludur.
Nitekim 32 sayılı Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkındaki Karar’ın 13’üncü maddesi; Türkiye'de yerleşik kişilerin, yurt dışında yatırım yapmak veya ticari faaliyette bulunmak amacıyla şirket kurmalarının, ortaklığa katılmalarının ve şube açmaları için, nakdi sermayeyi bankalar aracılığıyla, ayni sermayeyi ise gümrük mevzuatı hükümleri çerçevesinde ihraç etmelerinin serbest olduğunu ifade etmektedir. Bu hükümden ayni sermaye ihracına yönelik işlemlerin gümrük mevzuatı çerçevesinde ihracat beyannamesi düzenlenmek suretiyle gerçekleştirilmesi gerektiği ifade edilmelidir.
Kambiyo Mevzuatı Bakımından
Ayni sermaye ihracı işlemi gümrük tekniği bağlamında herhangi bir ihracat işleminden farklı olmamakla birlikte yükümlüler tarafından bu tarzdaki işlemler için yapılan gümrük beyanlarında dikkat edilmesi gereken durumlar da yok değildir. Gümrükler Genel Müdürlüğünün 2013/31 sayılı Genelgesi’nde, ayni sermaye ihracatlarına ilişkin gümrük beyannamelerinde ödeme şekli sütununda “bedelsiz ödeme” şekline ilişkin kodun işaretlenmesi ve beyannamenin 44 no.lu sütununa ihracatın “ayni sermaye ihracatı” olduğuna dair şerh düşülmesi suretiyle işlemlerin sonuçlandırılması gerektiği belirtilmiştir.
Ayni sermaye ihracına ilişkin gümrük beyannamesinin ilgili bölümüne yukarıda belirttiğimiz üzere “ayni sermaye ihracı” ibaresinin konulması oldukça önemlidir. Zira 32 sayılı Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkındaki Karar’ın 13’üncü maddesi; gümrük idarelerine, yurt dışında yatırım veya ticari faaliyette bulunmak üzere nakdi veya ayni sermaye ihraç eden Türkiye'de yerleşik kişileri, her bir işlem tarihinden itibaren 30 gün içinde Hazine ve Maliye Bakanlığı ile Ticaret Bakanlığına bildirme yükümlülüğü vermektedir.
Bilindiği üzere halihazırda yürürlükte olan kambiyo mevzuatımız gereği, ihracat bedellerinin yurda getirilmesi zorunludur. Ayni sermaye ihracatını ihracat bedellerinin yurda getirilmesine ilişkin kambiyo mevzuatı hükümleri çerçevesinde değerlendirdiğimizde ise ortada getirilecek bir ihracat bedelinin olmadığını söylemek gerekir. Zira yapılan işlemin ödeme şekli, Gümrükler Genel Müdürlüğü’nün 2013/31 sayılı Genelgesi’nde de vurgulandığı üzere bedelsiz ihracattır.
İhraç Edilecek Ayni Sermayenin Değeri
Her ne kadar ayni sermaye olarak ihraç edilecek eşya, bedelsiz olarak ihraç edilecekse de, bu durum o malın ekonomik değerinin olmadığı anlamına gelmemektedir. Ayni sermaye olacak malın değerinin tespiti, Türk Ticaret Kanunu’nun 343’üncü maddesine göre şirket merkezinin bulunacağı yerdeki asliye ticaret mahkemesince atanan bilirkişilerce düzenlenecek rapor vasıtasıyla yapılacaktır. Bu durum ihraç edilen eşyanın gümrük kıymetini belirlenmesi sürecinde ticaret hukuku ile gümrük hukukunun kesişme alanlarından birisini teşkil etmektedir.
İhracatçıların Diğer Yükümlülükleri Bakımından
Yurt dışına ayni sermaye olarak mal ihraç edecek kişilerin kambiyo mevzuatına göre ihraç ettikleri ayni sermayeye ilişkin belirli makamlara bildirim yükümlülükleri de bulunmaktadır. Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin 2008-32/34 sayılı Tebliğ’in 10’uncu maddesi uyarınca; Türkiye’de yerleşik kişiler, yurt dışında şirket kurmak, mevcut şirketlere ortak olmak veya şube açmak için yaptıkları ilk nakdi ve/veya ayni sermaye ihracını müteakip üç ay içerisinde Ticaret Bakanlığı internet adresinde yer alan yurt dışına sermaye ihracına ilişkin bilgi formunu açıklamalar doğrultusunda doldurarak Hazine ve Maliye Bakanlığı ile Ticaret Bakanlığına göndermelidirler.
Bununla birlikte sermaye ihracı gerçekleştiren Türkiye’de yerleşik kişiler, her takvim yılını müteakip üç ay içerisinde Ticaret Bakanlığının internet adresinde yer alan bilgi formunu, formda istenilen bilgileri ve yapılan transferleri açıklamalar doğrultusunda güncelleyerek Ticaret Bakanlığına yine iletmelidirler. Söz konusu formda ana firma ve iştirake ilişkin pek çok bilgi yer almaktadır.
Yurt dışına ayni sermaye ihracını planlayan işletmelerin bu işlemleri ile ilgili yukarıda ana hatlarıyla özetlenen adımları izlemeleri ve gerek gümrük gerek ise kambiyo mevzuatı uyarınca bu işlemlerden doğan yükümlülüklerini yerine getirmeleri herhangi bir müeyyide ile karşılaşmamaları bakımından oldukça önemlidir.